Niedobory składników pokarmowych rośliny odczuwają w czasie chłodów, okresowego braku opadów lub w przypadku silnego wiązania składników mineralnych przez cząstki glebowe uniemożliwiającego pobieranie ich przez korzenie. Wtedy rośliny będą wdzięczne za ich dokarmianie przez liście, które w wymienionych sytuacjach jest najbardziej efektywnym sposobem dostarczenia i wykorzystania składników pokarmowych. 

Mikroelementy wspomogą odporność i zimotrwałość zbóż

W intensywnych technologiach uprawy zbóż nawet na najlepszych stanowiskach dokarmianie zbóż mikroelementami jesienią jest wskazane. Zaleca się dolistną aplikację mikroelementów, a konkretnie tych najważniejszych, tj.:  miedzi, manganu (zwłaszcza na stanowiskach o odczynie pH powyżej 6,0), a w przypadku jęczmienia ozimego, także cynku. 

Miedź jest pierwiastkiem niezbędnym w procesach enzymatycznych, między innymi w przemianach azotu w roślinie. Miedź odpowiada w roślinie za prawidłowy rozwój i budowę tkanek,  bierze udział w syntezie ligniny, wpływa na produkcję i jakość pyłku, zwiększa odporność roślin. Na jedną tonę ziarna wraz z plonem ubocznym pszenica pobiera ok. 7–10 g tego pierwiastka.
Mangan natomiast bierze udział w procesach fotosyntezy, tworzeniu chlorofilu oraz syntezie białek. Zapotrzebowanie pszenicy na mangan waha się w okolicach 70–100 g/t plonu. 

Miedź i mangan poprawiają gospodarkę azotem i czynią rośliny odporniejszymi na choroby grzybowe. Mangan z cynkiem mocno stymuluje też system korzeniowy zbóż. Dolistne dokarmianie tymi mikroelementami zbóż jesienią poprawia efektywność wykorzystania wczesną wiosną startowej dawki azotu.
Zanim jednak nastąpi wiosna, rośliny dokarmione mikroelementami jesienią  są zdecydowanie lepiej przygotowane do przetrwania zimy. Duże znaczenie ma tutaj zaopatrzenie w mangan. 

 

• Zboża ozime jesienią można dokarmiać dolistnie od początku ich krzewienia, kiedy rośliny mają wystarczająco dużą powierzchnię liści (fot. Marek Kalinowski) 
  
  

Większość producentów nawozów dolistnych ma produkty dedykowane zbożom zawierające obok wymienionych mikroelementów także bor, żelazo i krzem. Dolistne dokarmianie tymi mikroelementami należy wykonać w zalecanych dawkach, kiedy zboża wchodzą w fazę krzewienia. Dawki mikroelementów zależą od ich formulacji i są od 0,5 raza do 3 razy wyższe niż wynika to z pobrania tych pierwiastków przez rośliny na wydanie konkretnego plonu. Najlepiej rozpuszczalne i najlepiej przyswajane przez rośliny są chelaty. 

 

Dokarmienie makroelementami zbóż zależy od pH 

To ile mikrolelementów pobierają zboża na wydanie plonu tony ziarna zawiera tabela. Należy pamiętać, że dostępność mikroelementów z gleby (poza molibdenem) maleje wraz ze wzrostem pH, czyli odwrotnie niż w przypadku makroelementów takich jak azot, fosfor czy potas, które najlepiej pobierane są w okolicach 6,5–7,0 pH. Stąd konieczność dokarmiania dolistnego mikroelementami, ale czasami wskazane jest też dokarmianie makroelementami. 

Dolistnie można dokarmiać jesienią zboża ozime azotem (roztwór mocznika 12–15%),  siedmiowodnym siarczanem magnezu (roztwór 5%). To, że można nie znaczy, że koniecznie trzeba.  W przypadku nawożenia drugoplanowymi makroelementami, czyli siarką i magnezem, lepiej jest je zastosować w małej dawce w nawozach stałych przedsiewnie, a resztę tuż przed fazą spoczynku zimowego. 

Tylko wtedy, kiedy nie zastosujemy tych składników w formie stałej i wiemy, że gleba jest uboga w magnez i siarkę, warto interwencyjnie zastosować siedmiowodny siarczan magnezu przy okazji aplikacji nawozów mikroelementowych. To samo dotyczy stosowania ewentualnej dawki azotu w postaci roztworu mocznika. Jeżeli musimy dostarczyć go zbożom jesienią, to tylko w minimalnej ilości – maksymalnie 12–15 kg N/ha. Pamiętajmy, że taka możliwość istnieje, ale też dodawanie kolejnych składników do mieszaniny zbiornikowej podnosi stężenie roztworu i może prowadzić do różnych reakcji. Dużo zależy też od jakości wody używanej do oprysków. 

Średnie pobranie mikroelementów przez zboża w g/tonę ziarna + odpowiednia masa słomy

RoślinaMiedźManganCynkMolibdenBorPszenica8,590651,05,0Jęczmień9,070601,05,0Pszenżyto8,5100701,05,0Żyto8,5110801,05,5Źródło: prezentacja dr. Witolda Szczepaniaka

Termin i warunki aplikacji makro- i mikroelementów

W programach dokarmiania dolistnego producenci nawozów pokazują różne zalecenia co do terminu zabiegu. Posługując się skalą BBCH jedne zalecają dokarmianie pszenicy i pszenżyta w fazie 13–16, a jęczmienia i żyta w fazie 13–22. Inne firmy wskazują, że właściwym terminem jest BBCH 21–25. I jeden i drugi termin może być racjonalny. BBCH 13 oznacza fazę trzeciego liścia, a BBCH 21 początek fazy krzewienia z widocznym jednym rozkrzewieniem. Często zdarza się, że te fazy zachodzą w tym samym czasie. Bywa, że roślina z trzema liśćmi (a czasami wcześniej) zaczyna się już krzewić. 

Przekładając te zalecenia na praktykę rolniczą musimy być świadomi tego, że aplikacja dolistna powiedzie się, kiedy rośliny będą miały odpowiednio dużą powierzchnię pokrycia gleby liśćmi. Dlatego zaleca się wykonanie dokarmiania dolistnego mikroelementami od początku fazy krzewienia zbóż. Najlepiej, aby w dniu wykonywania zabiegu dokarmiania dolisntego pogoda była pochmurna, ale nie deszczowa (zabiegu nie można wykonywać bezpośrednio przed i po deszczu).
W przypadku stosowania mieszanin nawozów dolistnych i środków ochrony roślin, zabieg należy przeprowadzać, gdy terminy, np. dolistnego dokarmiania roślin i np. zwalczania chwastów są zbieżne. Gdy łączymy środki ochrony roślin z zabiegiem dolistnego  dokarmiania, trzeba bezwzględne stosować się do zasad sporządzania mieszanin i sporządzać ciecz roboczą tuż przed zabiegiem. Ciecz roboczą złożonych mieszanin sporządzamy dodając i mieszając w kolejności: mocznik, siarczan magnezu, miokroelementowy nawóz dolistny, środek ochrony. Do używania tak złożonych mikstur nie zachęcam. Środki pomocnicze używane w nawozach dolistnych i pestycydach mogą wywołać nieprzewidziane reakcje. Ponadto są też pewne przeciwskazania mieszania nawozów dolistnych zawierających aminokwasy z herbicydami.

Objawy niedoborów makro- i mikroelementów w zbożach

Widoczne objawy niedoboru składnika pokarmowego są konsekwencją głodowania rośliny przez dłuższy czas. Można zastosować wtedy interwencyjne nawożenie (najlepiej dokarmianie dolistne), ale na takim etapie mamy do czynienia z bezpowrotną obniżką potencjału plonotwórczego. Warto jednak wiedzieć, w jaki sposób zboża manifestują niedobory najważniejszych składników pokarmowych.

Niedobory azotu objawiają się karłowaceniem roślin, jasnozieloną lub żółtozieloną barwą łanu. Stare liście żółkną a potem od wierzchołka brązowieją i ostatecznie 
obumierają.

Niedobór fosforu objawia się w zbożach karłowaceniem roślin i cieńszymi źdźbłami. Starsze liście sztywnieją, sterczą pionowo i wybarwiają się na niebieskozielono. Młodsze liście wybarwiają się 
antocyjanowo.

Niedobór potasu objawia się chlorozami krawędzi liści i nekrozami końcówek liści najstarszych. Liście młodsze są węższe niż normalnie i zabarwione na niebieskozielono do czerwonobrązowego. Niedobór w późnych fazach objawia się chlorozami liści flagowych. 

Niedobór siarki objawia się chlorozami, ale na całej powierzchni liści i zwykle tylko na liściach najmłodszych.

Niedobór magnezu widoczny jest w postaci drobnych przejaśnień na zielonych liściach – najpierw na najstarszych (tzw. chloroza międzynaczyniowa). Przy długim niedoborze liście tracą zieleń, a od brzegów żółte przebarwienia stają się pasiaste.

Niedobór miedzi dotyka przede wszystkim zboża. Miedź jest mało ruchliwa i dlatego jej brakiem dotknięte są przede wszystkim młode liście, na których występują zmiany w zabarwieniu (chloroza). Potem końcówki liści stają się białe lub szare, więdną i skręcają się, kłosy przeważnie płone o białym zabarwieniu. Spada zawartość białka i aktywność pyłków kwiatowych, spadają także plony. 

Niedobór manganu objawia się żółtobiałymi pasowymi przebarwieniami  między żyłkami w środkowych częściach liści. Potem tworzą się w tych miejscach brązowe nekrotyczne plamy. Deficyt manganu najczęściej występuje na glebach obojętnych, zasadowych, organicznych, jak również przewapnowanych. Sprzyjają mu także okresy suszy. 

Niedobór cynku objawia się na początku w postaci białobrązowych przebarwień wierzchołków i krawędzi liści. W zaawansowanej fazie niedoborów dochodzi do nekroz tych przebarwień.

Marek Kalinowski 
Fot. Pixabay