Celowo wspomniałem o pleśni śniegowej, bo grzyb Typhula incarnata będący sprawcą zgnilizny ozimin objawami na jęczmieniu do złudzenia przypomina właśnie pleśń śniegową. Rośliny porażone pałecznicą są szaro zabarwione. W przypadku typowej pleśni śniegowej wywoływanej przez Microdochium nivale rośliny są pokryte białoróżową, watowatą grzybnią.

W zbożach konieczny bywa przesiew

Pałecznica zbóż i traw (zgnilizna ozimin), a także zgnilizna rzepakowa to choroby, których sprawcami są grzyby Typhula (grzyby pałecznicy). Kilka lat temu lokalnie właśnie nie mróz, a grzyby pałecznicy były przyczyną konieczności przesiewów jęczmienia ozimego i pszenżyta ozimego. Te choroby są w Polsce nowym problemem, zdiagnozowanym zaledwie kilka lat temu. Z tego powodu każdy rolnik może mieć trudności w rozpoznawaniu objawów i w stwierdzeniu ich obecności w zbożach i rzepaku.

Znajomość zgnilizny ozimin i zgnilizny rzepaku jest ważna w podejmowaniu wiosennych decyzji o ewentualnych przesiewach. Niestety, sprawcy uszkadzają w rzepaku stożek wzrostu i sytuacja jest trudniejsza, bo mocno porażona roślina nie ma szans. Rzepak uszkodzony przez mróz i pozbawiony liści może natomiast mieć żywy stożek wzrostu i może się zregenerować. Ta subtelna różnica ma dla wiosennych decyzji duże znaczenie.

Jak ograniczać pałęcznicę w zbożach?

Opisywane w „Metodyce integrowanej ochrony jęczmienia ozimego i jarego” objawy porażenia pałecznicą można zaobserwować wiosną. W obserwowanych z oddali łanach zauważalne są wtedy place roślin zahamowanych we wzroście. Rośliny te są chlorotyczne, słabo rozkrzewione i niekiedy pokryte szarawą grzybnią. Po wyciągnięciu z ziemi mają zniszczone węzły krzewienia i korzenie. U podstawy roślin, pod pochwami liściowymi, na liściach lub korzeniach można zaobserwować drobne, kuliste, żółte, brązowe lub czarne sklerocja.

Jak ograniczać pałecznicę zbóż i traw? Najlepiej zapobiega wystąpieniu choroby właściwy płodozmian, a jeżeli pałecznica się pojawi wskazana jest 3–4-letnia przerwa w uprawie zbóż na tym samym polu. Z działań agrotechnicznych ograniczających chorobę można wymienić staranną i bez uproszczeń uprawę roli, nieco opóźniony, płytki i rzadszy siew zbóż ozimych, no i oczywiście prawidłowo zbilansowane nawożenie makro- i mikroelementami.

Na szczęście w przypadku zbóż, a konkretnie jęczmienia ozimego i pszenżyta ozimego, w ograniczaniu pałecznicy zbóż i traw skutecznych jest siedem zarejestrowanych w jęczmieniu zapraw nasiennych (jedna także w pszenżycie), zawierających w składzie sedaksan, fludioksonil i tritikonazol albo sedaksan, fludioksonil i tebukonazol.

Pamiętajmy, że sprawcom choroby sprzyja złe zmianowanie i duży udział zbóż w zasiewach. Źródłem choroby są porażone rośliny i przetrwalniki w glebie. Idealnymi warunkami do rozwoju grzybów Typhula są: temperatura od 0 do 5°C, wysoka wilgotność względna powietrza i niska temperatura gleby.

• Pałecznica zbóż i traw najbardziej szkodzi zasiewom jęczmienia ozimego i pszenżyta ozimego. Porażone rośliny są wiosną słabo rozkrzewione i niekiedy pokryte szarawą grzybnią przypominającą pleśń śniegową. Jeżeli po wyciągnięciu rośliny u jej podstawy na zniszczonych węzłach krzewienia albo na korzeniach zauważymy drobne, kuliste grudki (sklerocja grzyba) barwy od żółtej przez brązową do czarnej, będziemy mieć pewność, że jest to pałecznica zbóż i traw

Jak objawia się pałecznica?

Wspomniane grzyby pałecznicy (grzyby Typhula) szkodzące zbożom stwierdzane są także w rzepaku. Uszkodzenia w rzepaku powodowane przez te grzyby obserwowano po raz pierwszy w sezonie 2008/2009. Naukowcy z Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu stwierdzili, że sprawcami choroby są dwa gatunki grzybów: Typhula
gyrans i Typhula brassicae. Nie ma niestety chemicznych możliwości ograniczania zgnilizny rzepaku. Chorobę ogranicza właściwy płodozmian, 3–4-letnia przerwa uprawy rzepaku, dokładne i głębokie przyorywanie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów rzepaku i chwastów, na których przeżywają przetrwalniki pałecznicy oraz wczesne startowe dawki azotu wiosną, wspomagające szybszą regenerację roślin.

Tej nowej chorobie w rzepaku nadano nazwę zgnilizna rzepakowa. Choroba utrudnia diagnostykę uszkodzeń mrozowych i ocenę przezimowania, bo objawia się między innymi tym właśnie, że rośliny wyglądają jak wymarznięte. Od wymarzniętych różnią się jednak tym, że mają zniszczoną tylko część nadziemną, ale całkowicie zdrowy jest korzeń z włośnikami. Jeżeli rzepak nie podejmie szybko regeneracji ze śpiących zawiązków pędów (ważna jest pomoc bardzo wczesnych dawek startowych nawozów wiosną) korzeń zacznie brązowieć i obumierać.

Choroba objawia się też tzw. papierowatością liści i zamieraniem stożków wzrostu. Liście na wielu roślinach zamierają, a stożek wzrostu częściowo lub całkowicie gnije. Zgnilizna rzepakowa na szczęście występuje sporadycznie i lokalnie, powodując straty w obsadzie. Sprawcom zgnilizny rzepakowej sprzyja długie zaleganie śniegu lub jego opady na niezamarzniętą glebę. Rzepak ma na szczęście silne zdolności regeneracyjne.

fot. Marek Kalinowski