Pryszczyca (FMD – ang. foot and mouth disease) to jedna z najbardziej zaraźliwych chorób zwierzęcych i mimo, że nie powoduje poważnych szkód w zdrowiu ludzi, skutki ekonomiczne pojawienia się choroby są groźne dla gospodarstw hodowlanych. Straty powodowane przez pryszczycę obejmują spadki produkcji mleka i przyrostów masy ciała, zaburzenia rozrodu i śmiertelność młodych zwierząt. Z drugiej strony wysokie są koszty zwalczania i kontroli oraz ograniczeń handlowych. Dlatego kluczowe jest monitorowanie choroby i zapobieganie jej.

Co to jest pryszczyca?

Pryszczyca (FMD) jest wysoce zaraźliwą chorobą wirusową bydła, owiec, kóz, świń i innych zwierząt parzystokopytnych. Pryszczyca nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, ale poważnie wpływa na bezpieczeństwo żywnościowe, źródła utrzymania oraz rynki krajowe i międzynarodowe.

Istnieje siedem serotypów wirusa pryszczycy (A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 i Asia1). Można uzyskać odporność po przejściu infekcji lub dzięki szczepieniu, ale jest ona specyficzna dla serotypu i nie zapewnia ochrony przed innymi serotypami.

Objawy kliniczne pryszczycy

Objawy kliniczne pryszczycy u zarażonych zwierząt to m.in.:

• Gorączka;
• pęcherze/owrzodzenia na dystalnych częściach kończyn (w szparze międzyracicowej i na koronkach racic), w jamie ustnej, nosie, pysku i sutkach;
• spadek nastroju;
• utrata apetytu;
• utrata masy ciała;
• kulawizna;
• spadek laktacji.

Zakażenie subkliniczne pojawia się głównie u małych przeżuwaczy. U młodszych zwierząt obserwuje się zwiększoną śmiertelność z powodu nagłej niewydolności serca.

Jak diagnozuje się pryszczycę?

Chorobę diagnozuje się przez badania laboratoryjne. Diagnostyka laboratoryjna jest również wymagana do określenia serotypu, który wywołał zakażenie. Próbki do oceny laboratoryjnej obejmują: płyn pęcherzykowy lub nabłonek, krew lub surowicę.

Jak przenosi się pryszczyca?

Transmisja choroby odbywa się drogą oddechową lub pokarmową. Zarażone zwierzęta wydalają wirusa we wszystkich wydzielinach i wydalinach (ślinie, mleku, moczu, kale). 

Pryszczyca zwykle rozprzestrzenia się przez przemieszczanie zwierząt, ale może być również przenoszona przez zanieczyszczoną odzież, obuwie, sprzęt i pojazdy. Wirus może przetrwać w środowisku i produktach pochodzenia zwierzęcego.

Jak zapobiegać zakażeniom pryszczycy?

Przede wszystkim zakażeniom można przeciwdziałać dzięki szczepionkom specyficznym dla krążących szczepów. Pryszczyca jest wysoce zaraźliwa, dlatego potrzebne są dodatkowe środki, w tym ścisły nadzór i kontrola przemieszczania się zwierząt oraz bioasekuracja.

Zalecenia FAO: jak ochronić zwierzęta przez pryszczycą?

• Ocena drogi, którą pryszczyca mogła w przeszłości dostać się do kraju i zaplanowanie interwencji oraz przygotowanie szczepionki chroniącej przed serotypem SAT2;
• Intensywne kontrole na granicach międzynarodowych i administracyjnych;
• Stworzenie planu awaryjnego w przypadku wybuchu pryszczycy;
• Kampanie uświadamiające dla rolników rolnicy o zwiększonym zagrożeniu pryszczycą i środkach, które mogą podjąć w celu ochrony swojego inwentarza;
• Wzmocnienie środków bezpieczeństwa biologicznego w gospodarstwach rolnych i w handlu żywym inwentarzem:
  • chore zwierzęta powinny zostać zbadane przez lekarza weterynarii i oddzielone od innych zwierząt gospodarskich. Nigdy nie należy ich przemieszczać na duże odległości ani sprzedawać;
  • przemieszczanie i mieszanie zwierząt powinno być ograniczone do minimum;
  • należy unikać wprowadzania żywego inwentarza z nieznanych źródeł. Każde nowe stado powinno zostać sprawdzone przed wprowadzeniem, aby upewnić się, że wygląda na zdrowe i należy przestrzegać 7-14-dniowego okresu kwarantanny przed dopuszczeniem do kontaktu z resztą stada (okres inkubacji pryszczycy).
• Podczas pracy ze zwierzętami należy nosić czyste obuwie i odzież, a odwiedzający niepowinni mieć kontaktu ze zwierzętami.
• Należy unikać mieszania różnych przesyłek podczas transportu i na targach. Targi handlowe powinny być dokładnie czyszczone i opróżniane między sprzedażami (dni odpoczynku).
• Należy rozważyć zatrzymanie inwentarza żywego, zwłaszcza jeśli istnieje podejrzenie pryszczycy.
• Informowanie rolników i lekarzy weterynarii o konieczności niezwłocznego zgłoszenia służbom weterynaryjnym podejrzanych objawów klinicznych;
• Wdrożenie systemu monitorowania i wczesnego ostrzegania w oparciu o doniesienia o zwiększonej śmiertelności (zwłaszcza młodych osobników), obserwacje w rzeźniach lub panicznej wyprzedaży, z wykorzystaniem informacji od rolników, handlowców, inspektorów i odpowiednich portali społecznościowych.

Pryszczyca na Bliskim Wchodzie i zachodniej Eurazji

Pod koniec ubiegłego roku w Iraku wykryto nieoczekiwany wzrost liczby ognisk pryszczycy. W próbkach wykryto wirus serotypu SAT2, najbliżej spokrewniony ze szczepami SAT2 z Etiopii. Droga wniknięcia wirusa do Iraku pozostaje przedmiotem badań. Do 3 lutego zgłoszono dziewięć ognisk choroby u bydła, bawołów i owiec.

Od grudnia 2021 r. Jordania walczy z pryszczycą wywołaną serotypem O, ale od 5 lutego 2023r. wykryto tam serotyp SAT2, który zazwyczaj pojawia się w krajach Afryki.

al na podst. Główny Inspektorat Weterynarii
fot. Tunisia Ministry of Agriculture