Po wojnie młodzi zakładali nieformalne kluby sportowe

– Skończyła się wojna, to był trudny czas. Zaczęła się migracja ludzi z ziem wschodnich na zachód. Ludzie byli zmęczeni tułaczką, wojną, marzyli o normalnym życiu. Z wojny wracali młodzi chłopcy i dojrzali mężczyźni, którzy pamiętali jeszcze przedwojenne organizacje sportowe, jak Strzelec czy Sokół, albo też przed wojną zajmowali się sportem. Bo już w międzywojniu na wsiach powstawały kluby sportowe przy Związku Młodzieży Wiejskiej RP Wici – opowiada Iwona Derlatka, dziennikarka, dziś także kronikarka Krajowego Zrzeszenia LZS.

Młodzi na wsi zakładali najpierw nieformalny klub i najczęściej zaczynali od piłki nożnej. Żeby ją kopać, chodzili na leśne polanki albo rekultywowali kawałek terenu we wsi, często przy domu ludowym. Nie mieli sal, szatni, często też piłki.

– Profesjonalna piłka to był rarytas. Piłki robili sami, najczęściej z języków od butów, lub grali szmaciankami. A jeśli ktoś, kto uczył się w mieście, przywiózł „prawdziwą”, to było święto – mówi Iwona Derlatka.

Do LZS-ów wstępowały całe rodziny

– Szczególnym wydarzeniem w latach 50. XX wieku były tzw. marsze patrolowe, w których udział brały pięcioosobowe drużyny. Zwykle trwały kilka dni. Brali w nich udział członkowie LZS, studenci, uczniowie szkół ponadpodstawowych, przedstawiciele wojska i milicji. Uczestnicy szli w pełnym rynsztunku, z karabinkiem sportowym na plecach. Wielu z nich ruszało do rywalizacji bez treningu, bez specjalistycznego obuwia, w zwykłych ubraniach. Maszerowali po kilkanaście kilometrów. Ale za to wzdłuż drogi i na mecie witały ich tłumy! Zjeżdżał się cały powiat, oficjele – to było wielkie propagandowe święto. Marszowi, zorganizowanemu na Rzeszowszczyźnie, poświęciła minutę nawet Kronika Filmowa z 1953 roku – opowiada Iwona Derlatka.

Ludowe zespoły sportowe powstawały z naturalnej potrzeby wspólnej zabawy, spędzania razem wolnego czasu, oderwania od codziennych zajęć. Do LZS-ów wstępowały całe rodziny i działały w nich przez wiele lat. Bywało, że prezesura zostawała przez lata w rodzinie, dziedziczyło się ją z ojca na syna. Ale w pierwszym okresie istnienia były narzędziem propagandy, miały wpajać ideologiczne założenia nowego ustroju i odciągać młodzież od Kościoła. Często też powstawały na polecenie władz i niektóre istniały tylko na papierze. Ideologia i polityka zawsze były obecne w sporcie w czasach PRL.

Z LZS na światowe imprezy sportowe

– Z takiego małego klubu wywodzi się Adam Małysz, który w jednym klubie LZS-owskim był przez całe sportowe życie. Kamil Stoch zaczynał w LKS Ząb w swojej rodzinnej wsi, a potem przeniósł się do niewiele większego LKS „Poroniec” Poronin. Paweł Fajdek, młociarz, zaczynał w ludowym klubie w Żarach. Pierwszym olimpijczykiem z legitymacją LZS-u był Ireneusz Paliński, który w 1960 roku w Rzymie zdobył złoty medal w podnoszeniu ciężarów. Kolarze Michał Kwiatkowski i Rafał Majka też wywodzą się z LZS-ów. Szurkowski, Szozda, Jaskuła, Lang, Halupczok także rozpoczynali kariery z LZS. W latach 60. i 70. ubiegłego wieku większość naszych jeźdźców wywodziła się z LZS-ów, bo stadniny istniały przy PGR-ach – opowiada Iwona Derlatka i dodaje, że rozwój sportu wyczynowego w LZS-ach rozpoczął się tak na serio, kiedy w 1957 roku władze pozwoliły na powoływanie ludowych klubów sportowych.

W LZS-ach uprawia się ponad sześćdziesiąt różnych sportów

W LZS-ach uprawia się ponad sześćdziesiąt różnych sportów. Przez lata ukształtowało się kilka wiodących dyscyplin. To podnoszenie ciężarów, zapasy kobiet i mężczyzn, kolarstwo, łucznictwo, lekkoatletyka, tenis stołowy, a ostatnio też sumo. We wszystkich tych dziedzinach członkowie klubów LZS zdobywają medale na międzynarodowych zawodach i olimpiadach. Jednak wciąż najpopularniejszym sportem jest piłka nożna. Tysiące klubów uczestniczą w rozgrywkach na poziomie gminy czy powiatu, w ligach okręgowych. Tylko nieliczne awansują do wyższych lig. Trudno skompletować mistrzowską jedenastkę, kiedy niemal każda wieś chce mieć swój zespół.

Ze sportem kobiet był większy problem

– Ze sportem kobiet zawsze był większy problem. Wyobraża sobie pani, żeby w latach 50. ubiegłego wieku dziewczyna na wsi biegała w krótkich spodenkach po boisku? Dziewczyny chętnie ćwiczyły, ale ich sąsiadki ze starszego pokolenia nie patrzyły na to przychylnym okiem. Były jednak kobiety z wiosek, które zostawały mistrzyniami Polski. W latach 70. ubieg­łego wieku słynne były siostry Majerczykówny – królowe polskich nart. Pochodziły z góralskiej rodziny z Poronina, w której było osiem sióstr i dwóch braci. Bracia do sportu się nie garnęli, a dziewczyny szalały na nartach biegowych i alpejskich. Były na zimowych igrzyskach olimpijskich w Sapporo w 1972 roku – wyjaśnia Iwona Derlatka i przywołuje bardziej współczesny przykład Ewy Pajor, piłkarki z klubu Medyk Konin, która dziś jest jedną z najlepszych na świecie i gra w lidze niemieckiej.

LZS-y zawsze promowały zdrową i radosną rywalizację 

– Członkowie pomagali w żniwach, zbierali złom, żeby zarobić na koszulki, trampki. Większość boisk była budowana w czynie społecznym, sposobem gospodarskim, dlatego wiele z nich nie przetrwało lub wymagało przebudowy. A często było i tak, że kiedy stadion już istniał, okazywało się, że teren nie ma uregulowanych kwestii własnościowych. Znajdował się na przykład właściciel ziemi – opowiada Iwona Derlatka.

Dodaje, że godne podkreślenia jest to, że ludowe zespoły sportowe przez cały czas swojej działalności promowały to, co powinno być istotą sportu – zdrową i przede wszystkim radosną rywalizację, po której mieszkańcy wiosek czy gmin potrafili w przyjaźni spotkać się przy piwie i golonce. A także to, że wciąż są organizacją, która opiera się na społecznikach.

Karolina Kasperek
Zdjęcia: archiwum KZ LZS