Słonecznica orężówka i skośnik pomidorowy należą do stosunkowo nowych szkodników w uprawach warzyw psiankowatych pod osłonami. Sprzyjają im wysokie temperatury.

Słonecznica orężówka

Pierwszy z "gości" nalatuje (jest gatunkiem sezonowym) na uprawy polowe, skąd dalej się rozprzestrzenia, w tym do pomieszczeń uprawnych. Jest dużym motylem, osiągającym do 4 cm rozpiętości skrzydeł, a gąsienica, stanowiąca szkodliwe stadium rozwojowe, dorasta do 5 cm. Jej cechą charakterystyczną jest zmienne ubarwienie ciała. Może być zielona, a nawet niemal czarna. Ma wzdłuż ciała po bokach jasne linie, oddzielone ciemniejszym pasem, niezależnie od barwy całego ciała. Żeruje na młodych częściach wegetatywnych lecz najczęściej wgryza się w zawiązki i młode owoce, np. pomidorów lub papryki.

Skośnik pomidorowy

Mniejszy, lecz uważany za niezwykle uciążliwego i niebezpiecznego szkodnika. Powyżej 25°C cykl rozwojowy tego owada wynosi ok. 24 dni. W dogodnych warunkach termicznych może rozwinąć się do 12 pokoleń w ciągu roku. Jego larwy są żółte, z czarną głową. Gąsienice skośnika żerują m.in. w blaszkach liściowych (miękiszu), owocach (głównie pomidorów), a nawet mogą drążyć kanały wewnątrz pędów, co skutkuje widocznymi nietypowymi zmianami na roślinach i zaburzeniami w ich rozwoju. Wskutek żerowania gąsienic obu gatunków owoce stają się niehandlowe. Ponadto w wyniku zanieczyszczeń odchodami miejsca żerowania mogą być porażane przez patogeny.

Jak zapobiegać występowaniu szkodników

Podstawową metodą ich ograniczania jest sadzenie zdrowej rozsady, wolnej od szkodników. Dodatkowy montaż siatek z tworzyw sztucznych na wejściach do tuneli lub szklarni pozwala przeciwdziałać nalotom form dorosłych. Poleca się zwalczać chwasty wokół upraw, np. psiankę czarną, bielunia dziędzierzawę, skąd owady chętnie migrują na rośliny uprawne. Bardzo dobre rezultaty odnotowuje się, wykorzystując do oceny zagrożenia lepowe pułapki feromonowe zawierające atraktanty (związki wabiące). Można z ich pomocą szybciej zdiagnozować skalę zagrożenia.

Nicienie, pluskwiaki i kruszynki dobrze sprawdzają się do biologicznego zwalczania, zwłaszcza skośnika pomidorowego. W przypadku słonecznicy nie ma zwalczających ją specyficznych organizmów pożytecznych, ale jej jajami odżywiają się drapieżne pluskwiaki i kruszynki, więc są one rekomendowane do ochrony upraw.

Nicienie entomopatogeniczne - wnikają w szkodniki 

Steinernema carpocapsae niszczą gąsienice motyli poprzez wniknięcie do ciał, a następnie porażanie ich wnętrzności uwalnianymi toksycznymi bakteriami. Bakterie niszczą tkanki larw, które w wyniku rozkładu opadają z roślin w ciągu kilku dni. W celu ich zastosowania należy sporządzić ciecz użytkową, poprzez rozpuszczenie preparatu zawierającego nicienie z połową żądanej objętości cieczy i stale mieszać. Następnie po kilku minutach należy dolać pozostałą ilość wody i od razu przystąpić do opryskiwania roślin, pamiętając o ciągłym mieszaniu. Temperatura cieczy użytkowej powinna być zbliżona do pokojowej. Zabieg najlepiej przeprowadzić w godzinach wieczornych, po zachodzie słońca, tak by ciecz jak najdłużej pozostała na roślinach.

Dziubałeczek mączlikowy - zwalcza znaczą grupę szkodników

Zwalcza znaczną grupę szkodników (w tym jaja motyli) warzyw uprawianych pod osłonami. Wszystkie jego rozwojowe stadia życiowe są drapieżne. Utrzymanie jego populacji na wysokim poziomie trwa średnio 10 tygodni, toteż bezpieczniej jest wcześniej rozpocząć introdukcję. Przyspieszenie rozwoju populacji dziubałeczka jest możliwe wraz z jego dożywianiem m.in. jajami Ephestia kuehniella (mklik mączny). Ponadto taki materiał zastępczy ograniczy uszkodzenia pomidora spowodowane przez dziubałeczka w okresie niedoboru szkodników. Zaleca się go wprowadzić do uprawy w odstępie 2 dni od zabiegu opryskiwania nicieniami, a także uprzednio usunąć wyrastające pędy boczne, na których samice składają jaja.

Dziubałeczki (Orius laevigatus i O. majusculus). Preparaty należy aplikować bezpośrednio na rośliny w godzinach wieczornych lub do pudełek dozujących, również po usunięciu pędów bocznych z powodu znoszenia na nich jaj. Mogą być wprowadzane zapobiegawczo lub interwencyjnie. W mniej sprzyjających warunkach (poniżej 15°C, krótki dzień, brak szkodników) mogą zapaść w diapauzę. Przy dużym nasileniu szkodników należy zastosować 10 szt./m2, przeznaczając średnio jedno opakowanie na 200 m2 chronionej uprawy.

Pasożytnicza osa, która żywi się jajami motyli 

Kruszynek stanowi ciekawą alternatywę żywiącą się jajami motyli, szczególnie upatrującą skośnika pomidorowego jako żywiciela. Cykl życiowy kruszynka w optymalnych warunkach (ok. 24°C i 75% wilgotności powietrza) trwa 8–10 dni. Można go wykorzystać również zimą, ponieważ nie przechodzi diapauzy. Preparaty zawierające kruszynka mają postać m.in. kartoników do zawieszenia na roślinach, materiału do rozsiewania i kart do 50 dyspenserów. Polecana liczba do zastosowania mieści się w granicach 100–200 kartoników na hektar, choć dobrze jest to skonsultować jeszcze z doradcą terenowym firm zajmujących się ochroną biologiczną. Kruszynek może być stosowany profilaktycznie i interwencyjnie. Zawieszki powinny być rozmieszczane nieco głębiej na roślinach, tak aby nie padały na nie bezpośrednio promienie słoneczne. 

Autor: dr inż. Piotr Bucki fot. Koppert, Royal Brinkman
fot. Royal Brinkman