Czy testament ustny jest ważny?

Artykuł 952 Kodeksu cywilnego wskazuje, że jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Czy muszą być spełnione dodatkowe warunki?

Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia.

Co musi się znaleźć w oświadczeniu spadkodawcy?

Należy na nim podać miejsce i datę oświadczenia oraz miejsce i datę jego sporządzenia. Pismo takie muszą podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

W wypadku, gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją stwierdzić w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku, przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Wyjątkowo, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Według postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 14 lutego 2019 r. (sygn. akt IV CSK 583/17), obawa rychłej śmierci zachodzi wówczas, gdy testujący rzeczywiście obawia się rychłej śmierci (czynnik subiektywny) i obawa ta jest usprawiedliwiona okolicznościami o charakterze obiektywnym.

Zasadniczy brak zaufania do tej formy nie pozwala przyjąć, by o jej dopuszczalności mogły decydować czysto subiektywne, irracjonalne przyczyny, ponieważ wówczas ograniczenia w jej zastosowaniu straciłyby jakąkolwiek praktyczną doniosłość. W zasadzie chodzi o to, czy obawa spadkodawcy była oparta na rozsądnej ocenie, w tym sensie, że będąc na jego miejscu inna, racjonalnie działająca osoba, mogłaby również obawiać się rychłej śmierci. Jeżeli jednak z medycznego punktu widzenia zachodziło niebezpieczeństwo rychłej śmierci, przesłance subiektywnej nie należy stawiać wysokich wymagań. Z zasady osoba chora odczuwa dolegliwości chorobowe, zatem przesłanki obiektywne i subiektywne występują łącznie.

Kto może być świadkiem ustnego oświadczenia ostatniej woli?

Z kolei Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w postanowieniu z 23 sierpnia 2018 r. (sygn. akt II CSK 177/18) stwierdzi, iż świadkiem testamentu ustnego, w rozumieniu art. 952 § 1 K.c., może być osoba, do której spadkodawca kieruje swoje oświadczenie woli. Chodzi o osobę, która będąc przy składaniu tego oświadczenia, jest świadoma roli świadka testamentu i gotowa do jej spełnienia oraz rozumie treść oświadczenia spadkodawcy.

dr hab. Aneta Suchoń, prof. UAM
fot. Pixabay