Niepokojące jest to, że mieliśmy upały i prognozowane są kolejne fale wysokich temperatur. To warunki idealne dla rozwoju kolejnych pokoleń mszyc, zwłaszcza mszyc będących wektorami wirusów. Pocieszające jest natomiast, że wśród odmian rzepaku coraz więcej jest mieszańców z odpornością na wirusa żółtaczki rzepy. 

Jakie gatunki mszyc są wektorami wirusa żółtaczki rzepy? 

Wektorem wirusa żółtaczki rzepy w rzepaku jest głównie mszyca brzoskwiniowa i w nieco mniejszym stopniu także mszyca kapuściana. Apogeum zagrożenia wirusem miało miejsce w naszym kraju jesienią 2016 r. i to wtedy wielu plantatorów likwidowało plantacje.

Niewielka mszyca brzoskwiniowa występuje w formie bezskrzydłej i uskrzydlonej. Bezskrzydłe dzieworódki są barwy od żółtej do bladozielonej, z czerwonawymi oczami i stawami odnóży – młodsze stadia są nieco jaśniejsze (zielonożółte). Natomiast formy uskrzydlone (rozpiętość skrzydeł do 8 mm) są zwykle zielone, z ciemną (prawie czarną) głową i tułowiem, a na odwłoku brunatnawą plamą centralną i ciemnymi przepaskami.

• Mszyca kapuściana (na zdjęciu kolonia w okresie zawiązywania łuszczyn) i mszyca brzoskwiniowa są wektorami chorób wirusowych rzepaku, w tym żółtaczki rzepy (TuYV)

Mszyca brzoskwiniowa to wektor liściozwoju ziemniaka

Mszyca brzoskwiniowa jest polifagiem zasiedlającym wiele gatunków roślin należących do różnych rodzin. Warto dodać, że mszyca brzoskwiniowa to jedyny w Polsce wektor wirusa liściozwoju ziemniaka o znaczeniu ekonomicznym. Bardzo efektywnie przenosi wirusa Y ziemniaka i nieco słabiej wirusy M i S.

Mszyca brzoskwiniowa na rzepaku pojawiła się licznie jesienią w 2016 roku, ale była obecna w kolejnych latach. Niestety, umiejscawia się przede wszystkim na spodniej stronie liści, wysysa sok floemowy, wydziela spadź, która zatyka aparaty szparkowe i jest dobrym podłożem do rozwoju grzybów. Charakteryzuje się bardzo dużą płodnością, skutkującą żerowaniem od kilkunastu do kilkudziesięciu osobników na jednym liściu.

Mszyca kapuściana powoduje mniejsze szkody ekonomiczne, ale należy ją obserwować

Rzadko zdarza się, aby mszyca kapuściana wyrządzała straty gospodarcze w rzepaku, ale ją także trzeba obserwować. Również ona, choć w nieporównywalnie mniejszym stopniu jak mszyca brzoskwiniowa, jest wektorem wirusa żółtaczki rzepy.

Mszyca kapuściana odgrywa mniejszą rolę w przenoszeniu wirusa żółtaczki, ale trzeba obserwować jej obecność. Występują formy uskrzydlone oraz bezskrzydłe mszycy kapuścianej, a larwy są podobne do owada dorosłego.

Mszyca kapuściana występuje w dużym nasileniu na rzepaku jarym i gorczycy, w mniejszym w rzepaku ozimym. Jest to gatunek jednodomny pojawiający się w czerwcu a populacja osiąga szczyt liczebności na przełomie lipca i sierpnia. Potem liczebność spada, ale w połowie września znów zaczyna wzrastać. Mszyca ta zasiedla wierzchołkowe części pędów głównych rzepaku, a potem pędów bocznych. Opanowane części roślin są zahamowane w rozwoju.

Co sygnalizują fioletowe przebarwienia liści rzepaku?

Fioletowe przebarwienia liści rzepaku mogą wskazywać na choroby fizjologiczne powodowane np. niedoborami pokarmowymi i upośledzeniem ich pobierania w warunkach chłodu albo obecnością kiły kapusty. Tak naprawdę, całkowitą pewność, że problemem na plantacji jest wirus żółtaczki rzepy daje dopiero badanie laboratoryjne z wykorzystaniem testu ELISA.

Niestety, mszyce zależnie od gatunku siedzą w liściach sercowych, ale najczęściej na spodnich częściach blaszek liściowych. Ewentualne zabiegi ich zwalczania są niezwykle trudne. W takiej sytuacji ich zwalczanie środkami o działaniu kontaktowym nie przyniesie efektu i nie ograniczy chorób wirusowych rzepaku. Na wektory zadziałają tylko środki systemiczne.

• Naloty mszyc można monitorować przy użyciu żółtych naczyń

Marek Kalinowski
Zdjęcie: Marek Kalinowski