Stosowanie dodatków paszowych, takich jak tlenek cynku, przynosiło korzyści po odsadzeniu, ale od czerwca stosowanie leczniczych ilości tego składnika w paszy jest w Unii Europejskiej zabronione. Ilość cynku w prestarterach dla prosiąt po odsadzeniu nie może przekraczać 150 ppm.

Konferencja pod hasłem „Zero cynku” zbiegła się z wejściem w życie zakazu stosowania leczniczego tlenku cynku w paszach dla świń w Unii Europejskiej – w czerwcu br. w Kopenhadze w Danii eksperci zaprezentowali najnowsze wyniki i pokazali praktyczne przykłady, jak wycofywać tlenek cynku przy zachowaniu wydajności świń. Przez wiele lat tlenek cynku był najbardziej opłacalnym sposobem na ograniczenie biegunki poodsadzeniowej u prosiąt, a teraz konieczne stało się opracowanie sposobu radzenia sobie z rzeczywistością bez jego udziału. Odpowiedzią na osiągnięcie sukcesu wydaje się przede wszystkim poprawa zdrowia jelit prosiąt.

Mikrobiom prosiąt jest jednym z najważniejszych, jeśli nie najważniejszym czynnikiem zmniejszającym biegunkę oraz poprawiającym zdrowie i wydajność zwierząt. Prawidłowy rozwój mikrobiomu we wczesnym okresie życia wpłynie na późniejsze zdrowie świń. Mikrobiota jelitowa odgrywa fundamentalną rolę i coraz więcej badań wskazuje, że mała różnorodność mikroflory i jej zachwianie we wczesnym okresie życia mogą predysponować do biegunki poodsadzeniowej.

• Forma podania prestartera, zachęcanie prosiąt do jedzenia, ułatwiony dostęp do mieszanki będą wpływały na pobranie paszy na wczesnym etapie odsadzenia

Jakie znaczenie ma mikrobiota?

Postęp genetyczny w produkcji trzody chlewnej prowadzi do uzyskiwania liczniejszych miotów, ale większe mioty oznaczają zmniejszenie masy ciała urodzonych prosiąt, które z tego powodu często cechują się niższym wskaźnikiem przeżywalności, słabym wykorzystaniem paszy i niższymi przyrostami dziennymi, co wydłuża czas uzyskania masy ubojowej. Optymalny moment odsadzenia jest podstawą udanej produkcji trzody chlewnej, dlatego branża musi znaleźć alternatywne strategie, aby rozwiązać problemy występujące po odsadzeniu.

Kluczowe znaczenie dla wspierania rozwoju zdrowych prosiąt ma wysokie pobranie paszy na wczesnym etapie i tym samym optymalne dzienne przyrosty. Tak więc odpowiedni wzrost i żywotność prosiąt od samego początku są możliwe tylko dzięki wysokiej mleczności maciory, bardzo dobrej smakowitości paszy i jej prawidłowemu trawieniu. Aby prosięta mogły przyswajać i wykorzystywać składniki odżywcze z paszy i mleka, konieczne jest jednak utrzymanie zdrowego przewodu pokarmowego.

Wskaźniki różnorodności mikro­biomu kałowego nie wykazały istotnych różnic między świniami zdrowymi a tymi dotkniętymi biegunką poodsadzeniową we wczes­nym okresie życia lub w późnej laktacji. Streptococcus suis częściej był stwierdzany u świń, u których później rozwinęła się biegunka, choć nie jest on uważany za etiologiczną jej przyczynę. Może to jednak wskazywać, że stan mikro­flory jelitowej prosiąt, u których pojawiła się biegunka, był bardziej sprzyjający dla rozwoju Streptococcus suis. Konieczne są dalsze badania dotyczące różnorodności i składu mikrobiomu po odsadzeniu mogącego zwiększać podatność na biegunki. Istnieje bowiem wiele czynników w obecnych systemach produkcji, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie jelit.

Ze względu na ograniczenia dotyczące stosowania leczniczego tlenku cynku i antybiotyków potrzebujemy bardziej dostosowanych diet oraz zintegrowanego podejścia, które będzie obejmowało już moment porodu, a następnie będzie kontynuowane w okresie laktacji i po odsadzeniu. Istnieją strategie żywieniowe, które można wdrożyć w celu poprawy wydajności paszy, a większość metod ma bezpośredni wpływ na poprawę zdrowia jelit świń, co ostatecznie prowadzi do lepszego wykorzystania paszy.

• Brak odpowiedniego pobrania wody jest istotnym czynnikiem ograniczającym wystarczająco duże spożycie paszy po odsadzeniu

Prosięta karm wtedy, gdy jedzą lochy

Prosięta odsadzone zbyt wcześ­nie, jak to ma miejsce obecnie, są odstawiane od loch z niedojrzałym układem pokarmowym. Ich układ odpornościowy jest jeszcze słabo rozwinięty, co sprawia, że mają one zmniejszoną zdolność do rozróżniania nieszkodliwych białek od potencjalnych patogenów. Skutkuje to silną odpowiedzią immunologiczną na składniki paszy. W aktualnych strategiach żywieniowych najwięcej uwagi poświęca się okresowi po odsadzeniu, gdy tymczasem na pobranie paszy po odsadzeniu ma wpływ jej spożycie przed odsadzeniem, więc równie ważny jest okres laktacji.

Największe możliwości daje dokarmianie prosiąt przed odsadzeniem prestarterem lub preparatem mlekozastępczym, gdyż ma zasadnicze znaczenie dla wytworzenia mikrobiomu młodego organizmu. Zarówno karmienie loch w okresie ciąży i laktacji, jak i dokarmianie prosiąt może potencjalnie stworzyć korzystne środowisko jelitowe podczas odsadzenia, co zmniejsza problemy zdrowotne i biegunkowe. Ważna dla wczesnego pobrania paszy jest forma jej podania. Najlepiej umieszczać ją na tackach o płaskiej powierzchni lub w specjalnych karmidłach z dala od obszaru gnojowego. Mieszankę podajemy w tym samym czasie, gdy karmimy lochy, ponieważ wtedy prosięta będą najaktywniejsze i najgłodniejsze. Należy zaczynać od niewielkiej ilości świeżych porcji smacznej karmy zawierającej takie dodatki paszowe, jak kwasy organiczne, olejki eteryczne, probiotyki i enzymy, w celu poprawy jej trawienia.

Jedną ze strategii zwiększania pobrania paszy jest odsadzanie prosiąt w starszym wieku. Wraz ze wzrostem długości okresu laktacji zwiększy się pobranie paszy stałej przed odsadzeniem, w wyniku czego zmniejszy się ryzyko biegunki. Odsadzenie jest stresującym wydarzeniem w życiu prosiąt, a wszelkie nagłe zmiany w diecie zmniejszą ich wydajność, dlatego konieczna jest stopniowa zmiana żywienia. Tę samą paszę co przed odsadzeniem należy podawać około tygodnia, aby zapewnić pewną stałość. W zależności od zastosowanego systemu, rasy, środowiska utrzymania, dawka po odsadzeniu powinna być, zdaniem ekspertów, weryfikowana do trzech razy. W miarę wzrostu prosiąt można dodawać więcej zbóż i białek roślinnych, zgodnie z rozwojem enzymów trawiennych zwierząt. Karmienie preparatem mleko­zastępczym przez krótki okres po odsadzeniu może również pomóc w poprawie wzrostu prosiąt i utrzymaniu zdrowia jelit.

Brak odpowiedniego pobrania wody jest istotnym czynnikiem ograniczającym spożycie paszy. Dlatego niezbędne jest dobre zaopatrzenie w czystą, świeżą wodę, gdyż zestresowane odsadzone prosięta mogą bardzo szybko się odwodnić. Właściwe umiejscowienie i odkażanie urządzeń do pojenia to niezbędne elementy odpowiedniego nawodnienia świń.

Zastosuj kompleksowe podejście w żywieniu

Specjaliści wskazują również, że zmiany w mikroflorze układu pokarmowego pod wpływem włókna dostarczonego w paszy mogą wpływać na stan zdrowia zwierząt, w szczególności poprzez zmniejszenie biegunek. Włókno rozpuszczalne nie jest trawione przez enzymy, ale może być fermentowane przez mikrobiotę w jelitach, która wytwarza kwasy organiczne i inne metabolity. Z kolei nierozpuszczalny błonnik stymuluje ruchy perystaltyczne, zmniejszając przywieranie bakterii patogennych do ściana jelit. Wykazano, że specjalny produkt z włóknem sojowym, zawierający zarówno błonnik rozpuszczalny, jak i nierozpuszczalny, zwiększa stężenie kwasu masłowego przy jednoczesnym zmniejszeniu fermentacji białek.

Stosowanie włókna pokarmowego w paszy dla prosiąt poprawiło odporność świń, czego dowodem miała być zmniejszona śmiertelność i zachorowalność w porównaniu z grupą kontrolną. Sugeruje to, że prosięta potrzebują zarówno błonnika rozpuszczalnego, jak i nierozpuszczalnego, a prebiotyczne właściwości specjalnego produktu z włóknem sojowym pomogły w utrzymaniu zdrowej mikroflory jelitowej.

Aby poprawić zdrowie i wydajność prosiąt, ważne jest, aby przyjrzeć się zachowaniu zwierząt i ich dobrostanowi, ocenić środowisko, w którym przebywają. Odchów bez tlenku cynku wymaga bowiem całościowego spojrzenia na produkcję i związane z nią czynniki, a nie tylko na samo żywienie. Poprawa dobrostanu macior i prosiąt może działać bowiem zapobiegawczo przed rozwojem chorób. Zwiększenie powierzchni w kojcu porodowym jest dobrym narzędziem do poprawy dobrostanu prosiąt. Również zapewnienie lochom większej przestrzeni korzystnie wpłynie na ich wydajność. Jak pokazują wyniki badań dotyczące swobodnego utrzymania loch podczas laktacji, w takim systemie poprawia się odporność prosiąt i łatwiej przechodzą one moment odłączenia od matki, co prowadzi do lepszej ich wydajności po odsadzeniu.

• Bezproblemowy odchów prosiąt po odsadzeniu wymaga zdrowego układu pokarmowego, którego właściwe funkcjonowanie musimy zapewnić już w okresie przy maciorze

Mniej białka, więcej aminokwasów

Podczas konferencji „Zero cynku” omawiano też strategie polegające na zmniejszeniu zawartości białka w paszach dla prosiąt, ponieważ może to zmniejszyć ryzyko biegunki. Z drugiej strony może też negatywnie wpłynąć na dzienne przyrosty masy ciała. Rozwiązaniem ma być białko podawane w postaci dodatkowych aminokwasów. Eksperci podkreślali, że uzasadniona jest ponowna ocena norm tych składników w paszach dla świń i opracowanie nowych zaleceń dotyczących białka i amino­kwasów dla prosiąt. Okazuje się bowiem, że dodanie do paszy dodatkowych aminokwasów może zapobiegać biegunkom, podobnie jak w przypadku stosowania leczniczego tlenu cynku.

W duńskich doświadczeniach zwiększenie o około 35% zawartości aminokwasów zmniejszyło występowanie biegunki o 50%. Należy wziąć pod uwagę, że podawanie dodatkowych aminokwasów będzie bardziej kosztowne i może mieć negatywny wpływ na pobranie paszy. Jednak, jak twierdzą eksperci, ich podawanie być może wskazane jest chociażby w krytycznych okresach, na przykład przez pierwsze 3 tygodnie po odsadzeniu.

Ważne jest, aby wycofywanie leczniczego tlenku cynku nie wpływało na wzrost zużycia antybiotyków i opłacalność produkcji. W zapobieganiu problemom poodsadzeniowym mogą bowiem pomóc antybiotyki, które zapewniają lepszą zdrowotność świń, ale jednocześnie wzrasta przy ich stosowaniu oporność na środki przeciw­drobnoustrojowe. Zwiększenie stężenia antybiotyków nie jest opcją, a ponieważ nie znaleziono jeszcze jednego, równie skutecznego substytutu dla tlenku cynku, producenci trzody chlewnej muszą łączyć różnorakie strategie produkcyjne.

Wytłoki jabłkowe korzystne dla zdrowia

Dodanie wytłoków jabłkowych może być dobrym rozwiązaniem dla utrzymania zdrowia jelit po odsadzeniu i pokonania krytycznego etapu odchowu prosiąt. Jabłko jest owocem bogatym w fitoskładniki związane z dobrym stanem zdrowia, a zawartość zarówno włókna pokarmowego, jak i związków fenolowych i terpenowych może przyczyniać się do tego korzystnego działania na zdrowie i wydajność organizmu. Miąższ jabłkowy może być surowcem o różnym zastosowaniu, jak chociażby produkcja kwasu mlekowego, a także źródłem włókna pokarmowego i składników polifenolowych.

Dieta zawierająca 4% wytłoków jabłkowych miała korzystny wpływ na współczynnik wykorzystania paszy w 35. dniu po odsadzeniu. Wpłynęły one pozytywnie na konsystencję kału i rozwój pożytecznej mikrobioty. Wyniki pokazały, że wytłoki z jabłek powodują różną odporność w zależności od fragmentu jelita. W jelicie krętym miały działanie przeciwzapalne i obniżyły funkcję barierową, podczas gdy w okrężnicy wykazywały działanie prozapalne i zwiększoną funkcję barierową. Dieta zawierająca 4% wytłoków z jabłek okazała się jednak interesującą strategią na czas odsadzenia prosiąt, która może być rozważana w intensywnej produkcji.

fot. Dominika Stancelewska
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 30-31/2022 na str. 44.  Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.