Z artykułu dowiesz się
W ramach cyklu artykułów nt. przekazywania majątku w poprzednim numerze pisaliśmy o tym, jak zabezpieczyć prawa majątkowe dla następców, także na wypadek niespodziewanej śmierci. Pozostawiliśmy naszych Czytelników z dylematem: czy zadbać najpierw o swój byt, czy też powierzyć wszystko, w tym swoją przyszłość młodszym (top agrar 4/23).
Czytaj: Przekazanie gospodarstwa rolnego: jak przepisać ziemię na dzieci?
Teraz odpowiedzmy sobie na pytanie, co trzeba zrobić i jak, gdy już zapadnie decyzja o wspomożeniu dzieci, w tym bezpośrednio następców, majątkiem. I to wspomożeniu nieodpłatnym, czyli poprzez darowiznę.
Darowizna nie jest czynnością jednostronną; to umowa zawierana między darczyńcą i obdarowanym. Dlaczego umowa? Dlatego, że z jednej strony darczyńca coś przekazuje, a z drugiej – obdarowany na to się zgadza (w końcu nie każde nieodpłatne przysporzenie może być dla obdarowanego korzystne).
Celem darowizny jest nieodpłatne przysporzenie majątkowe, którego przedmiot może przybierać różne formy: może to być:
Najważniejszą cechą tej umowy jest zatem nieodpłatność, dlatego nie można do niej zaliczyć np. dożywocia, bowiem z przekazaniem własności nieruchomości wiąże się w tym przypadku obowiązek zapewnienia mieszkania czy utrzymania.
Sprawy dotyczące darowizn to jedne z najczęściej poruszanych tematów podczas dyżurów prawniczych.
Iwona S., matka trójki dzieci chce im przekazać mieszkanie w małym mieście, gospodarstwo oraz siedlisko po zmarłym ojcu. Zastanawia się, jak to zrobić, by po jej śmierci dzieci nie spierały się o rozliczenia. Akurat w tym przypadku sprawa wydaje się dość prosta, skoro jeszcze nic nikomu nie przekazano. Trzeba tylko pamiętać, że przeniesienie własności nieruchomości, także w drodze darowizny, wymaga zachowania formy aktu notarialnego, a więc i poniesienia dodatkowych kosztów (kilka tysięcy, w zależności od wartości nieruchomości).
W celu uniknięcia sporów, których obawia się Czytelniczka, wystarczy, że w umowach zawartych z matką dzieci oświadczą, że nie będą miały względem siebie żadnych roszczeń związanych z darowiznami czy rozliczeniami spadku (o ile pani Iwona przed śmiercią rozda cały majątek). I to w zasadzie powinno już zapobiec problemom i niesnaskom w przyszłości.
Stefan K. darował synowi działkę budowlaną i ze swoich środków sfinansował część prac przy budowie domu syna. Ostatnio usłyszał, że jeden z mieszkańców wsi zrobił tak samo, ale krótko po zakończeniu budowy urząd skarbowy zażądał od jego córki i zięcia wyjaśnień, skąd mieli pieniądze na budowę. Jako że nie mogli wykazać żadnych znaczących dochodów, skończyło się wysoką grzywną i zapłatą zaległego podatku.
Niestety, kłopoty z urzędem skarbowym mogą teoretycznie spotkać również pana Stefana. Co prawda darowizna nieruchomości jest bezpieczna, bowiem zgłasza ją do urzędu skarbowego notariusz. Darowizna, polegająca na sfinansowaniu budowy, o ile nie została dotąd zgłoszona, może jednak wiązać się z tymi samymi konsekwencjami, czyli grzywną i zaległym podatkiem. Warto zatem rozważyć poinformowanie urzędu skarbowego o dokonanych przysporzeniach i zapłatę podatku.
Problemy z dziećmi może mieć za to Emilia S. Najpierw, jeszcze w latach 80. XX wieku przekazała najstarszemu synowi gotówkę na mieszkanie w mieście, a później córce na studia zagraniczne i działkę letniskową. Żadna z tych darowizn nie została potwierdzona pisemnie. Gdy jednak przepisała najmłodszej córce to, co jej pozostało, czyli gospodarstwo, rodzeństwo nie kryjąc złości, oznajmiło, że po śmierci matki zażąda od siostry wyrównania. Czy może jeszcze coś zrobić, by tego uniknąć?
W tym przypadku należy przypomnieć generalną zasadę wyrażona w art. 1039 Kodeksu cywilnego, że jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
Inaczej, w razie działu spadku spadkobiercy powinni przyznać, czy i jakie darowizny otrzymali od spadkodawcy, a następnie wykonać ich rozliczenie. Nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte (prezenty, upominki itp.). Nie ma też limitu czasowego darowizn, które zalicza się na schedę spadkową. Oznacza to, że rozliczeniu w dziale spadku będą podlegały nawet darowizny dokonane kilkadziesiąt lat przed śmiercią spadkodawcy. Sęk w tym, że do takich rozliczeń może dojść dopiero po śmierci darczyńcy.
Można zatem zasugerować, by jeszcze za życia Czytelniczka (może to zrobić tylko ona) spisała wszystkie dokonane na rzecz dzieci przysporzenia i wskazała, że żadne nie zalicza się na schedę spadkową. W ten sposób żadne z dzieci nie będzie mogło domagać się od reszty, czy też od następcy przejmującego gospodarstwo, wyrównania. Oświadczenie, najlepiej spisane u notariusza w dowolnym czasie powinno ukrócić żądania rodzeństwa. Musimy jednak przestrzec, że w ten sposób to z dzieci, które otrzymało najmniejsze przysporzenie, również utraci prawo do wyrównania.
Nie bez powodu kilkakrotnie w artykule wspomnieliśmy o zgłoszeniu darowizny w urzędzie skarbowym. Generalnie bowiem nieodpłatne przysporzenie podlega opodatkowaniu podatkiem określonym w ustawie z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jednolity DzU 2021.1043). Ustawodawca wprowadził wiele wyjątków od zasady. Najważniejsze z nich dotyczą zwolnienia od podatku nabycia gruntów stanowiących gospodarstwo rolne (art. 4 ust. 1 punkt 1), darowizn dokonanych w ciągu 5 lat o łącznej wartości poniżej 9367 zł, 7276 zł lub 4902 zł, w zależności od grupy podatkowej – art. 9 ust. 1) oraz nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę (art. 4a ust. 1).
W tym ostatnim przypadku warunkiem zwolnienia jest zgłoszenie darowizny w terminie 6 miesięcy od jej dokonania oraz dołączenie do formularza dowodu przelewu bądź przekazu darowanej kwoty. Brak zgłoszenia w terminie pociąga za sobą konieczność zapłaty podatku.
Ewentualny podatek od darowizny nieruchomości (lokalu, działki, siedliska) liczony jest od wartości zadeklarowanej przez strony w akcie notarialnym, bądź wartości ustalonej przez urząd skarbowy, gdy powziął on wątpliwości co do prawidłowości deklaracji stron. Kwoty pieniędzy lub kwoty wartości innych rzeczy zwolnione od podatku od spadków i darowizn od osób z I grupy w wysokości nieprzekraczającej:
Powyżej kwoty zwolnionej darowizny do wartości 11 128 zł podatek wynosi 3%, zaś od nadwyżki tej kwoty 5% do wartości 22 256 zł. Powyżej tego progu już 7%.
Dla osób z II grupy podatkowej kwota wolna to 7 878 zł, zaś z III grupy 5 308 zł. Przepisy regulują stawki podatkowe powyżej tych kwot.
Na koniec powinniśmy zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt: obdarowanego. Wielu Czytelników pyta o to, czy zięć lub synowa też będą mieli prawo do darowizny. Generalnie, majątek nabyty w drodze darowizny nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków nawet wtedy, gdy dokonano jej w trakcie małżeństwa.
Może jednak się zdarzyć, że darowizna w zamyśle dla dziecka stanie się wspólna przez niedopatrzenie czy nieuwagę. Wystarczy choćby, że zostanie przekazana obojgu lub na wspólne konto bez dokładnego oznaczenia obdarowanego. Trzeba zatem po prostu uważnie i dokładnie oznaczyć adresata przysporzenia z imienia i nazwiska.
adw. Mikołaj Pomin
fot. Shutterstock
Najważniejsze tematy
