Inspiracją dla wielu plantatorów w całym kraju są także doświadczenia z uprawą słonecznika Dariusza Klusko. W jego gospodarstwie odbywają się Dni Słonecznika. Takie spotkanie w tym roku w Wojciechowie pod Namysłowem odbyło się 9 września.

COBORU po latach wykonało pierwsze niezależne badania 19 odmian z katalogu online

Słonecznik jest mało wymagający, co do nawożenia i stanowiska. Ten gatunek trafia na gleby V i VI klasy i doskonale nadaje się do łamania monokultury kukurydzianej. Na najsłabszych glebach i w latach suchych jest bezkonkurencyjny. Przy doborze odmian do uprawy najważniejszy jest potencjał plonowania, wczesność dojrzewania i odporność odmian na choroby grzybowe.

Niestety, niewielu rolników ma takie doświadczenie w uprawie słonecznika i nie ma możliwości testowania wielu odmian. To przy znacznym wzroście zainteresowania rolników uprawą słonecznika spory problem. Obecnie od kilkunastu lat nie ma wpisanej w Krajowym Rejestrze żadnej odmiany słonecznika. Nie ma też żadnej zgłoszonej do badań urzędowych. Na rynku polskim dostępnych jest jednak ponad 100 odmian ze Wspólnotowego katalogu odmian (CCA). Są już organizowane w kraju spotkania z prezentacją odmian, ale najczęściej zawężone do jednej hodowli.

Po kilkunastu latach przerwy w badaniach słonecznika z powodu wygaśnięcia rejestracji, w tym roku w trzech lokalizacjach COBORU wykonał serię badań rozpoznawczych 19 odmian z katalogu CCA. To obecnie jedyne badania odmianowe słonecznika zrealizowane przez niezależną jednostkę, ale w analizach wyników pamiętajmy, że to badania jednoroczne. Liczymy, że wkrótce COBORU przedstawi ostateczne wyniki plonowania z oceną większej ilości cech. Póki co są informacje (tabela) o długości wegetacji odmian (od siewu do dojrzałości pełnej) i plonie nasion.

Jak informuje COBORU, odmiany do badań zostały zgłoszone przez podmioty zajmujące się hodowlą, a także zainteresowane dystrybucją materiału siewnego odmian słonecznika w naszym kraju. Wyniki plonowania pochodzą z trzech doświadczeń. Plon nasion obliczono przy wilgotności 13%. Odmiany w tabeli uszeregowano według malejącego plonu nasion. Oprócz nazwy odmiany podano także nazwę podmiotu, który zgłosił odmianę do badań. Jak zaznaczyłem, wyniki mają charakter wstępny i wkrótce powinna pojawić się publikacja ze zweryfikowanymi wynikami uwzględniającymi plonowanie, ale także inne ważne cechy rolnicze i użytkowe odmian.

• W uprawie słonecznika oleistego preferowane są odmiany niskie, z cienkimi dnami kwiatostanowymi. To ułatwia ochronę, zbiór i pomaga w szybkim dosychaniu

Słonecznik w różnych formach uprawnych: oleisty, jadalny, pastewny

Dla zainteresowanych uprawą słonecznika należy podkreślić, aby zaopatrywali i się w materiał siewny pewny i konkretnej odmiany. Obszar zasiewów słonecznika dynamicznie rośnie, a to zawsze pokusa dla nieuczciwego handlu. Przedstawiając dzisiaj informacje o wstępnych wynikach plonowania odmian słonecznika w doświadczeniach rozpoznawczych COBORU warto poinformować potencjalnych plantatorów tej rośliny, że w zależności od sposobu użytkowania spotykane są różne formy uprawne słonecznika zwyczajnego: oleiste, jadalne, pastewne i ozdobne. Podstawowe znaczenie gospodarcze ma słonecznik oleisty i o takich odmianach dzisiaj rozważamy.

Rośliny odmian słonecznika oleistego osiągają przeważnie wysokość 1,5–2,0 m, a średnica kwiatostanów (koszyczków) dochodzi do 15–20 cm. Niełupki (owoce) są stosunkowo drobne, o masie 1000 nasion wynoszącej 70–75 g oraz cienkiej i gładkiej okrywie owocowej. Większość z nas zna odmiany jadalne słonecznika, ale te są wyższe, z grubą łodygą i koszykiem o średnicy 20–45 cm. Są też znane rolnikom odmiany pastewne słonecznika uprawiane w siewie czystym lub częściej w mieszankach z roślinami strączkowymi, także zbożowymi, z przeznaczeniem na zielonkę.

Olej z tradycyjnych odmian mieszańcowych słonecznika oleistego zawiera około 20% kwasu oleinowego i ponad 60% kwasu linolowego. W ofercie firm hodowlano-nasiennych są również odmiany HOLL (oleinowe) o zmienionym składzie kwasów tłuszczowych, które zawierają ponad 80% kwasu oleinowego. Olej z odmian HOLL wykazuje większą stabilność, jest bardziej przydatny do celów spożywczych. Wartościowy olej to jedno, ale bardzo cenna jest też poekstrakcyjna śruta słonecznikowa zawierająca ok. 30% białka. Stanowi ona bardzo wartościowy komponent paszy, zwłaszcza dla przeżuwaczy.

Ponad 1500 odmian w katalogu CCA

Jak wspomniałem, od kilkunastu lat w Krajowym rejestrze nie ma odmian słonecznika. Przed laty zarejestrowane były odmiany krajowe (Wielkopolski i Lech) i zagraniczne (Antonil, Blizar RM, Coril, LG53.85, PR64A54, Pablo i Sombrero). Aktualnie w katalogu CCA wpisanych jest ponad 1500 odmian tego gatunku, a firmy hodowlane i hodowlano-nasiennych oferują w Polsce materiał siewny ok. 100 odmian słonecznika. Warto zawsze kontaktować się z przedstawicielami tych firm w celu uzyskania szczegółowych informacji dotyczących wybranych odmian.

Jak podkreślałem – badań słonecznika w sieci COBORU przez wiele lat nie było i trudno jest np. zweryfikować chociażby ważną, deklarowaną wczesność odmian. Do uprawy przemysłowej z przeznaczeniem na olej, w naszych warunkach klimatycznych, najbardziej nadają się odmiany bardzo wczesne i wczesne, o 120–130-dniowym okresie wegetacji. Takie odmiany zakwitają w lipcu, a dojrzałość techniczną osiągają przeważnie w końcu sierpnia lub na początku września.

Wielu rolników odwiedziło zapewne dni pola z prezentacją odmian słonecznika. Decydując się na wybór odmian pamiętajmy, że im rośliny są niższe, tym łatwiejsze w prowadzeniu zabiegów ochrony. Niższe odmiany są mniej podatne na wyleganie, łamanie łodyg i wyleganie korzeniowe. Łatwiejszy i szybszy jest także zbiór niższych odmian. Koszyki odmian olejowych z reguły pochylają się w dół podczas dojrzewania, a ich dna kwiatostanowe są cienkie i dość szybko wysychające. To ważna cecha.

• To okazałe kapelusze, ale jadalnej odmiany słonecznika, których średnica może dochodzić do 45 cm

Odporność odmian słonecznika na choroby jest szczególnie ważna 

Jedną z ważniejszych cech odmian słonecznika jest odporność lub tolerancja na choroby. W Polsce szczególnie istotna jest odporność na zgniliznę twardzikową. Warto podkreślić, że hodowcy uzyskali odmiany odporne na dwie substancje czynne herbicydów, na imazamoks i na tribenuron metylu. W przypadku tolerancji na imazamoks została opracowana technologia uprawy "Clearfield" i "Clearfield Plus"(CL). Wspomniana technologia polega na zastosowaniu w uprawie dwóch produktów: herbicydu zawierającego imazamoks oraz odmiany słonecznika cechującej się odpornością (lub tolerancją) na ww. substancję czynną herbicydu. Odmiany wyhodowane z przeznaczeniem do uprawy w tej technologii oznaczone są w nazwie dodatkowo literami "CL".

Podobna zasada dotyczy technologii uprawy "Sulfo – Express SX", tj. odmian odpornych (tolerancyjnych) na sulfonylomoczniki, a konkretnie na substancję czynną tribenuron metylu. Wyselekcjonowane odmiany z przeznaczeniem do uprawy w tej technologii oznaczone są w nazwie dodatkowo literami SU.

• W doborze odmian słonecznika, zwłaszcza w gospodarstwach uprawiających rzepak, niezwykle ważna jest odporność na zgniliznę twardzikową

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 48/2022 na str. 18. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.