Czy darczyńca może odwołać darowiznę?

Według art. 898 Kodeksu cywilnego, darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu. Jeżeli Pana zdaniem nastąpiła rażąca niewdzięczność, powinien Pan wysłać pismo do obdarowanych, czyli syna i synowej.

Jak należy odwołać darowiznę, by odbyło się to zgodnie z prawem?

Według art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Następnie strony muszą udać się do kancelarii notarialnej, aby synowa i syn zawarli z Panem umowę przeniesienia własności nieruchomości rolnych. Należy pamiętać, że według § 3 art. 899 k.c. darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Czym jest "niewdzięczność" w świetle litery prawa?

Ogólnie jest problem z interpretacją „rażącej niewdzięczności”. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 lutego 2020 r. (sygn. akt: V CSK 428/19) doszedł do wniosku, że „odwołanie darowizny na podstawie przywołanego przepisu uzasadnia bowiem takie zachowanie obdarowanego, które cechuje się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej, przy czym zachowanie to cechuje upór, nieprzejednanie, nieprzyjazny zamiar. W orzecznictwie jako przykłady czynów świadczących o rażącej niewdzięczności obdarowanego wymienia się w szczególności odmówienie pomocy w chorobie, odmowę pomocy osobom starszym, naruszenie czci, naruszenie nietykalności cielesnej, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicie czy ciężkie znieważenia”.

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 marca 2021 r. (sygn. akt: I ACa 606/20) orzekł, że „użyta w art. 898 § 1 k.c. klauzula generalna »rażącej niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy« opiera się na zasadzie, że wprawdzie darowizna jest umową nieodpłatną, jednak okazana przez darczyńcę hojność nakłada na obdarowanego obowiązki natury etycznej, a darczyńca ma prawo oczekiwać od niego wdzięczności. Niewdzięczność jako przeciwieństwo wdzięczności oznacza postępowanie nieliczące się z odczuciami, potrzebami i dobrem darczyńcy, które może mu przyczynić negatywnych odczuć i obiektywnych szkód. Sankcjonowany prawnie poziom niewdzięczności – niewdzięczność rażącą, uprawniającą do odwołania wcześniejszego rozporządzenia majątkowego, rozumieć należy w powiązaniu z opisanym powyżej etycznym charakterem obowiązku wdzięczności jako podejmowanie nacechowanych złą wolą i nieznajdujących usprawiedliwienia w okolicznościach działań, które w sposób oczywisty muszą być boleśnie odczute przez darczyńcę”.

Obdarowany ma obowiązek pomóc darczyńcy. Kiedy i w jaki sposób?

Należy także zaznaczyć, że według art. 897 k.c., jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

dr hab. Aneta Suchoń, prof. UAM
fot. M. Czubak