Kiedy spłaty zachowku mogą zostać obniżone?

Według art. 1082 Kodeksu cywilnego, jeżeli do spadku należy gospodarstwo rolne, ustalenie zachowku następuje z uwzględnieniem przepisów niniejszego tytułu, a także odpowiednio art. 216 k.c. Artykuł ten wskazuje, że spłaty przysługujące współwłaścicielom mogą być obniżone. Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę:

• typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłas­ności;
• sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.

Czy obniżoną kwotę zachowku można rozłożyć na raty?

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 13 sierpnia 2013 r. (sygn. akt: I ACa 720/13) orzekł, że odesłanie do art. 216 k.c. oznacza możliwość obniżenia należnego uprawnionemu zachowku. Obniżona kwota zachowku nie wyklucza możliwości rozłożenia jej na raty lub odroczenia terminu jej zapłaty stosownie do przepisu art.  212 § 3 k.c. Ustawodawca wskazuje jednocześnie kryteria, jakimi kierować się winien sąd, decydując o obniżce wysokości spłat.

Z kolei Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 stycznia 2013 r. (sygn. akt: IV CSK 677/12) doszedł do wniosku, że beneficjentem swoistego przywileju z art. 216 § 2 k.c. obniżenia wysokości spłaty przy zniesieniu współwłasności można być jedynie wtedy, gdy wykaże się, że spłata pełnej wartości udziału zagraża prawidłowemu prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Taki stan rzeczy będzie miał miejsce wówczas, gdy przedmiotem podziału jest gospodarstwo rolne, które ma przynajmniej możliwość służenia produkcji rolnej oraz z którego dochodów współwłaściciel, któremu zostało ono przyznane na własność, będzie dokonywał dopłat lub spłat na rzecz jego byłych współwłaścicieli. Zastosowanie art. 216 § 2 k.c. musi uwzględniać wyważenie interesów zarówno współwłaściciela gospodarstwa rolnego zobowiązanego do dopłat lub spłat, jak również współwłaścicieli uprawnionych do tych świadczeń.

dr hab. Aneta Suchoń, prof. UAM
​fot. arch. red. / A. Rutkowski