Ceny mleka 

Aktualne stawki za mleko budzą spory niepokój, tj. od grudnia 2022 r. spadły o prawie 0,7 zł/l do 2,06 zł/l mleka w maju br. Za to cały 2022 r. upłynął pod znakiem dobrych cen. Od stycznia do grudnia wzrosły o 0,9 zł/l (wg GUS) i wydawało się, że w sektorze mleka czeka nas eldorado. Nic bardziej mylnego, rosły też koszty, w tym gazu, energii, nawozów i pasz, które pod koniec roku dodatkowo napędzała wysoka inflacja. Może dlatego, choć pogłowie bydła w grudniu 2022 r. (w stosunku do grudnia 2021 r.) było wyższe o 1,1%, pogłowie krów spadło o 117,2 tys. szt. (o 5,1%) do ok. 2 171,9 tys. szt. (GUS, wg danych z 31 stycznia br.)

Wydajność mleka wzrosła o 200 kg!

Tymczasem rosła wydajność mleczna krów. O ile w 2021 r. hodowcy poprawili ją tylko o 14 kg, w 2022 r. przeciętna oceniana krowa wyprodukowała 9037 kg mleka/rok, a więc o 200 kg więcej niż w 2021 r. Przez ostatnie 22 lata krowy w Polsce poprawiły swoją wydajność o 3658 kg mleka, z czego o 1641 kg w ciągu ostatnich 10 lat. Biorąc pod uwagę dominującą w naszym kraju rasę phf (HO), wzrost był nieznacznie większy i wyniósł średnio 1782 kg/szt./rok (w stosunku do 2012 r.) i 222 kg (w porównaniu z 2021 r.).

Mleko od krów ocenionych w Polsce w 2022 r. zawierało przeciętnie 4,07% tłuszczu i 3,41% białka, tj. o 0,06% i 0,01% mniej niż w 2021 r. oraz odpowiednio o 0,08% tłuszczu mniej i 0,5% białka więcej niż w 2012 r. Z drugiej jednak strony udało się osiągnąć progres w zakresie ilości wyprodukowanego tłuszczu i białka, które w 2022 r. wyniosły średnio odpowiednio 368 kg i 309 kg. Wartości te były wyższe o 3 kg (tłuszcz) i 7 kg (białko) niż u krów ocenianych w 2021 r. (krowy oceniane w 2012 r. produkowały średnio o 79 i 60 kg mniej odpowiednio tłuszczu i białka).

Oceniane krowy dały statystycznie więcej mleka niż te z populacji masowej. Zgodnie z szacunkami wydajność mleczna krów ogółem w Polsce w 2022 r. wynosiła 7024 kg/szt./r. (wg IERiGŻ, Rynek Mleka; październik 2022).

Rekordzistka wydajności w Polsce

Polską rekordzistką w zakresie wydajności mlecznej została w 2022 r. krowa phf (HO) Pohl Pliszka (po ojcu Burano) ze stada Macieja Pohla z Krotoszyna (woj. wielkopolskie), która w III laktacji wyprodukowała 24 560 kg mleka (3,53% tłuszczu i 3,21% białka; w zeszłym roku była na drugiej pozycji). Krowa poprawiła wynik zeszłorocznej najwydajniejszej mlecznicy (Bela po ojcu Casualu) o 1307 kg mleka. Z tego samego gospodarstwa pochodzi kolejna najbardziej wydajna krowa rasy pfh (HO) w Polsce, tj. Pohl Sandra (po buhaju Malinus). W 2022 r. dała 23 676 kg mleka (3,26% tłuszczu i 3,29% białka). Łącznie w pierwszej piątce najbardziej wydajnych krów w 2022 r. aż cztery należą do Macieja Pohla! Na trzecim miejscu w tym rankingu znalazła się krowa Metka ze stada Małgorzaty i Sylwestra Pszczołów z Gutanowa (woj. lubelskie). Zwierzę po ojcu Idiom wyprodukowało w III laktacji 22 339 kg mleka (2,47% tłuszczu i 3,2% białka).

Najbardziej wydajne stada krów mlecznych

To jednak nie koniec pochwał dla Macieja Pohla. Ma on też najbardziej wydajne stado! W 2022 r. uzyskał od 119 krów przeciętnie 17 544 kg mleka (3,92% tłuszczu i 3,43% białka). To najlepszy wynik wśród stad pod oceną od 51 do 150 krów. Jakby tego było mało, hodowcy udało się także osiągnąć najlepszy w kraju wynik w zakresie sumy tłuszczu i białka w mleku, który wyniósł przeciętnie 1288 kg! Elitarną listę hodowców, którzy mają najbardziej wydajne stada krów (niezależnie od rasy) w poszczególnych kategoriach obór, przedstawia tab. 1.

Biorąc pod uwagę wyniki tylko w obrębie rasy phf (HO), wydajność średnio powyżej 17 tys. kg mleka/rok/krowę uzyskały w 2022 r. trzy stada, a siedem miało powyżej 15 tys. kg mleka/krowy/rok. Najlepsze stada należą do:

• Macieja Pohla (Krotoszyn, woj. wielkopolskie): 17 632 kg mleka (3,91% tłuszczu i 3,43% białka);
• Małgorzaty i Sylwestera Pszczołów (Gutanów, woj. lubelskie: 17 066 kg mleka (3,18% białka i 3,61% białka);
• Małgorzaty i Leszka Duszników (Wierzba, woj. lubelskie): 17 033 kg mleka (3,90% tłuszczu i 3,47% białka);
• Mateusza Kubiaka (Ostrobudki, woj. wielkopolskie): 15 491 kg mleka (3,39% tłuszczu i 3,52% białka);
• Dariusza Pałasza (Julia, woj. wielkopolskie): 15 370 kg mleka (7,73% tłuszczu i 3,34% białka).

Mniej stad pod oceną PFHBiPM

W 2022 r. oceną bydła mlecznego objętych było w Polsce 803,53 tys. krów, co stanowiło 40% pogłowia ogółem. Oznacza to wzrost procentowego udziału ocenianych krów w skali roku o 1%, który przełożył się na zwiększenie o 9,9 tys. pogłowia weryfikowanych krów. Ocenie podlegały krowy w 18,1 tys. stadach. Oznacza to, że z mapy Polski od 2020 r. zniknęło prawie 1,6 tys. aktywnych obór, w tym 493 stada tylko w ciągu ostatniego roku! Główną przyczyną tego trendu była likwidacja stada, tj. 43% przypadków. Na kolejnych miejscach znalazły się finanse (22%), brak następcy w gospodarstwie (16%), a także zmiana profilu produkcji (9%). W najmniejszym stopniu przyczyną spadku zainteresowania oceną było zdrowie (2%). Udział krów ocenianych w stosunku do pogłowia ogółem był najwyższy w województwie wielkopolskim (61%), najmniejszy w woj. świętokrzyskim, tj. 17% pogłowia.

Przedstawione dane opublikowane przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka dotyczą krów, które dały szacunkowo ok. 7,2 mln t mleka (stanowiło ok. 58% skupowanego w Polsce mleka). Dla porównania w 2012 r. oceniano ok. 653,2 tys. krów w 19,9 tys. obór (27,98% pogłowia ogółem).

Potencjał średnich stad

Przeciętne stado pod oceną w 2022 r. liczyło 44 szt., tj. o 1,2 krowy więcej niż rok wcześniej (przeciętnie o 11,2 więcej niż 2012 r.). Poniżej struktura ocenianych stad z procentowym udziałem oraz porównanie z 2021 r.:

• do 9 krów utrzymywano w 662 stadach (3,9%; –57 stad);
• od 10 do 19 krów utrzymywano w 2866 stadach (16,7%; –241 stad);
• od 20 do 49 krów utrzymywano w 9157 stadach (53,5%; –378 stad);
• od 50 do 149 krów utrzymywano w 3874 stadach (22,6%; +180 stad);
• od 150 do 299 krów utrzymywano w 386 stadach (2,3%; +23 stada);
• od 300 do 499 krów utrzymywano w 112 stadach (0,7%; +8 stad);
• powyżej 500 krów utrzymywano w 68 stadach (0,4%; +5 stad).

Zgodnie z trendem, który jest widoczny od wielu lat, najwięcej ubyło (lub zrezygnowało z oceny) stad z 10–19 i 20–49 krowami. Ich liczba zmniejszyła się odpowiednio o 241 i 378 szt. (w ub.r. ich liczba spadła odpowiednio o 289 i 265 szt.). Hodowcy, którzy utrzymywali w nich zwierzęta, po części zasilili kolejną grupę ocenianych stad od 50 do 149 krów. Ich liczba wzrosła o 180 szt. (w zeszłym roku o 107 szt.). Z kolei o 36 szt. przybyło też ocenianych stad powyżej 150 krów, w tym o 13 wzrosła liczba tych z ponad 300 krowami (w zeszły roku o 5 szt.). Nadal w 271 oborach pod oceną (o 39 mniej niż w 2021 r.) utrzymywanych było do 6 krów, zaś niezmiennie w 12 znajdowało się ponad 1000 krów.

Ciekawostkę może stanowić prawie niezmieniona liczba gospodarstw z 1 i 2 krowami, które w stosunku do 2021 r. zmniejszyły się o 3 stada do 44 stad. Tym sposobem 1,2 tys. ocenianych krów (w 2021 r. – 1,37 tys.) nadal jest utrzymywanych w stadach do 6 krów, przy 14,9 tys. krów w 12 gospodarstwach (w 2021 r. – w 14,3 tys.).

Dłuższy okres użytkowania krów

Statystyczna krowa rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, odmiany czarno-białej (HO) ubyła w 2022 r., wyprodukowała w ciągu swojego życia 27 360 kg mleka o 4,04% zawartości tłuszczu i 3,39% białka, a więc o 1028 kg więcej niż w 2021 r. (progres w 2021 r. w stosunku do 2020 r. wyniósł 1328 kg). Biorąc to pod uwagę, łącznie z poprawą przeciętnej wydajności zwierząt o 200 kg/krowy/rok hodowcom udało się także nieznacznie wydłużyć użytkowanie krów z 3,01 do 3,03 roku, co zaowocowało większą sumarycznie produkcją mleka. To bardzo pozytywny trend!

To samo można powiedzieć, jeśli weźmiemy pod uwagę przedstawicielki wszystkich ras w stadach pod oceną, gdzie statystyczna ubyła w 2022 r. krowa dała łącznie przez 3,05 roku 26 915 kg mleka (4,06% tłuszczu i 3,4% białka) wobec 25 833 kg mleka (4,06% tłuszczu i 3,39% białka) w przypadku zwierząt ubyłych w 2021 r. W parze z tymi wynikami idą też nieco lepsze parametry rozrodu (więcej o nich w kolejnym wydaniu top bydło).

Ranking wydajności według województw

Tak samo jak w zeszłym roku pułap ponad średnio 9 tys. kg mleka/krowy/rok udało się uzyskać w 7 województwach, z tym że w 2022 r. w dwóch z nich (opolskie i lubuskie) hodowcy przekroczyli barierę 10 tys. kg/mleka/krowy/rok. Poniżej wyniki i porównanie z 2021 r. (w kg mleka):

• opolskie (10244; +423);
• lubuskie (10103; +205);
• dolnośląskie (9993; +306);
• wielkopolskie (9799, +273);
• śląskie (9648; +344);
• zachodniopomorskie (9567; +494);
• kujawsko-pomorskie (9284; +233).

Stosunkowo dobre, przeciętne ceny skupu mleka w 2022 r. (nie mylić z 2023 r.) były swego rodzaju motorem napędowym dla wzrostu wydajności krów. O ile w 2021 r. w stosunku do 2020 r. w aż 8 województwach zanotowano spadek wydajności, w 2022 r. dotyczył on tylko dostawców z woj. warmińsko-mazurskiego. Co więcej, poza ww. województwem, a także woj. pomorskim (wzrost o 83 kg/szt./rok) w każdym innym był 3-cyfrowy wzrost przeciętnej wydajności mlecznej krów.

Tak jak od wielu lat, średnio najmniejsza wydajność cechuje zwierzęta w woj. małopolskim (6313 kg) i podkarpackim (6341 kg). Z kolei w woj. podlaskim hodowcy poprawili wydajność mleczną krów o 153 kg/krowę/rok, co daje 10. pozycję w rankingu wydajności mlecznej krów.

Obsada obór

Tradycyjnie wyniki w zakresie wydajności w województwach łączą się z danymi o przeciętnej obsadzie obór. W 2022 r. kształtowały się one następująco (w nawiasie stosunek do 2021 r.; dane w szt.):

• 115 (woj. lubuskie; +3,9);
• 92 (woj. dolnośląskie; +4,2);
• 83 (woj. opolskie; +0,4);
• 66 (woj. zachodniopomorskie; +8).
• 58 (woj. śląskie; +0,8);
• 53 (woj. wielkopolskie; +2,9).

Trzeba jednak uzupełnić, że w ww. województwach ocenie podlegało tylko od 64 stad (woj. lubuskie; w 2021 r. 65 stad) do 326 stad (woj. śląskie; w 2021 r. 322 stada). W obrębie tej listy zdecydowanie pod kątem liczby ocenianych stad wyróżnia się Wielkopolska, gdzie zootechnicy oceny pobierali próbki mleka z 3214 stad (wobec 3248 stad w 2021 r.) ze stosunkowo dobrą przeciętną obsadą, tj. 53 krów.

O dość dobrej koncentracji można mówić również w przypadku woj. mazowieckiego i podlaskiego, gdzie oceniono krowy w odpowiednio 3,55 tys. i 3,33 tys. obór o średniej obsadzie 41 i 45 szt. Dane nie zmieniły się też w zakresie najmniejszych obór pod oceną, które znajdowały się w woj. małopolskim i podkarpackim – przeciętnie z obsadą odpowiednio 18 i 23 krów (przy średniej w Polsce 44 szt./oborę). Co ciekawe, obór ubywało (lub zrezygnowało z oceny) w prawie wszystkich województwach, w tym w największym zakresie (–136 obór) na Podlasiu (–289 w 2021 r.), Mazowszu (–113 obór; –207 w 2021 r.) i na Kujawach (–50 obór; –129 obór w 2021 r.).

Główne zmiany w obrębie ras

Niezmiennie największą popularnością w Polsce cieszyła się rasa phf (HO), stanowiąc 85,37% (w 2021 r. 85,06%) pogłowia krów pod oceną. O ile w 2021 r. w stosunku do 2020 r. widoczny był trend spadkowy, tj. pogłowie przedstawicielek tej rasy zmniejszyło się o nieco ponad 2 tys. szt., w 2022 r. wzrosło o 10,9 tys. szt. W sumie w 2022 r. utrzymywanych było ok. 686 tys. krów phf (HO) w 17,2 tys. obór (ale w o 517 mniej obór niż w 2021 roku). W przypadku pozostałych ras istotnie zmniejszyło się pogłowie przedstawicielek krzyżówkach "bez ras mięsnych", tj. o ok. 2,3 tys. krów – do 57,6 tys. szt. Warto też wspomnieć o pogłowiu ocenianych krów rasy phf (RW). Ich pogłowie w 2022 wyniosło nieco ponad 29 tys. krów, a więc o 340 szt. mniej niż w 2021 r. Stan pogłowia przedstawicielek inny ras zmienił się w nieznacznym zakresie.

Nowe rekordy krów HF

Przeciętne zwierzę rasy phf (HO) wyprodukowało średnio w ciągu laktacji 9315 kg mleka, o średniej zawartości tłuszczu 4,05% i białka 3,41%. Kolejne w stawce znalazły się krowy rasy phf (RW) – 8276 kg mleka (4,17% tłuszczu i 3,44% białka) i montbeliarde z rezultatem 8246 kg mleka (4,05% tłuszczu i 3,51% białka). W stosunku do 2021 r. ich wydajność wzrosła o 222 kg mleka (rasa phf HO), 157 kg (rasa pfh RW) i 97 kg (rasa montbeliarde).

Duże powody do zadowolenia mogą mieć też hodowcy krów rasy simentalskiej, które poprawiły wydajność mleczną w ciągu roku o 119 kg. Uzupełniamy, że wydajność najpopularniejszej w Polsce rasy phf (HO) w ciągu 10 lat poprawiła się przeciętnie o 1782 kg mleka.

W największym zakresie spadła z kolei w 2022 r. vs 2021 r. wydajność przedstawicielek ras zachowawczych, tj. białogrzbietej (o 199 kg mleka) a także polskiej czerwonej (o 135 kg mleka), ale w ich przypadku ocenie w 2022 r. podlegały odpowiednio 862 i 2992 krowy (najmniej oceniono krów rasy brown swiss, tj. 364 szt.)

Rekordzistki wśród danych ras

Jak zawsze nie pomijamy danych przedstawiających liczbę przedstawicielek ras krów w danych przedziałach uzyskanych wydajności i kolejny raz trudno o zaskoczenie. Z dużą przewagą wygrywają bowiem przedstawicielki rasy phf, odmiany HO. Wyniki są bardziej niż dobre, bowiem w 2022 r. naliczono 945 zakończonych laktacji jej przedstawicielek, z produkcją ponad 17 tys. kg! To o 275 laktacji lepszy rezultat w stosunku do 2021 r.

Podobny rezultat udało się uzyskać tylko w przypadku 5. laktacji krów rasy phf, odmiany RW oraz 2 krów krzyżówek (bez ras mięsnych). Ciekawostką może być, to że w 2022 r. z 15 do 25 zwiększyła się liczba zakończonych laktacji z rezultatem powyżej 20 tys. kg mleka/krowy/rok. Najwięcej krów (o obrębie wszystkich ras) pod oceną wyprodukowało w granicach 8,0–8,99 tys. kg mleka/rok. Dotyczyło to łącznie 101,7 tys. zakończonych laktacji.

Zwracamy też uwagę na bardzo dobry trend, dotyczący najmniej wydajnych krów pod oceną. Liczba zakończonych laktacji z przeciętną wydajnością mleczną (zgodnie z przyjętymi przedziałami), tj. do 3999 tys. kg/krowy/rok zmniejszyła się z 95,7 tys. do zaledwie 10,3 tys. szt.! Z kolei w przypadku rasy phf (HO) wynik ten zmniejszył się z 75,8 tys. – do tylko 3,8 tys. laktacji! To bardzo duża różnica, która może świadczyć o znaczącym postępie w zakresie hodowli, żywienia i dobrostanu, pomimo nadal relatywnie mocno rozdrobnionych stad krów mlecznych w Polsce.

To co najważniejsze

• Wydajność mleczna krów pod oceną w 2022 r. wyniosła 9037 kg mleka (4,07% tłuszczu i 3,41% białka), tj. o 1641 kg więcej niż w 2012 r.
• Najwydajniejsze stado krów w Polsce wyprodukowało w 2022 r. średnio 17 544 kg mleka (3,92% tłuszczu i 3,43% białka) od krowy.
• Najwydajniejsza krowa w Polsce w 2022 r. dała 24 560 kg mleka (3,53% tłuszczu i 3,21% białka).
• Przeciętna krowa pod oceną w 2022 r. była użytkowana średnio przez 3,05 roku.

mj
Opracowano na podstawie: Ocena i hodowla bydła mlecznego – dane za rok 2022