W projekcie rozporządzenia w sprawie warunków przyznawania pomocy finansowej w ramach działania "Dobrostan zwierząt" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 dopuszczono możliwość utrzymywania loch w systemie jarzmowym w okresie okołoporodowym, ale tylko przez 8 dni. Uzasadniono to koniecznością znalezienia kompromisu między dobrostanem loch a dobrostanem prosiąt, dlatego zamiast całkowitego zakazu utrzymywania loch w systemie jarzmowym zaproponowano wprowadzenie takiego odstępstwa, pod warunkiem że na krótki okres.

Zastosowanie jarzm musi odbyć się minimum 2-3 dni przed porodem

Producenci trzody chlewnej obawiają się też, że swoboda ruchu loch w kojcu porodowym oznacza większe straty prosiąt. Wielkopolska Izba Rolnicza zaproponowała w związku z tym wprowadzenie możliwości maksymalnie 4-tygodniowego utrzymania loch w systemie jarzmowym, co zdaniem WIR przyczyni się do zmniejszenia upadków nowo narodzonych prosiąt oraz zmniejszenia stresu okołoporodowego loch.

Ważne jest stworzenie optymalnych warunków dla prosiąt

Obecnie najczęściej montowane są kojce jarzmowe, zwłaszcza w nowo powstających chlewniach bezściołowych. Jarzmo porodowe może być usytuowane podłużnie lub ukośnie i składa się z dwóch przegród rozpinanych w tylnej części, tak aby możliwe było wprowadzenie lochy. Jarzmo ukośne pozwala lepiej wykorzystać powierzchnię porodówki i zastosować budki w gnieździe dla prosiąt, w których montuje się promienniki. Jarzma porodowe mają regulację zarówno szerokości, jak i długości, a ich boki mogą być podnoszone pionowo lub całkowicie rozchylane na boki. Często są wyposażone w dodatkową rurę zamykającą przestrzeń nad zwierzęciem, aby nie mogło się uwolnić. Przed porodem na skutek zwiększenia stężenia hormonów u loch pojawia się silna potrzeba budowy gniazda dla prosiąt i dlatego mogą być niespokojne i próbować się wydostać.

Od dolnej krawędzi klatek porodowych mogą odchodzić dodatkowo ukośne odboje zapobiegające klinowaniu się loch lub ich wyjściu poza obręb konstrukcji. Jarzma mogą być zawieszane lub ze stopami stabilizującymi, otwierane za pomocą drzwiczek lub całkowicie otwarte. Tylna część jarzma też może być zaopatrzona w odbojniki zapobiegające przygnieceniu prosiąt przy siadaniu loch. Odbojniki są ważnym elementem, gdyż zapobiegają stratom wśród prosiąt. Po odsadzeniu lochy, gdy oseski pozostają jeszcze w kojcu porodowym, jarzmo może być uniesione, aby prosięta czuły się swobodnie.

Zestresowane lochy dają mnie mleka

Zdaniem ekspertów ograniczenie swobody maciorom wywołuje u nich stres, który może wpłynąć na długość porodu i żywotność prosiąt. Lochy zestresowane dają też mniej mleka, bywają niespokojne, co może zwiększyć upadki wśród prosiąt. Możliwość swobodnego poruszania się w kojcu, a zwłaszcza przygotowywania gniazda (a więc dostęp do ściółki) skracają czas porodu, mniej jest komplikacji, nie dochodzi do skaleczeń czy problemów z kończynami.

Systemy utrzymania na porodówce muszą pogodzić zarówno potrzeby macior, jak i prosiąt. Należy stworzyć optymalne warunki do rozwoju prosiąt, a jednocześnie chronić je przed przygnieceniami. Niektórzy zwracają uwagę, że kojce swobodne dla loch ze względu na podwyższenie dobrostanu nie powodują pogorszenia wyników. Ich zdaniem najbardziej skorelowane z przygnieceniami prosiąt jest zachowanie loch, które stają się spokojniejsze, gdy mają swobodę poruszania się i szansę na zaspokojenie swoich potrzeb behawioralnych. Ruchy zdrowej lochy są zazwyczaj powolne. Zwraca uwagę na swoje potomstwo, o ile zapewni się jej wystarczającą przestrzeń. W kojcach jarzmowych jest zmuszona do wykonywania nagłych, nienaturalnych dla niej ruchów. Zaobserwowano, że w naturalnych warunkach locha, zanim się położy, wykonuje obrót wokół siebie.

Pomimo korzyści płynących z alternatywnych systemów porodowych pojawiają się obawy związane z wdrażaniem ich w warunkach intensywnej produkcji. Możliwości ich zastosowania dotyczą raczej niewielkich gospodarstw nastawiających się na spełnienie wymogów programu dobrostanu loch. Kojce swobodne ze względu na konieczną większą powierzchnię odznaczają się mniejszą efektywnością. Zapewniając lochom większą swobodę ruchu, równolegle należy uwzględnić też mimo wszystko właściwe sposoby ochrony prosiąt. Stąd idea tymczasowego zamknięcia, polegająca na tym, że lochy są ograniczane tylko wtedy, gdy jest to konieczne, a w pozostałym okresie laktacji mają swobodę ruchów. Krytyczny czas to okres porodu i pierwsze dni karmienia prosiąt.

Najwyższa śmiertelność prosiąt występuje w pierwszych 4 dniach po porodzie

Jak przekonują Duńczycy, po zakończeniu tego krytycznego okresu utrzymywanie swobodne loch przynosi same korzyści. Doświadczenia pokazują, że prosięta w takim systemie mają lepszy dostęp do wymienia. Jednocześnie więcej miejsca w kojcu zapewnia przestrzeń na duże mioty i lepszy ich wzrost.

Swoboda poruszania się poprawia również kondycję lochy i może wpływać na wydłużenie czasu jej użytkowania w rozrodzie. Wcześniejsze badania wykazały dłuższy czas karmienia prosiąt w wolnych systemach porodowych, co jest związane ze zwiększeniem stężenia oksytocyny u loch, które jest wynikiem mniejszego stężenia hormonu stresu – kortyzolu. Prosięta od loch utrzymywanych w swobodnych systemach porodowych ssały więcej mleka i dlatego lepiej rosły. Należy dążyć do poprawy dobrostanu macior w porodówkach i opracowania rozwiązań, które będą umożliwiały im swobodę poruszania się, a jednocześnie będą chroniły prosięta przed przygnieceniami.

Jak zmniejszyć stres u loch

Dominika Stancelewska
Zdjęcia: Dominika Stancelewska