Dopiero gdy azot organiczny zostanie zmineralizowany do azotu nieorganicznego, może być łatwo pobrany przez rośliny. Według Keuper i in. (2017) tempo mineralizacji azotu organicznego (N_-min) jest krytycznym parametrem kontrolującym produktywność ekosystemów rolniczych.

Kiedy najlepiej zbadać poziom azotu w glebie?

Ze światowych badań nad azotem mineralnym wynika, że oprócz właściwości klimatycznych i glebowych, czynniki biotyczne, a więc mikroorganizmy glebowe mogą bezpośrednio wpływać na kształtowanie się zawartości N_-min w glebie. Stwierdzono, że zmiany w biomasie mikroorganizmów glebowych mają duży wpływ na zmiany zawartości N_-min w glebach, a zmiany w N_-min są przede wszystkim przypisywane zmianom biomasy mikroorganizmów glebowych w następstwie zmiany sposobu użytkowania gruntów (orne, bezorkowe, płodozmian, monokultura). Mineralizacja azotu w glebie (N_-min), czyli przekształcanie N organicznego w mineralny, jest zatem ważna dla produktywności ekosystemów rolniczych i obiegu składników pokarmowych. Równowaga między mineralizacją a immobilizacją (N_-min netto) zmienia się w zależności od właściwości gleby i klimatu. Stąd też jednym z podstawowych wskaźników pozwalających oszacować zasoby tego składnika w glebie jest oznaczenie zawartości azotu mineralnego tzw. N-min w glebie w okresie wczesnej wiosny.

Planując wiosenne nawożenie azotem w uprawach ozimych oraz jarach bardzo ważne jest dobre rozpoznanie właściwości stanowiska, czyli aktualnego odczynu i zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe, stosowanych nawozów naturalnych i organicznych oraz uprawianych przedplonów. Należy pamiętać, że dawkę azotu mineralnego zawsze ustalamy pod uprawę konkretnego gatunku rośliny, aktualnej kondycji roślin oraz zasobności gleby. Na przykład, w przypadku uprawy zbóż w monokulturze, warto jest zastosować 25–30 kg/ha azotu przedsiewnie. Jeśli nie uwzględnia się tej zasady, należy to skorygować w wiosennej dawce azotu. Z nawożenia przedsiewnego można zrezygnować w przypadku, gdy jesienią były stosowane nawozy naturalne. Należy wówczas skorygować dawkę azotu mineralnego o ilości tego składnika wniesione z obornikiem lub gnojowicą.

Na czym polega test azotu N_-min?

Badania zawartości azotu mineralnego w glebie prowadzi się przeważnie dla potrzeb wykorzystania ich w doradztwie nawozowym oraz dla oceny skutków nawożenia azotem w aspekcie ochrony środowiska. Ze względu na zmienność tego składnika w glebie zalecane jest coroczne określenie zawartości N_-min w glebie do oceny potrzeb nawożenia roślin i ustalenia wielkości dawek azotu. Dla oceny stanu środowiska glebowego zawartość azotu mineralnego oznacza się w próbkach glebowych pobranych jesienią. Badania prowadzone są w celu określenia ilości azotu pozostającego w glebie, na skutek niewykorzystania przez rośliny, gdyż nadmierna ilość azotu pozostawiona jesienią w glebie stwarza niebezpieczeństwo wymycia azotanów poza strefę korzeniową do wód gruntowych i w związku z tym ich zanieczyszczenie.

Planując nawożenie wiosenne można odjąć od potrzeb pokarmowych roślin (przy określonym plonie) ilość azotu znajdującego się w glebie. W tym celu zaleca się wykonanie wczesną wiosną testu azotu mineralnego N_-min. Przed lub w okresie ruszenia wegetacji ozimin oraz przed siewem roślin jarych należy pobrać próbki gleby z dwóch głębokości gleby: 0–30 i 30–60 cm i wykonać analizy gleby na zawartość azotu mineralnego. Oznaczenia można wykonać w Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych. Wynik podawany jest w kg N_-min w glebie do 60 cm na powierzchni 1 ha (przykład w tabeli 1).

Zawartość N_-min w kg/ha obliczana jest z uwzględnieniem odpowiedniego dla badanej próbki kategorii agronomicznej gleby (K.A.G.) i jest iloczynem zawartości N_-min (mg/kg s.m.) oraz przelicznika, który dla gleby bardzo lekkiej wynosi 4,6; gleby lekkiej 4,5; gleby średniej 4,3 i gleby ciężkiej 3,9. Otrzymaną wartość należy następnie przyporządkować do jednej z klas zasobności azotu mineralnego wg przedziałów zawartości azotu mineralnego w kg/ha w zależności od kategorii agronomicznej badanej gleby opracowanych w IUNG – PIB (tabela 2).

Niska zawartość N_-min w badanej glebie oznacza konieczność uzupełnienia azotu glebowego, poprzez zastosowanie odpowiedniej dawki mineralnych nawozów azotowych. W przypadku zawartości bardzo niskiej lub niskiej zalecaną dawkę azotu należy zwiększyć o różnicę pomiędzy zawartością N_-min oznaczoną w glebie i dolną granicą zawartości średniej dla takiej gleby. Natomiast bardzo wysoka i wysoka wartość mineralnego azotu w glebie zaleca opóźnienie wysiewu i zmniejszenie wielkości dawki azotu, tak aby nie zwiększać strat azotanów z gleby do wód gruntowych i powierzchniowych, spowodowanych wymywaniem tego składnika. Wówczas planowaną dawkę można zmniejszyć o różnicę pomiędzy zawartością N_-min stwierdzoną w badanej glebie i górną granicą zawartości średniej dla tej kategorii gleby. Jeśli wynik mieści się natomiast w przedziale zawartości średniej, to dawka azotu pozostaje taka sama.

W glebie lekkiej stwierdzono zawartość N_-min = 207 kg/ha. Oznaczona w glebie lekkiej wartość wskazuje zatem na bardzo wysoką zawartość tego składnika. Planowaną dawkę azotu można więc zmniejszyć o różnicę pomiędzy zawartością N_-min stwierdzoną w badanej glebie i górną granicą zawartości średniej dla tej kategorii gleby, czyli o (207 - 80) = 127 kg.

Następnie należy zwrócić uwagę na kondycję roślin po długim okresie zimowym oraz określić poziom przewidywanego plonu.

Kiedy są duże opady, azotu w glebie jest mało

Należy mieć na uwadze następującą zależność, że mineralizacja azotu w glebie zależy od przebiegu pogody i ilości opadów, jest to stan dynamiczny. Z tego względu przy ustalaniu wielkości pierwszej, pogłównej dawki azotu pod oziminy koniecznie należy uwzględniać opady śniegu. W przypadku wystąpienia dużych opadów śniegu w okresie zimy, potrzeby azotowe roślin będą zawsze większe. Wystąpienie dużych opadów śniegu w warunkach umiarkowanej temperatury powietrza sprawia, że w glebie znajduje się mało azotu mineralnego. Natomiast po zimach suchych, ale mroźnych, zapasy tego składnika w glebie są duże. Jeśli opady śniegu przekroczyły normę, a więc w glebie będzie niska zawartość azotu mineralnego, to w pierwszej dawce pogłównej można orientacyjnie zastosować 90 kg N/ha. W przypadku zaś jeśli opady były niższe od normy należy wysiać 40 kg N/ha w pierwszej dawce pogłównej.

W przypadku ustalenia wielkości drugiej dawki pogłównej pod oziminy należy z kolei uwzględnić ilość azotu uwalnianego z mineralizacji próchnicy. Dawkę azotu trzeba zwiększyć, gdy wiosenna pogoda nie sprzyja mineralizacji próchnicy, a więc przy niskich temperaturach powietrza i małych opadach, natomiast gdy opady są obfite, a temperatura powietrza wysoka, dawkę azotu zmniejszamy. W warunkach niesprzyjających mineralizacji materii organicznej druga dawka pogłówna azotu powinna wynosić 60 kg N/ha, a w sprzyjających do 30 kg N/ha.

Na razie trwa astronomiczna zima, która w grudniu była wyjątkowo śnieżna, ale dopiero na przedwiośniu można będzie oszacować zasoby N_-min w glebie i stwierdzić czy doszło do nasilonego zjawiska wypłukiwania części azotu z zasięgu systemu korzeniowego, czy też nie. Badania zawartości azotu nie są objęte programem badań masowych, ogranicza je również krótki termin pobierania prób. W praktyce, z formy takiego doradztwa korzystają wciąż nieliczni rolnicy z uwagi na niemałe koszty pobrania prób i analizy.

• Spore opady zimą w warunkach umiarkowanej temperatury powodują, że w glebie mało jest azotu mineralnego. Tej wiosny prawdopodobnie Nmin będzie mniej. Tym bardziej istotna i plonotwórcza będzie w br. w rzepaku solidna i szybka dawka startowa azotu. Prawdę o zasobach glebowego azotu powie tylko badanie

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 6/2023 na str. 24. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.