Z artykułu dowiesz się
W ostatnich latach wartość większości gospodarstw w Polsce znacznie wzrosła. Wynika to z samej wartości ziemi, a często inwestycji poczynionych w budynki czy sprzęt. Każdorazowe przekazanie majątku, a także zawieranie przez młode pokolenie związków małżeńskich, ma określone konsekwencje. Zwłaszcza gdy losy małżonków nie potoczą się tak pomyślnie, jak wyobrażają sobie na ślubnym kobiercu.
Zgodnie z polskim prawem, małżeńskim ustawowym ustrojem majątkowym jest wspólność majątkowa. Ustrój ten został uregulowany w art. 31–46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Powstaje z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa. Istnieją także inne, umowne ustroje majątkowe. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową, lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Umowę można podpisać przed zawarciem małżeństwa – wtedy nie zaistnieje wspólność ustawowa, a także w trakcie jego trwania – wtedy umowa będzie obowiązywać od momentu jej podpisania. W praktyce spośród umownych ustrojów małżeńskich najbardziej doniosłą rolę odgrywa rozdzielność majątkowa.
W tym ustroju istnieją dwa majątki – wspólny oraz majątek osobisty każdego z małżonków. Majątek wspólny obejmuje wszystkie przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
W szczególności są to:
Dość powszechna jest wspólność majątkowa małżonków. Z kolei do majątku osobistego wchodzi np. gospodarstwo otrzymane przed zawarciem związku małżeńskiego albo przekazane w darowiźnie z wyraźnym wskazaniem darczyńcy.
Z kolei najważniejsze składniki majątku osobistego to:
Powyższe przedmioty mimo wspólności ustawowej nie będą własnością drugiego małżonka.
W świadomości społeczeństwa jest to tzw. intercyza. Natomiast z prawnego punktu widzenia intercyza to każda umowa małżeńska, a rozdzielność majątkowa jest tylko jedną z kilku wymienionych w pierwszym akapicie. Zatem w przypadku rozdzielności majątkowej każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem. Umowę tę można podpisać w każdym momencie – zarówno przed ślubem, jak i po. Skutki prawne wywiera od momentu jej podpisania.
Najprościej – każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem tak, jak było to przed małżeństwem. Małżonkowie mogą nadal wspólnie zaciągać zobowiązania, ale powstaje wtedy współwłasność ułamkowa, a nie współwłasność łączna. Oznacza to, że każdy z małżonków jest właścicielem rzeczy w określonym procencie, np. po 50%.
Do majątku osobistego wchodzi np. gospodarstwo otrzymane przed zawarciem związku małżeńskiego albo przekazane w darowiźnie.
Podobnie rozkładają się zobowiązania. Co również ważne, za każdym razem powinno się informować wierzycieli o pozostawaniu w ustroju rozdzielności majątkowej – niepoinformowanie wierzyciela może mieć daleko idące skutki, np. bezskuteczność umowy względem tego konkretnego wierzyciela.
Rolnik posiada gospodarstwo przed ślubem. Zawiera związek małżeński. Powstaje wspólność ustawowa. Gospodarstwo pozostaje w majątku osobistym rolnika, mimo powstania wspólności małżeńskiej. Wszystkie składniki gospodarstwa do dnia ślubu należą do rolnika. Natomiast od dnia ślubu wszystkie dochody z gospodarstwa stają się własnością wspólną małżonków. Rolnik z dochodów kupuje ciągnik. Ciągnik zakupiony z dochodów osiągniętych po dniu ślubu staje się własnością wspólną – żona jest drugim właścicielem i zgodnie z prawem ma takie same prawa w stosunku do ciągnika co rolnik.
Przy ewentualnym rozwodzie i podziale majątku – wszystko do dnia ślubu wróci do rolnika, ale wszystkie dochody oraz inwestycje po dniu ślubu będzie trzeba podzielić między małżonków. Może zatem dojść do sytuacji, w której rolnik zacznie "karierę" z gospodarstwem wartym 500 tys. zł, przez 10 lat potroi jego wartość do 1,5 mln zł, po 10 latach nastąpi rozwód, a rolnik będzie musiał podzielić się z żoną majątkiem wspólnym wartym 1 mln zł. W powyższym przypadku nieważne będzie to, że np. żona miała niezależną pracę, a do inwestycji nie dołożyła złotówki.
Kwestią sporną w doktrynie prawa oraz orzecznictwie jest pojęcie dochodów. Przeważający pogląd nakazuje je traktować jako dochody brutto, czyli wszystkie przychody wchodzą do majątku wspólnego, następnie są przeznaczane na majątek osobisty rolnika. Istnieje także przeciwny pogląd, uznający dochody netto – czyli czysty zysk. Według niego dochodami są jedynie pożytki pozostałe po odjęciu kosztów od przychodów.
Drugi pogląd pozwala rolnikowi podjąć obronę majątku, polegającą na wliczeniu inwestycji w koszt prowadzenia gospodarstwa. W ten sposób zmniejszy czysty dochód, czyli zysk. W przypadku rozwodu i braku porozumienia między małżonkami – ostateczna decyzja o podziale majątku będzie należeć do sądu.
W omawianych ustrojach małżeńskich znacznie różni się sposób zaciągania zobowiązań. We wspólności ustawowej odpowiedzialność małżonków za zobowiązania reguluje art. 41 k.r.o. (Kodeks rodzinny i opiekuńczy):
Największym problemem jest jednak w tym przypadku częsta niemożność zaciągnięcia zobowiązań bez zgody małżonka. Wierzyciele (banki, sprzedawcy sprzętu rolniczego) z reguły wymagają takiej zgody na piśmie, co nierzadko stanowi także problem logistyczny, gdyż trzeba wygospodarować czas na podpisywanie umów i zobowiązań dla obu małżonków.
W rozdzielności majątkowej nie ma tego problemu. Rolnik, chcący przykładowo zaciągnąć kredyt inwestycyjny – nie potrzebuje zgody żony – może samodzielnie podpisać umowę i będzie odpowiadał z majątku osobistego za ewentualne długi. W części przypadków ograniczy to zdolność kredytową, ale z pewnością jest to zabezpieczenie dla drugiego małżonka, który nie odpowiada za długi pierwszego.
Rozdzielność majątkowa chroni także majątek drugiego małżonka. Ma to ogromne znaczenie w przypadku prowadzenia przez któregokolwiek z małżonków działalności gospodarczej, szczególnie jeżeli jest ona ryzykowna. Ewentualne fiasko tej działalności nie będzie obciążać gospodarstwa. W drugą stronę również – ewentualne długi w gospodarstwie nie będą obciążać innej działalności drugiego małżonka.
Małżeństwo, w którym panuje wspólność majątkowa, otrzymuje do majątku wspólnego gospodarstwo w drodze darowizny od rodziny ze strony żony (na wyraźne życzenie darczyńcy). W majątku wspólnym jest także przedsiębiorstwo prowadzone przez męża. Mąż popada w długi, które zaciągał za zgodą żony, a przedsiębiorstwo jest niewypłacalne lub upada. Wierzyciele przedsiębiorstwa mogą zaspokoić się z majątku wspólnego, czyli również z gospodarstwa.
Gdyby jednak małżeństwo podpisało umowę rozdzielności małżeńskiej, przedsiębiorstwo pozostałoby męża, a gospodarstwo znajdowałoby się przykładowo w majątku osobistym żony – wierzyciele męża co do zasady nie mogą naruszyć majątku żony. Skuteczność powyższych czynności może być uzależniona od czasu, w którym zostały dokonane (czy przypadkiem przepisanie majątku nie nastąpiło w czasie kłopotów finansowych przedsiębiorstwa, by wyprowadzić część majątku), ale to już zagadnienia szczegółowe, którymi powinien zająć się prawnik, analizując konkretny przypadek.
Należy zaznaczyć, że w przypadku dziedziczenia co do zasady nie ma znaczenia ustrój majątkowy. Nawet we wspólności małżeńskiej przedmioty, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, należą do jego majątku osobistego.
Co więcej, nie można rozszerzyć wspólności na powyższe przedmioty. Ma to ogromne znaczenie praktyczne. Odziedziczone gospodarstwo, ziemia, maszyny – nie będą należały do drugiego małżonka.
Jeżeli jednak spadkobierca będzie chciał podzielić się spadkiem – po dopełnieniu wszystkich formalności może po prostu darować połowę udziałów we własności drugiemu małżonkowi. Innym przypadkiem, kiedy spadek może trafić do majątku wspólnego, jest wyraźne życzenie spadkodawcy wyrażone w testamencie.
Ostatnim argumentem, przemawiającym za rozdzielnością majątkową jest łatwość podziału majątku w przypadku rozwodu. Właściwie to nie ma podziału, bo nie ma czego dzielić – brak majątku wspólnego. Oczywiście, nikt zawierając związek małżeński nie myśli o rozwodzie. Natomiast w obecnych czasach rozwody stają się coraz powszechniejsze, także na wsi, wśród rolników. Nawet nie przewidując takiej ewentualności, warto podpisać umowę majątkową na wszelki wypadek. Proces podziału majątku wspólnego potrafi trwać kilka lat. Jest często wyniszczający emocjonalnie, a byli małżonkowie spierają się o każdą możliwą rzecz. Rozdzielność majątkowa sprawia, że problem ten odpada, a małżonkowie mogą rozejść się każdy ze swoim majątkiem osobistym.
Podsumowując, rozdzielność majątkowa ma wiele zalet, a jej zła sława jest nieuzasadniona. Pozwala nie tylko na ochronę swojego majątku, ale także majątku drugiego małżonka w przypadku problemów finansowych pierwszego małżonka. Nie jest przejawem braku zaufania ani perspektywą szybkiego rozwodu. Jest natomiast efektem dojrzałego myślenia o swoich finansach, zabezpiecza interesy i chroni majątek każdego z małżonków. Warto zatem wziąć sprawy w swoje ręce i nie pozostawiać ewentualnej decyzji o swoim majątku sądowi – koszt ustanowienia rozdzielności majątkowej to mniej więcej 520 zł brutto.
Dominik Kiszka kb
fot. agrarfoto, Sierszeńska
Karol Bujoczek
<p>Redaktor Naczelny „top agrar Polska”, specjalista w zakresie rolnictwa, polityki rolnej i ekonomiki gospodarstw</p>
Najważniejsze tematy
