Biegunka poodsadzeniowa może mieć wiele równych przyczyn

Biegunka jest uważana za jedną z najczęstszych przyczyn strat ekonomicznych występujących w sektorze prosiąt. Biegunka poodsadzeniowa (PWD) jest złożonym problemem, w którym udział biorą wirusy, bakterie, a także inne czynniki niezakaźne, w tym niewłaściwe żywienie. Konsekwencją, oprócz padnięć prosiąt, jest niska masa ciała po odsadzeniu, która istotnie wpływa na wyniki chowu. Problem występowania biegunek ciągle stanowi dla rolników wyzwanie, ponieważ prawie żadne gospodarstwo nie jest od niego całkowicie wolne. Nawet przy znakomitym zarządzaniu i właściwej higienie elementy decydujące o występowaniu biegunek mogą nie zostać wyeliminowane, a spektrum możliwych patogenów zaangażowanych w wywołanie biegunki jest bardzo szerokie, co utrudnia jednoznaczne ustalenie etiologii choroby. Ponieważ określenie ich przyczyny często stwarza problemy, nie pozwala to na podjęcie skutecznych działań.

Problemy zdrowotne u prosiąt w większości przypadków spowodowane są przez zakażenia mające charakter wieloczynnikowy, dlatego dopiero dokładna diagnostyka umożliwia podjęcie działań. Mogą je wywoływać rotawirusy (najczęściej A i C), koronawirusy (jak TGE czy PED) albo bakterie Escherichia coli, Enterococcus, Salmonella lub Campylobacter. Biegunkę poodsadzeniową świń można zdefiniować jako wodnistą, żółtą lub szarawo-brązową, występującą w ciągu pierwszych dwóch tygodni po odsadzeniu. Ponieważ ta definicja opiera się na objawach klinicznych, ważne, aby zdać sobie sprawę, że może wystąpić kilka etiologii i czynników predysponujących.

Większość przypadków PWD jest łagodna, ale w ciężkich zachorowaniach można zaobserwować śmiertelność do 25%. Właściwa i szczegółowo postawiona diagnoza stanowi podstawę do dalszych decyzji dotyczących ewentualnego leczenia prosiąt. W kontekście ograniczania stosowania antybiotyków w chowie świń rozwiązania ukierunkowane są coraz częściej na strategię szczepień w celu zmniejszenia strat, a także opracowywanie szczepionek specyficznych dla danego gospodarstwa. Dzięki wyizolowanym patogenom możliwa jest produkcja autoszczepionki przeciwko konkretnym pato­genom powodującym problem na fermie. Skuteczna wydaje się immunizacja bierna prosiąt poprzez szczepienie macior.

Rotawirus a biegunka

Producenci trzody chlewnej i lekarze weterynarii mają tendencję do postrzegania choroby obrzękowej jako biegunki na tle Escherichia coli, jednak eksperci wskazują na konieczność przeprowadzenia badań diagnostycznych w celu ustalenia, które patogeny są faktycznie zaangażowane w rozwój choroby. Należy wziąć pod uwagę, że mogą to być bakterie E. coli, ale równie dobrze rotawirus A czy Salmonella.

Zakażenia rotawirusem są uważane za przyczynę łagodnej biegunki w okresie karmienia mlekiem przez lochy. Rotawirus typu A został jednak powiązany z okresem po odsadzeniu, dlatego zdaniem ekspertów w przyszłych badaniach należy zwrócić większą uwagę na możliwą rolę tego patogenu w rozwoju choroby obrzękowej. Rotawirus typu A został określony jako częsta przyczyna biegunek przedodsadzeniowych w duńskich stadach świń, jednak z dużą zmiennością zachorowalności i ogólnie niską śmiertelnością. Obecność rotawirusów B, C i H nie była dotychczas badana w duńskich chlewniach i dopiero dalsze badania pozwolą ustalić patogenność i obraz kliniczny zakażenia poszczególnymi typami tego wirusa. Wyniki dotychczas przeprowadzonych doświadczeń potwierdzają jednak ich obecność u duńskich prosiąt i wskazują, że typy B, C i H są również obecne w tamtejszej populacji świń.

Rotawirusy można podzielić na 10 podgrup – od A do J. Świnie są wrażliwe na rotawirusy typu A, B, C i E, które mogą być przyczyną biegunek u prosiąt ssących oraz po odsadzeniu. Ze względu na dużą stabilność tych patogenów w środowisku mogą one pozostać zakaźne przez wiele miesięcy, zwłaszcza jeśli odstępy pomiędzy kolejnymi zabiegami czyszczenia i dezynfekcji są zbyt długie. Ryzyko zakażenia kolejnych miotów prosiąt jest wówczas duże. Wraz z dojrzewaniem układu odpornościowego przebyte wcześniej zakażenia mogą prowadzić do rozwoju trwałej odporności, przez co objawy chorobowe u starszych świń występują rzadko.

Objawy zakażenia u prosiąt najczęściej powodowane są przez rota­wirusy typu A i C. Właściwością tych drobnoustrojów jest wytwarzanie enterotoksyny, a docelowymi komórkami są enterocyty nabłonka kosmków jelitowych. Zanik komórek nabłonka związany z zakażeniem powoduje zmniejszenie powierzchni jelita i wynikającą z tego zmniejszoną zdolność wchłaniania. Objawy kliniczne zależą od szczepu wirusa wywołującego zakażenie, wieku prosiąt, ich statusu immunologicznego oraz zakażeń towarzyszących, które mogą wystąpić w tym czasie. Przy czym wtórne zakażenia wirusowe są związane najczęściej z atrofią, czyli zanikiem kosmków jelitowych.

Escherichia powszechna

Dzięki diagnostyce można okreś­lić, z jakim typem rotawirusa mamy do czynienia, jednak mogą one ulegać transmisji z trzody chlewnej do bydła i odwrotnie, a pomiędzy szczepami może dojść do wymiany materiału genetycznego i powstania nowych mutacji. Rotawirus świń może być także przyczyną biegunek u ludzi. Badania przeprowadzone w latach 2016–2019 w Niemczech wskazywały na występowanie zakażeń rota­wirusowych u prosiąt na poziomie 36%. Stwierdzono wówczas 22 różne genotypy wirusa. To duże zróżnicowanie genetyczne może być problemem w skutecznej walce z chorobą, dlatego szczepionki powinny być opracowywane dla konkretnego stada po wyizolowaniu szczepów.

Różne badania w wielu krajach pokazują występowanie rotawirusów w 39–67% próbek kału pobranych od prosiąt wykazujących biegunki. Pod względem typu rotawirus A stwierdzano w około 40% próbek, rotawirus C w 28%, a oba w 14% prób. Odsetek prosiąt dodatnich w kierunku zakażeń tym patogenem praktycznie nie różni się w kolejnych latach.

Choroba obrzękowa najczęściej wywoływana jest jednak przez niektóre szczepy Escherichia coli (EDEC). Występuje na całym świecie i najczęściej objawia się w okresie odchowu prosiąt. Aktywna immunizacja prosiąt szczepionkami jest skuteczną alternatywą dla podawania antybiotyków i dużego stężenia tlenku cynku. Opisano dwie główne postacie tej choroby: kliniczną z typowymi objawami, takimi jak obrzęk powiek i wysoka śmiertelność, lub subkliniczną – bez widocznych objawów, ale z poważnym spadkiem parametrów produkcyjnych. W łagodnych przypadkach PWD biegunka może być przejściowa i ustąpić w ciągu 3–5 dni. Zostało też potwierdzone, że zakaz stosowania leczniczego tlenku cynku może nasilać kliniczne objawy choroby.

Bakterie Escherichia coli są powszechne i są elementem mikroflory przewodu pokarmowego u zdrowych świń. Niekoniecznie muszą to być szczepy enterotoksyczne, a jeśli nawet u zdrowych zwierząt stwierdzane bywają szczepy patogenne, to do rozwinięcia się choroby konieczna jest obecność także innych czynników, które ułatwiają namnażanie i rozwój enterotoksycznych bakterii
E. coli. Aby mogły one spowodować biegunkę, muszą być w stanie wyprodukować fimbrie przylegające do ściany jelita oraz hemolizyny powodujące uszkodzenie komórek krwi. Poza nimi istnieją także toksyny powodujące biegunkę, które mogą występować w różnych kombinacjach w zależności od szczepu. Fimbrie są wymagane do przyłączenia się do komórek nabłonka błony śluzowej jelita, co z kolei warunkuje produkcję i uwalnianie enterotoksyn.

Strategie zapobiegające

Znaczna część gospodarstw trzody chlewnej wydaje się dotkniętych występowaniem EDEC. Enterotoksyczne Escherichia coli wytwarzające toksyny uznaje się za dominującą przyczynę biegunki poodsadzeniowej. Ustalenie, czy są one zaangażowane w występowanie biegunek, może być trudne, chyba że badania mikrobiologiczne są przeprowadzane regularnie. Aby zdecydować, czy wskazane jest leczenie przeciwdrobnoustrojowe po wystąpieniu biegunki poodsadzeniowej, lekarz weterynarii powinien ocenić zakres objawów klinicznych oraz wykonać badania i diagnostykę wyjaśniającą, jakie patogeny ją wywołują. Przy konieczności leczenia związanego z ETEC i podania antybiotyku ważne jest, aby wcześniej rozważyć kilka aspektów, a mianowicie wrażliwość szczepu na dany antybiotyk, dawkę, która osiągnie wystarczające stężenie w jelicie cienkim, schemat dawkowania zgodnie z właściwościami zależnymi od stężenia lub czasu podawania antybiotyku, czas trwania leczenia w odniesieniu do objawów klinicznych oraz drogę podania – pojedyncze zwierzę lub cała grupa świń.

Oczywiście połączenie diety niskobiałkowej z probiotykiem w pierwszej fazie żywienia prosiąt odsadzonych jest także strategią zmniejszania częstości występowania biegunki poodsadzeniowej i utrzymania wydajności zwierząt. Ponadto, im starsze prosięta przy odsadzeniu, tym mniejsze jest ryzyko zachorowania na PWD, gdyż mają bardziej dojrzały przewód pokarmowy i są narażone na mniejszy stres.

Dominika Stancelewska
Zdjęcia: Dominika Stancelewska

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 36/2022 na str. 43. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.