Od tego czasu sprawca choroby zależnie od przebiegu zimy wyrządza straty w zasiewach pszenicy i pszenżyta. Powodem epidemicznego ataku tej rdzy był nowy patotyp Warrior, zwany himalajskim wojownikiem.

Jakie mamy nowe patotypy rdzy żółtej?

Niestety, od tamtego czasu sprawca rdzy żółtej mutuje. Obok patotypu Warrior jest także Kranich, Triticale aggressive, Warrior(-).Sprawcami rdzy żółtej w pszenicy są Warrior i Kranich. W pszenżycie te wymienione i Triticale aggressive. To nie wszystkie istniejące patotypy, które bada i monitoruje m.in. IHAR w Radzikowie, ale o największym znaczeniu.

Sprawca zmutował, ale nadal spośród trzech gatunków rdzy porażających pszenice, rdza żółta charakteryzuje się największymi wymaganiami odnośnie wilgotności i największą wrażliwością na wahania temperatury, zwłaszcza w czasie długiego okresu inkubacji.

Kiedyś choroba pojawiała się sporadycznie, chociaż wg informacji naukowych już w 1967 roku wystąpiła w Polsce w epidemicznym nasileniu, na pszenicach ozimych i jarych powodując znaczne straty w plonach. Spokój był właśnie do roku 2014, ale o tym za chwilę. Niestety, ostatnie lata sprzyjały sprawcom rdzy żółtej i ten rok będzie podobny.

Himalajski wojownik, czyli pierwszy nowy patotyp rdzy żółtej jest powodem aktualnych problemów w Europie i w Polsce. Trzeba przypomnieć, że na zachodzie Europy rdza żółta stanowiła poważny problem także przed 2014 r. W Polsce właśnie w 2014 r. wystąpiła w olbrzymim nasileniu, kiedy to wiele odmian pszenżyta było porażonych w 100%. Sprawca nie oszczędzał wtedy nawet odmian uznawanych za odporne. W Europie obserwuje się dużą dynamikę zmiany i rozwoju ras rdzy żółtej.

• Charakterystyczne pasiaste ułożenie żółtych urediniów rdzy żółtej

Jakie są optymalne warunki dla rozwoju rdzy żółtej?

Z obserwacji sprawcy wynika, że wielkość porażenia rdzą żółtą zależy w dużym stopniu od temperatur zimą. Przy średniej temperaturze w styczniu i lutym na poziomie 0°C i powyżej, można spodziewać się dużego zagrożenia rdzą żółtą. Wszystko wskazuje na to, że presja będzie w tym roku duża. Grzyb do rozwoju wymaga sporej wilgotności i umiarkowanie niskiej temperatury w kwietniu oraz maju.

Z badań przed pojawieniem się najnowszych patotypów wynikało, że proces chorobowy rdzy żółtej zostaje zatrzymany, gdy temperatura przez dłuższy czas utrzymuje się powyżej 21°C lub poniżej 0°C. Niestety, już patotyp Warrior wymknął się z tego schematu. Rozwija się także w temperaturach znacznie powyżej 21°C.

W temperaturach optymalnych dla rozwoju rdzy kiełkujące zarodniki dokonują penetracji liści, ale sprawca poraża całą roślinę, także kłosy, plewki i ziarno. Silne porażenie może powodować straty w plonie sięgające nawet 50–70%. Warto dodać, że rdza żółta występuje w zbożach zwykle w sposób gniazdowy. To możemy zauważyć dopiero po wykłoszeniu zbóż widząc w łanie pożółkłe place.

Jakie są objawy rdzy żółtej?

Objawy choroby mogą pojawić się na wszystkich nadziemnych częściach rośliny tj. na liściach, pochwach liściowych, źdźbłach, kłosach, a czasem i na rozwijających się ziarniakach.

Na liściach obserwuje się wydłużone chlorotyczne pasy ograniczone nerwami, a na nich w rzędach ułożone uredinia sprawcy choroby. Na liściach odmian mało podatnych objawom często nie towarzyszą uredinia lub pojawiają się z opóźnieniem. W takiej sytuacji na liściach obserwujemy jedynie chlorotyczne i nekrotyczne smugi, które mylone mogą być z objawami septoriozy paskowanej liści.

Na kłosach wystąpienie choroby można zdiagnozować odchylając plewkę. Po jej wewnętrznej stronie widoczny jest pył żółtych urediniów.

Według zaleceń zawartych w „Metodyce integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej” progiem szkodliwości rdzy żółtej zbóż i traw w fazie krzewienia pszenicy jest 30% roślin z pierwszymi objawami; w fazie strzelania w źdźbło 10% porażonej powierzchni liścia podflagowego; w fazie kłoszenia – pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym lub flagowym.

• Silnie porażone rdzą żółtą liście obumierają i zasychają, a wtedy w skupiskach pojawiają się brunatnoczarne, koralikowate telia. Ich zadaniem jest przetrwanie zimy

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 12/2023 na str. 30. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.