Kto dziedziczy w pierwszej kolejności po zmarłym?

Przepisy dotyczące dziedziczenia nie są sprzyjające dla darczyńców. Według art. 931 §  1 Kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek – dziedziczą w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Z kolei artykuł 932 k.c. wskazuje, że w przypadku braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

Zatem połowa gospodarstwa rolnego będzie należała w ramach dziedziczenia do synowej, a połowa przypadnie Panu i Pana żonie. Natomiast w odniesieniu do działki budowlanej tylko jedna czwarta będzie Państwa włas­nością w ramach dziedziczenia. W mojej ocenie, takie zasady nie są zgodne z zasadami współżycia społecznego, czyli art. 5 k.c. Według niego nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Podczas procedury sądowej o stwierdzenie nabycia spadku można zawsze powołać się na ten artykuł.

Czy gospodarstwo po śmierci obdarowanego wróci do darczyńców?

Skoro przekazali Państwo synowi gospodarstwo rolne, gdyż miał je prowadzić, a Państwo byli rolnikami przez ponad 30 lat i dodatkowo są jeszcze dzieci, którym można przekazać gospodarstwo, to zgodne z zasadami współżycia społecznego byłoby, aby gospodarstwo wróciło do Państwa jako darczyńców. Takiej sytuacji jednak nie uwzględniają przepisy Kodeksu cywilnego bezpośrednio w dziale dotyczącym dziedziczenia.

Uważam, że przepisy powinny wskazywać, że w przypadku darowizny gospodarstwa rolnego po śmierci obdarowanego (który nie miał dzieci) przedmiot darowizny, na wniosek darczyńcy, powinien z powrotem stać się jego własnością.

Synowa w ramach działu spadku może, oczywiście, przekazać Państwu gospodarstwo rolne nieodpłatnie. Może także odrzucić spadek, co wynika z art. 1012 k.c. Według art. 1015 k.c. § 1 oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Paragraf tego artykułu wskazuje, iż brak oświadczenia spadko­biercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Jak uchronić się przed takimi sytuacjami?

W przypadku przekazania gospodarstwa rolnego warto poprosić obdarowanego o sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego, z zapisem windykacyjnym, że w przypadku śmierci obdarowanego gospodarstwo rolne dziedziczą darczyńcy.

dr hab. Aneta Suchoń, prof. UAM
fot. Unsplash