Nigdy jednak nie ma idealnych warunków. Dojrzałość ziarna trzeba oceniać i monitorować plantację na bieżąco. W ocenie najlepszego momentu zbioru ważny jest typ ziarna. Między dentem a flintem są zasadnicze różnice w tempie oddawania wody na polu. Dziś przypominamy kilka takich zależności.

Od momentu pojawienia się czarnej plamki nie przybywa już asymilantów

Czarna plamka kończy nalewanie ziarniaków i jest najbardziej pomocna w ocenie zbliżającego się terminu zbioru ziarna. Pojawia się wraz z osiągnięciem dojrzałości fizjologicznej. Plamka może być czarna lub brązowa, pojawia się w miejscu umocowania ziarniaka do osadki kolby, a jej pojawienie oznacza, że został odcięty dopływ wody i substancji pokarmowych z rośliny do ziarniaka.

Od momentu pojawienia się czarnej plamki nie przybywa już asymilatów. Kończy się nalewanie ziarniaków, które od tego momentu mogą tylko tracić wodę. W momencie pojawienia się czarnej plamki wilgotność ziarna oscyluje zwykle od 25% (w dobrych warunkach pogodowych i u wczesnych odmian) do 40% (u odmian późniejszych i w gorszych warunkach pogodowych).

Z wieloletnich obserwacji wynika, że w polskich warunkach ziarno kukurydzy obniża swoją wilgotność: we wrześniu w tempie około 0,75–1% dziennie podczas korzystnej słonecznej i wietrznej pogody, do połowy października o 0,–-0,75% dziennie, w drugiej połowie października i w początkach listopada o 0,25–0,5% dziennie, a od połowy listopada oddawanie wody zmniejsza się do 0,25% dziennie lub całkowicie ustaje.

Po pojawieniu się czarnej plamki ziarniaki dalej oddają wodę, ale nie odbiera jej już roślina do tkanek, lecz woda odparowuje bezpośrednio przez ziarniaki, przez wierzchołek kolby i przez liście okrywowe kolby. Właściwy termin zbioru kukurydzy przypada zwykle 2–4 tygodnie po pojawieniu się czarnej plamki. Nie można tego terminu przeciągać bo stwierdzono w badaniach, że opóźnianie zbioru, zwłaszcza do 8–10 tygodni po stadium czarnej plamki, powoduje zmniejszenie plonu ziarna i zwiększenie strat z powodu pogorszenia jakości ziarna (np. przez fuzariozę). Wzrastać mogą też straty powodowane przez dziki. Jest też ryzyko osypywania się kukurydzy. Rośnie jednocześnie przyszłoroczne zagrożenie omacnicą, która z każdym dniem schodzi w niższe partie łodyg i jest trudniejsza do mechanicznej eliminacji.

Dosychanie kukurydzy na polu 

Przeznaczenie kukurydzy na ziarno lub kiszonkę większość plantatorów ustala na etapie wyboru odmian. W sezonach urodzajnych zdarza się, że po zapełnieniu silosów kiszonką, część areału pozostaje na zbiór ziarna. Często są to odmiany flint albo w typie pośrednim ziarna. Co trzeba wiedzieć o fizjologii dosychania kukurydzy zależnie od typu ziarna, aby przy planowaniu zbioru jak najwięcej wody zostawić na polu? Przypomnijmy te zależności.

Odmiany z ziarnem typu dent zaczynają oddawać wodę z ziarniaków późno, ale bardzo szybko. Odmiany z ziarnem typu flint tracą wodę z ziarniaków wcześniej, ale przebiega to powoli. W efekcie tych różnic w oddawaniu wody odmiany ziarnowe dent w stosunku do odmian flint z tej samej klasy wczesności FAO w okresie zbioru mają zwykle ziarno o 2–3% suchsze.

Denty powinno zbierać się później, bo ten typ ziarna szybko traci wodę dopiero od fazy czarnej plamki. Co ważne, robi to w porównaniu z flintami gwałtownie. Wynika to z tego, że przednia strona ziarniaka typu dent po osiągnięciu dojrzałości fizjologicznej (czarna plamka) pozostaje miękka i bardziej przepuszczalna dla wody, a pozostała boczna część ziarniaka twardnieje. Stąd denty zwane są typem „koński ząb”, bo dojrzałe suche ziarno posiada charakterystyczne zagłębienie (podobnie jak rejestry zębów koni), które powstaje na skutek wysychania wnętrza i zapadania się okrywy ziarniaka. Proces oddawania wody przez ziarniaki dent przez miękką przednią warstwę ziarniaka został nazwany efektem kominowym.

Odmiany flint ze szklistą skrobią wraz z zaawansowaniem procesu dojrzewania tworzą szybko twardniejącą przednią stronę ziarniaka, która jest bardzo trudno przepuszczalna dla wody. Wskutek tego rośliny dojrzewając oddają wodę wolniej. Z tych prostych przyczyn i różnić w pozbywaniu się wody z ziarniaków nigdy ziarna flint nie dosuszymy na polu do takiego poziomu jak ziarna dent. M.in. dlatego flinty powinniśmy zbierać wcześniej. Pozostawiając odmiany dent na zbiór po odmianach flint pamiętajmy jednak o ich pewnej słabości. Jest nią skłonność do osypywania ziarna. Inaczej jest z ziarnem flint, które dość mocno trzyma się osadki. Dlatego np. decydując się z konieczności na zbiór ziarna zimą, co w Polsce się zdarza, lepiej do tego przeznaczyć mieszańce z ziarnem flint, bo się nie osypią.

Fuzarioza kolb doskonale rozwija się jesienią 

Zagrożenie mikotoksynami ziarna kukurydzy rośnie przy opóźnionych zbiorach, bo optymalna dojrzałość kukurydzy na ziarno w krajowych warunkach zbiega się, niestety, z okresem największej presji grzybów Fusarium. Ta presja wzrasta radykalnie, jeżeli plantację uszkadzały szkodniki i kiedy zbiór jest prowadzony po przymrozkach.

Fuzarioza kolb doskonale rozwija się jesienią wykorzystując wilgoć z rosy porażając liście okrywowe kolb, ziarniaki i osadki kolb. Porażeniu sprzyjają wcześniejsze uszkodzenia kolb przez gąsienice omacnicy prosowianki i rolnic. Grzybnia barwy białej, różowej lub czerwonawej, w zależności od gatunku, widoczna jest początkowo na liściach okrywowych kolb, a następnie na ziarniakach w okresie mlecznej i woskowej dojrzałości.

Należy podkreślić, że w rozwoju kukurydzy krytycznym momentem bardzo szybkiej i gwałtownej infekcji roślin i kolb przez Fusarium i inne grzyby jest pierwszy jesienny przymrozek. Choć fuzarioza kolb powoduje teoretycznie niewielkie ubytki plonu, to znacznie pogarsza jakość ziarna, a nawet dyskwalifikuje plon do wykorzystania na paszę. To dlatego, że gatunki grzybów odpowiedzialne za porażenie, posiadają zdolność produkowania szkodliwych dla zdrowia ludzi i zwierząt metabolitów, tzw. mikotoksyn.

• Faza czarnej plamki ziarniaków umiejscowionych w połowie kolby oznacza, że do zbioru kukurydzy można przystąpić najwcześniej za dwa tygodnie. Pośpiech nie jest wskazany, bo wilgotną kukurydzę trzeba dosuszyć. Niebezpieczne jest jednak zwlekanie ze zbiorem, bo rośnie presja fuzariozy kolb i zagrożenie mikotoksynami

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 42/2022 na str. 20. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.