Płatności w ramach nowej WPR będą uzależnione od spełnienia tzw. warunkowości

Składają się na nią znane już rolnikom wymogi podstawowe w zakresie zarządzania (wymogi SMR) oraz norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (normy DKR). Wymogi SMR się nie zmienią. Wynikają z przepisów krajowych wdrażających określone artykuły unijnych przepisów (m.in. dotyczących dyrektywy ptasiej, siedliskowej, ramowej dyrektywy wodnej, dyrektywy azotanowej).

Obecnie część norm DKR funkcjonuje jako wymagania określone w ramach tzw. zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance), a część w ramach płatności za zazielenienie. Oznacza to, iż rolnik musi się im podporządkować, chcąc otrzymywać płatności bezpośrednie, ale za to podporządkowanie dostaje jeszcze gratyfikację w postaci płatności za zazielenienie. W nowej WPR normy zostają (z pewnymi modyfikacjami – patrz artykuł o DKR na s. 19), ale takich płatności już nie będzie. Aby więc w ogólnym rozrachunku rolnik nie stracił, choć nie będzie do tego zmuszony prawem, będzie musiał zdecydować się na wybór jakiegoś ekoschematu.

Płatności ekoschematowe są bowiem dobrowolne dla rolników za realizację praktyk korzystnych dla środowiska i klimatu, które wykraczają ponad wymogi określone w warunkowości. Wątpliwości może budzić fakt, jak będą traktowane stawki dopłat w sytuacji, gdy wymóg dla ekoschematu w jakimś stopniu pokrywa się z tymi określonymi w ramach warunkowości, czyli tymi, które rolnik musi spełnić obligatoryjnie. Czy wtedy stawka zostanie zmniejszona proporcjonalnie do tego, co jest obowiązkiem wynikającym z warunkowości? Odpowiedź na to pytanie pozostaje otwarta.

Jak na razie w żadnym ekoschemacie nie uzależniono stawki płatności od rozmiaru powierzchni zgłoszonej do jego realizacji. Jeśli takie ograniczenia nie znajdą się w przepisach szczegółowych, będzie trzeba mieć na uwadze jedynie caping. W projekcie Planu strategicznego zaznaczono jednak, że w przypadku dużego zainteresowania proponowane stawki mogą zostać zmniejszone.

Co do łączenia poszczególnych pakietów, to w planie zaznaczono jedynie, które ekoschematy się najlepiej uzupełniają. By odpowiedzieć na to pytanie, trzeba przyjrzeć się wymogom i wybrać ekoschematy, które się nie wykluczają.

Rośliny miododajne, ekstensywne TUZ, międzyplony

Za realizację ekoschematu „Obszary z roślinami miododajnymi” płatność roczna za hektar gruntu ornego nim objęty wyniesie 1198 zł. Rolnik musi tutaj wysiać mieszankę składającą się z co najmniej dwóch gatunków roślin miodo­dajnych z określonej listy i pozostawić bez koszenia do 31 sierpnia. Na tym obszarze nie wolno stosować środków ochrony roślin.

Wybór ekoschematu „Ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt” łączy się z płatnością w wysokości 838 zł/ha TUZ. Na hektarze łąki lub pastwiska rolnik powinien mieć minimum 0,3 DJP, ale nie więcej niż 2 DJP.

Płatność roczna przyznawana do powierzchni gruntów ornych, na których realizowany jest ekoschemat „Międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe”, wyniesie 786 zł/ ha. Wsiewki lub międzyplony powinny być zasiane nie później niż 1 października i być utrzymywane co najmniej do 15 lutego. Międzyplon powinny tworzyć minimum dwa gatunki roślin. Można go mulczować, jednak nie wcześniej niż po 15 listopada. Nie wolno stosować na nim środków ochrony ro­­ś­lin. W przypadku wsiewek zabiegi ochronne nie powinny być prowadzone od momentu zbioru uprawy głównej przez co najmniej 8 tygodni lub do momentu wysiewu kolejnej uprawy głównej.

Plan nawożenia, różne uprawy

Ekoschemat „Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia” składa się z dwóch wariantów. Gdy wyniki próbek gleby nie wskazują na potrzebę zastosowania wapnowania, można realizować wariant podstawowy. Polega on na opracowaniu i przestrzeganiu planu nawozowego do powierzchni gruntów ornych w gospodarstwie, opartego na bilansie azotu oraz chemicznej analizie gleby, określającego dawki składników pokarmowych (N, P, K i Mg oraz wapnowania). Wariant z wapnowaniem obejmuje opisany wyżej zakres podstawowy rozszerzony o zastosowanie wapnowania, którego potrzeba wynika z przeprowadzonych w ramach podstawowego wariantu badań gleby. Przy czym wsparcie do wapnowania przysługuje do powierzchni gruntów ornych o pH poniżej lub równej 5,5, Roczna płatność przyznawana do powierzchni gruntów ornych objętych ekoschematem w wariancie podstawowym wynosi 129 zł/ ha, a w wariancie z wapnowaniem – 649 zł/ha. Przy czym pieniądze za wapnowanie do poszczególnych działek rolnych przysługują nie częściej niż raz na 4 lata.

Płatność roczna przyznawana do powierzchni wszystkich gruntów ornych objętych ekoschematem „Zróżnicowana struktura upraw” wyniesie 339 zł/ha. Aby otrzymać te pieniądze, należy utrzymywać na gruntach ornych co najmniej 3 różne uprawy (o tym, co uznaje się za odrębną uprawę, przeczytasz na stronie 19 przy opisie DKR 7). Przy czym co najmniej 20% w strukturze zasiewów muszą stanowić uprawy gatunków roślin mających pozytywny wpływ na bilans glebowej materii organicznej (czyli np. bobowate). Ponadto udział zbóż i rzepaku nie powinien przekraczać 65%, a udział upraw wpływających niekorzystnie na bilans materii organicznej (m.in.: okopowych) – 30%.

Stosowanie obornika i gnojowicy

Za realizację ekoschematu „Wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji” będzie można otrzymać 428 zł/ha GO objętego ekoschematem. Rolnik będzie musiał potwierdzić, że to zrobił, wykonując zdjęcia geotagowane przy wykorzystaniu aplikacji udostępnionej przez ARiMR.

Na liście zaproponowanych ekoschematów znalazł się również taki, który promuje stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo, tj. w formie aplikacji doglebowej. Płatność roczna przyznawana do powierzchni gruntów ornych, na których realizowany będzie ten ekoschemat, wyniesie 291 zł/ha.

601 zł/ha za uprawa uproszczone

Rolnicy, którzy są zwolennikami uproszczonych systemów uprawy, będą mogli robić to, korzystając z ekoschematu o takiej właśnie nazwie. Za hektar gruntu ornego spełniający jego wymogi należeć się będzie 601 zł.

Ekoschemat ten promuje uprawę konserwującą bezorkową (pług zastępowany jest innymi narzędziami uprawowymi, np. broną talerzową, kultywatorem ścierniskowym, spulchniaczem obrotowym) lub uprawę pasową (strip-till). Polega ona na spulchnieniu pasa gleby wzdłuż rzędów rośliny uprawnej. Po pasowym spulchnieniu (nawet do 30 cm) wykonuje się nawożenie i siew nasion. Wszystkie te zabiegi można przeprowadzić w trakcie jednego przejazdu zestawem składającym się z maszyny spulchniającej glebę, siewnika i aplikatora umożliwiającego rzędowe stosowanie nawozu.

Ten ekoschemat nie obejmuje tzw. uprawy zerowej z uwagi na zbyt duże negatywne konsekwencje stosowania herbicydów jako jedynej formy przygotowywania gruntu pod zasiew roślin w tym typie upraw.

Zadrzewienia i retencjonowanie wody

Dwa kolejne zaproponowane ekoschematy łączą się z zadrzewieniami. Pierwszy to „Utrzymanie zadrzewień śródpolnych”, drugi – „Utrzymanie systemów rolno-leśnych”. Płatność roczna do powierzchni utrzymywanych zadrzewień śródpolnych wyniesie 2494 zł/ha. Trzeba tutaj zaznaczyć, iż powierzchnia deklarowana do tego wynika z powierzchni zadrzewień śródpolnych utworzonych w 2022 roku na gruntach ornych w ramach „Zalesiania i tworzenia terenów zalesionych” z PROW 2014–2020 lub później z „Tworzenia zadrzewień śródpolnych” z Planu strategicznego WPR.

Z kolei płatność roczna do powierzchni obszaru, na którym będzie prowadzona działalność rolnicza w systemie rolno-leśnym, czyli zarówno powierzchni z drzewami i krzewami, jak również obszaru między rzędami drzew i krzewów, wyniesie 300 zł/ha. Tym ekoschematem może być objęta powierzchnia założona w ramach „Zakładania systemów rolno-leśnych” z Planu strategicznego WPR.

Rolnicy, którym w okresie wegetacyjnym zalewa lub podtapia TUZ, będą mogli przeznaczyć te tereny na retencjonowanie wody i skorzystać z dofinansowania (280 zł/ha zalanego lub podtopionego TUZ) w ramach ekoschematu „Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych”. Wdrożenie ekoschematu opierać się będzie na monitoringu satelitarnym.

Warunkiem uzyskania płatności w danym roku jest wystąpienie zalania lub podtopienia na trwałych użytkach zielonych między 1 maja a 30 września przez co najmniej 12 następujących po sobie dni. Aczkolwiek z tego ekoschematu będą mogły skorzystać tylko te gospodarstwa, które realizują równo­legle na danym obszarze zobowiązania w ramach:

• pakietu 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 (poza wariantem 4.3. Murawy) lub Pakietu 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000 (poza wariantem 5.3. Murawy) z PROW oraz analogicznych zobowiązań rolno­środowiskowo-klimatycznych w Planie strategicznym, lub
• ekoschematu „Ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt”.

Interwencja będzie stanowić kontynuację analogicznego działania wdrażanego w ramach działania rolno-środowiskowo-klimatycznego z PROW w 2022 roku.

Wyłączenia z produkcji i IPR

Ekoschemat „Przeznaczenie 7% powierzchni GO w gospodarstwie na obszary nieprodukcyjne” kusi 85 zł/ha, które będą przyznawane do wszystkich hektarów użytków rolnych w gospodarstwie, czyli nie tylko wyłączonych z produkcji. W tym ekoschemacie promuje się utrzymanie obszarów sprzyjających różnorodności biologicznej na gruntach ornych. Do takiego obszaru będzie można zaliczyć:

• grunty ugorowane, w tym ugory z roślinami miododajnymi, bez stosowania środków ochrony roślin,
• żywopłoty, pasy zadrzewione, zadrzewienia liniowe i pojedyncze drzewa,
• rowy, zagajniki śródpolne, oczka wodne, miedze śródpolne, strefy buforowe,
• pasy gruntów kwalifikujące się do płatności wzdłuż obrzeży lasu (bez produkcji) bez stosowania środków ochrony roślin,
• „luki skowronkowe” utworzone w uprawach o określonych wymiarach.

Do obliczania powierzchni tych obszarów będą stosowane współczynniki konwersji i ważenia analogiczne jak w ramach zazielenienia.

Jednym z ekoschematów jest też „Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin”. Do hektara upraw, z których pochodzą produkty roślinne opatrzone w danym roku certyfikatem Integrowanej Produkcji Roś­lin, proponuje się 1300 zł. Dodatkowo płatność może być powiększona o koszty z tytułu kontroli gospodarstwa przeprowadzanej przez podmiot certyfikujący.

Rolnicy, którzy zdecydują się na stosowanie zabiegów biologicznej ochrony roślin przy użyciu preparatów mikrobiologicznych (tj. zawierających grzyby, bakterie, wirusy) zgodnie z etykietą danego środka, będą mogli otrzymać dofinansowanie z ekoschematu „Biologiczna ochrona upraw”. Płatność roczna przyznawana do powierzchni gruntów rolnych objętych tym ekoschematem wyniesie 400 zł/ha.

Dopłaty do ekologii

Jednym z proponowanych ekoschematów jest też „Rolnictwo ekologiczne”. Tym samym dopłaty do jego prowadzenia zostaną przeniesione z II filaru WPR do I filaru. Stawki płatności zostały tutaj zróżnicowane ze względu na grupy upraw oraz ze względu na status uprawy, tj. czy znajduje się ona w okresie konwersji, czy też jest już uprawą ekologiczną (po okresie konwersji).

Małe gospodarstwa z uprawami ekologicznymi do 10 ha UR zamiast płatności zróżnicowanych ze względu na grupę upraw i ich status mogą otrzymać płatność ekologiczną w jednakowej wysokości do każdego hektara UR (niezależnie od grupy upraw).

Poza płatnością do danego hektara zróżnicowaną ze względu na grupę upraw lub niezróżnicowaną (jak w przypadku małych gospodarstw) możliwe będzie otrzymanie dodatkowej płatności do hektara w przypadku posiadania w gospodarstwie obsady zwierząt na poziomie od 0,5 do 1,5 DJP/ ha. Jest to tzw. premia za zrównoważoną produkcję roślinno-zwierzęcą.

Ponadto proponowane stawki płatności mogą być powiększone o koszty kontroli gospodarstwa przeprowadzanej przez jednostkę certyfikującą.

Podstawowe wymagania dotyczące tego pakietu to:

• obowiązek produkcji ekologicznej i odpowiednie przeznaczenie zbioru,
• uprawa gatunków roślin określonych na poziomie przepisów krajowych,
• posiadanie zwierząt – w przypadku płatności do upraw paszowych na gruntach ornych oraz do trwałych użytków zielonych,
• posiadanie zwierząt w obsadzie 0,5–1,5 DJP na każdy hektar UR – w przypadku premii za prowadzenie zrównoważonej produkcji roślinno-zwierzęcej,
• zachowanie trwałych użytków zielonych (nie dotyczy pakietu: małe gospodarstwa z uprawami ekologicznymi w przypadku TUZ innych niż cenne przyrodniczo),
• ukończenie szkolenia z systemu rolnictwa ekologicznego – w przypadku rolnika, który nie realizował działania „Rolnictwo ekologiczne” z PROW 2014–2020.

W przypadku podstawowych upraw sadowniczych, ekstensywnych upraw sadowniczych oraz upraw jagodowych wymaga się:

• uprawy gatunków w okresie owocowania, a w przypadku upraw niebędących w okresie owocowania – potwierdzenia, że do założenia tych upraw wykorzystano materiał nasadzeniowy odpowiedniej jakości,
• utrzymania minimalnej obsady dla poszczególnych gatunków roślin z tolerancją do 10%,
• corocznego wykonywania na plantacji zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych.

Płatności dobrostanowe

Podobnie jak w przypadku rolnictwa ekologicznego, do I filaru z II filaru zostanie przeniesiony dobrostan zwierząt i będzie on również realizowany jako ekoschemat. Obejmie on świnie (lochy i tuczniki), bydło (krowy i opasy), owce, kury nioski, kurczęta, brojlery, indyki utrzymywane z przeznaczeniem na produkcję mięsa, konie oraz kozy. Realizacja tego ekoschematu łączy się z zapewnieniem zwierzętom większej o 20%, niż wynika to z powszechnie obowiązujących przepisów, powierzchni bytowej oraz dla wybranych gatunków i grup zwierząt z zapewnieniem wypasu (patrz tabela).

Przystępując do tego ekoschematu i wybierając określony wariant, trzeba mieć na uwadze, iż wymogi odnoszące się do danej grupy zwierząt dotyczą wszystkich zwierząt tej grupy utrzymywanych w gospodarstwie oraz że trzeba posiadać plan poprawy dobrostanu (z wyjątkiem wypasu krów mlecznych).

Ponadto, co jest nowością w porównaniu z obecnym działaniem, rolnik, który zdecyduje się na przystąpienie do realizacji wymogów związanych z dobrostanem zwierząt po raz pierwszy (tj. w ramach Planu strategicznego), będzie musiał odbyć szkolenie z zakresu metod ograniczających stosowanie antybiotyków.

Przedstawione powyżej ogólne wymogi nasuwają od razu jeden wniosek: chcąc zwiększyć powierzchnię bytową, trzeba zmniejszyć obsadę zwierząt, chyba że budynki inwentarskie były stawiane na wyrost. To może skutecznie blokować rolników w wyborze wariantów dotyczących zwiększonej powierzchni bytowej. Ponadto w przypadku płatności dotyczących dobrostanu krów mlecznych oraz opasów będą one przyznawane z zastosowaniem progów degresywności:

• do 100 sztuk – 100%,
• 101–150 sztuk – 75%,
• powyżej 150 sztuk – 50%.

Ograniczenia nie dotyczą jedynie płatności do zwierząt utrzymywanych w systemie rolnictwa ekologicznego, jeżeli rolnik ubiega się o te płatności na uproszczonych zasadach.

Ponadto, decydując się na wariant dotyczący loch, trzeba mieć na uwadze, iż nie utrzymuje się ich w systemie jarzmowym, chyba że w okresie okołoporodowym, nie dłużej jednak niż przez 8 dni. Chcąc natomiast sięgnąć po dopłaty do wypasu, w wariancie dla krów mlecznych trzeba im zapewnić co najmniej 120 dni wypasu w sezonie wegetacyjnym (minimum 6 godzin dziennie) oraz prowadzić rejestr ich wypasu. Z kolei w wariancie dla krów mamek: krowom mamkom, cielętom, opasom o masie ciała do 300 kg i jałówkom użytkowanym w kierunku mięsnym – zapewnić wypas co najmniej 140 dni. Wybierając wariant dla opasów dotyczący zwiększonej powierzchni bytowej wraz z wybiegami, należy umożliwić opasom dostęp do wybiegu przez co najmniej 4 godziny dziennie przez cały rok, z możliwością zastąpienia przebywania na wybiegu przez wypas na pastwisku w sezonie wegetacyjnym.

Co więcej, decydując się na wariant obejmujący zwiększoną powierzchnię bytową dla bydła (krowy, opasy), należy mieć na uwadze, iż nie można z niego skorzystać w przypadku utrzymywania zwierząt na uwięzi! Ponadto w przypadku opcji dla opasów należy je utrzymywać na ściółce.

I jeszcze jedna ważna uwaga: w ramach dobrostanu bydła opasowego są różne wymogi dla sztuk, które pochodzą od krów mamek objętych pomocą z tytułu dobrostanu zwierząt oraz nie. W pierwszej sytuacji do płatności kwalifikuje się bydło opasowe w wieku od 4 do 18 miesięcy. Natomiast w drugiej – bydło opasowe o masie ciała powyżej 300 kg do ukończenia 18. miesiąca życia.

W obu przypadkach bydło powinno być utrzymywane w danym gospodarstwie co najmniej przez 120 dni.

Magdalena Szymańska
fot. arch. red.