Do czego potrzebna jest zgoda współmałżonka?

Według art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa. Obejmuje ona przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Artykuł 37 ustawy wskazuje, że zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

• czynności prawnej prowadzącej do zbycia,
• obciążenia,
• odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego,
• do czynności prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków, jak również do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego z majątku wspólnego.

Od tej zgody wyłączone jest nabycie zwyczajowo przyjętych drobnych darowizn. Kodeks stanowi, że ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu staje się wolna od tego obowiązku.

Kiedy sąd decyduje za współmałżonka?

Zachodzi pytanie, czy możliwa jest zgoda sądu na zawarcie umowy nabycia gruntów rolnych i podjęcie kredytu na zakup gruntów rolnych, gdy jeden z małżonków odmawia zawarcia umów (sprzedaży i kredytu). Artykuł 39 k.r.o. wskazuje, że jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności albo jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny.

Sąd Najwyższy – Izba Cywilna i Administracyjna w uchwale z dnia 29 września 1987 r. (sygn. akt: III CZP 54/87) orzekł, że w przypadku odmowy przez jednego z małżonków zgody na przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w trybie przewidzianym ustawą z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie takiej czynności na podstawie art. 39 k.r.o.

Problemem może być wyrażenie zgody na podjęcie kredytu, a nie samą umowę nabycia nieruchomości rolnej.

Z kolei w postanowieniu Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 maja 1999 r. (sygn. akt: I CKN 47/98) zaznaczono, iż ocena dokonana przez sąd, że zezwolenie na dokonanie czynności nie godzi w dobro rodziny, nie jest wystarczająca dla jego udzielenia. Artykuł 39 k.r.o. wyraźnie stwierdza, że sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny. Nie wymaga szerszego uzasadnienia teza, że pomiędzy oceną, iż „nie godzi w dobro rodziny” a „wymaga dobro rodziny” zachodzi widoczna różnica. Nie sposób utożsamiać tych pojęć.

Artykuł 47 ustawy k.r.o. w § 1 wskazuje, że małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Według art. 51 k.r.o. w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.

Co w przypadku, gdy współmałżonek nie wyraża zgody na ustanowienie rozdzielności majątkowej?

Jeżeli jeden z małżonków nie wyraża zgody na notarialne ustanowienie rozdzielności majątkowej, możliwa jest droga sądowa. Według art. 52 k.r.o. każdy z małżonków z ważnych powodów może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Warto także nawiązać do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2020 r. (sygn. akt: III CSK 105/20), w którym stwierdzono, iż nie jest możliwe wskazanie w sposób abstrakcyjny jednolitych kryteriów, które przemawiałyby za przyjęciem, że zachodzą ważne powody ustanowienia rozdzielności majątkowej. Ocena w tym zakresie zawsze będzie zależeć od uznania sądu uwzględniającego indywidualne okoliczności każdego przypadku. Wypowiedzi Sądu Najwyższego odnoszące się do tych kwestii są stosunkowo liczne, zawsze jednak opierają się na konkretnym stanie faktycznym.

dr hab. Aneta Suchoń, prof. UAM.
fot. M. Szymańska