Do wapnowania gleb należy jednak używać wyłącznie nawozów dopuszczonych do obrotu i stosowania w rolnictwie. Zanim wapno nawozowe czy środek wapnujący trafi na rynek, musi być dopuszczony do stosowania w rolnictwie.

Stosujmy nawozy z pewnego źródła

Zgodnie z prawem do obrotu można wprowadzać wapno nawozowe, które spełnia wymagania rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8 września 2010 r. w sprawie sposobu pakowania nawozów mineralnych, umieszczania informacji o składnikach pokarmowych na opakowaniach, sposobu badania nawozów mineralnych oraz typów wapna nawozowego (Dz.U. Nr 183, poz. 1229), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. (Dz.U. Nr 119, poz. 765) w sprawie wykonania niektórych przepisów o nawozach i nawożeniu. Natomiast środki wapnujące, które nie spełniają wymagań dla typów wapna można wprowadzać na podstawie zezwolenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Stosując tylko dopuszczone do obrotu nawozy można być pewnym, że są one bezpieczne dla roślin i gleby, ponieważ na każdym opakowaniu lub etykiecie dołączonej do wapna nawozowego wprowadzonego do obrotu, a w przypadku wapna nawozowego luzem w zbiorze dokumentów towarzyszących, zamieszcza się informację zawierającą: typ i odmianę wapna nawozowego lub numer pozwolenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi; dane dotyczące zawartości składników w masie wapna nawozowego; nazwę handlową w przypadku jej nadania; nazwę producenta lub importera wapna nawozowego; adres jego siedziby; informację o masie netto lub jego objętości; instrukcję stosowania i przechowywania; informację o okresie przydatności do stosowania.

Pamiętajmy, że bardzo ryzykowne jest stosowanie nawozów z niepewnego źródła, bez atestu. Rynek nawozów wapniowych jest ogromny i bardzo zróżnicowany cenowo. Należy bardzo rozsądnie jednak podchodzić do różnych ofert oraz innowacyjnych nawozów do odkwaszania.

• Warunkiem rozpuszczalności, a potem dostępności jonów wapnia i magnezu z twardych skał dolomitowych jest bardzo dokładne ich zmielenie

Jak wygląda klasyfikacja środków wapnujących?

Naturalnym źródłem wapna dla celów rolniczych są oczywiście złoża wapieni, margli, dolomitów i kredy. Potencjał nawozowy środków do wapnowania zależy od rodzaju kopaliny, z której powstały oraz formy nawozu: wodorotlenkowej lub węglanowej. Według klasyfikacji, w Polsce środki wapnujące dzieli się na dwie grupy: pochodzenia naturalnego i produkty przemysłowe.

Do środków wapnujących pochodzenia naturalnego wpisano węglany wapnia i magnezu oraz tlenki i wodorotlenki wapnia i magnezu. Do drugiej grupy zostały natomiast zakwalifikowane węglany, tlenki i wodorotlenki wapnia i magnezu oraz krzemiany wapnia i magnezu.

Zgodnie z obowiązującym w kraju Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8 września 2010 r. (Dz.U. z 2010 r., nr 183, poz. 1229) środki wapnujące podzielone zostały na dwie grupy: niezawierające magnezu (3 typy, 13 odmian) oraz zawierające magnez (2 typy, 7 odmian). W rozporządzeniu zostały określone wymagania jakościowe stawiane środkom wapnującym odnośnie minimalnej zawartości składników nawozowych wyrażonych w procentach CaO dla typu wapna niezawierającego magnezu oraz procentach CaO + MgO i w tym MgO dla typu wapna zawierającego magnez. Dodatkowo Rozporządzenie określa wymagania jakościowe stawiane wapnu nawozowemu odnośnie zawartości wody, chlorków, siarczków oraz odsiewu na sicie o określonym wymiarze boku oczek. Wymagania jakościowe dla poszczególnych typów wapna niezawierających magnezu i zawierających magnez przedstawiono poniżej.

• Wapna granulowane, droższe od innych nawozów wapniowych i dlatego zalecane nie do regulowania odczynu pH, a jedynie do stosowania w ilościach pokrywających bieżące zapotrzebowanie roślin na wapń i roczne ubytki wapnia z tytułu wypłukiwania i zakwaszającego działania nawozów mineralnych

Czy stosować odpady zawierające wapń?

Do wapnowania gleb można również stosować również odpady zawierające wapń. Niektóre typy wapna są po prostu produktami ubocznymi powstającymi w przemyśle cukrowniczym, celulozowym i siarkowym, np. wapno defekacyjne zawierające od 20 do 35% CaO w formie węglanowej, wapno posiarkowe o zawartości 30% CaO w formie węglanowej), wapno pocelulozowe zawierające 40% CaO w formie węglanowej, wapno posodowe (20 do 35% CaO w formie węglanu wapnia).

Wapno z produkcji ubocznej, które nie spełnia któregokolwiek kryterium stawianego dla typu wapna nawozowego może być stosowane do odkwaszania gleb jako odpad na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 stycznia 2015 r. w sprawie procesu odzysku R10 (Dz.U. 2015 poz. 132). Poniżej zamieszczono kody i rodzaje odpadów zawierających wapń wg schematu Kod odpadu (rodzaj odpadu):

• 02 04 02 (Nienormatywny węglan wapnia oraz kreda cukrownicza – wapno defekacyjne);
• 03 03 09 (Odpady szlamu wapiennego – pokaustyzacyjnego);
• ex 06 01 99 (Odpad z produkcji siarczanu magnezu nawozowego);
• ex 06 02 99 (Odpady węglanu wapnia i odpady z gaszenia wapna palonego);
• ex 06 03 99 (Odpady z fizykochemicznej obróbki kamienia wapiennego – z przesiewu i przepału kamienia wapiennego);
• 06 09 04 (Poreakcyjne odpady związków wapnia inne niż wymienione w 06 09 03 i 06 09 80);
• ex 06 09 99 (Odpad z produkcji roztworu ortofosforanów z ekstrakcyjnego kwasu fosforowego);
• ex 06 10 99 (Odpady z produkcji soli azotanowych: saletra wapniowa i magnezowa);
• 07 01 80 (Wapno pokarbidowe niezawierające substancji niebezpiecznych – inne niż wymienione w 07 01 08);
• 10 13 04 (Odpady z produkcji wapna palonego i hydratyzowanego);
• ex 19 02 99 (Odpady zawierające węglan wapnia pochodzące z oczyszczania solanki);
• 19 09 03 (Osady z dekarbonizacji wody).

Rozdrobnienie i aktywność chemiczna są najważniejsze

Zarówno w nawozach wapniowych tlenkowych, jak i węglanowych zawartość składnika działającego wyraża się w postaci tlenku wapnia (CaO) lub sumy tlenku wapnia i tlenku magnezu (CaO +MgO) w typach wapna zawierających magnez. W przypadku środków wapnujących tlenkowych suma składników użytecznych powinna wynosić co najmniej 60%, zaś środków wapnujących węglanowych – 40%. Drugim ważnym kryterium, od którego zależy działanie wapna jest stopień rozdrobnienia surowca, z którego produkowane jest wapno. Parametr ten decyduje o skuteczności odkwaszania nawozów wytworzonych ze skał twardych (nawozów dolomitowych). W nawozach typu tlenkowego oraz miękkich wapieniach typu wapno kredowe cecha ta ma drugorzędne znaczenie, ponieważ po wprowadzeniu do gleby rozpuszczają się one zazwyczaj stosunkowo szybko i dlatego ich działanie odkwaszające najczęściej jest obserwowane szybciej, bo już w pierwszym roku po zastosowaniu.

Stopień rozdrobnienia surowca, z którego produkowane jest wapno jest ściśle związany z aktywnością chemiczną wapna. Bardzo wysoką aktywność chemiczną mają nawozy tlenkowe (ponad 100%). Natomiast aktywność chemiczna zmielonych wapieni jest dużo niższa i wynosi od 30 do 100%. Zatem im nawóz jest bardziej rozdrobniony, tym proces odkwaszania gleby będzie zachodził szybciej. Jednym z najszybciej działających (odkwaszających) nawozów węglanowych jest więc kreda.      

Nawozy dolomitowe mimo iż cechują się doskonałą siłą zobojętniającą, to najczęściej mają niską aktywność chemiczną i to właśnie przesądza o ich powolnym działaniu odkwaszającym. Aktywność chemiczną nawozów może poprawić dobre zmielenie surowca, ale niestety jest to zabieg kosztowny. Zdarza się dość często w pierwszym a nawet drugim roku po zastosowaniu dolomitów, zwłaszcza gdy nawóz nie jest dostatecznie rozdrobniony działanie odkwaszające jest niewielkie. Kreda taką właściwość posiada dzięki wysokiej aktywności chemicznej sięgającej wartości 80 –100%. Dlatego po zastosowaniu kredy efekty odkwaszania widoczne są już w pierwszym roku i zdarza się, że utrzymuje się nawet 3 lata. Skuteczność odkwaszania natomiast wapieni dolomitowych widoczna jest dopiero w drugim roku po wapnowaniu, ale w dłuższej perspektywie działanie odkwaszające trwa na ogół dłużej niż kredy.

Jakie są nowości na rynku nawozów wapniowych?

Od kilku lat na rynku znajdują nawozy mineralno-organiczne, które mogą zawierać nawet 30% wapnia w przeliczeniu na CaO, np. nawóz OrCal SR pHregulator oraz Ekodarpol – nawóz organiczno-mineralny z aktywnym hydratem wapnia. W związku tak wysoką zawartością wapnia nawozy te mogą służyć także do regulacji odczynu gleby, należy jednak stosując je brać pod uwagę przy ustaleniu dawki, oprócz pH gleby, zawartość towarzyszących w nawozach tego typu składników pokarmowych.

Prężnie rozwija się też rynek granulowanego wapna nawozowego. Na rynku dostępne są granulowane wapna węglanowe, dolomity, kredy czy wapna tlenkowe. Na przykład nawóz HORTIWAP KREDA to granulowany nawóz wapniowy zawierający aż 97% CaCO₃. Wysoka zawartość węglanu wapnia oraz bardzo wysoka reaktywność czynią nawóz HOTIWAP KREDA bardzo dobrym rozwiązaniem w regulowaniu odczynu gleby oraz dostarczaniu wapnia. HORTIWAP MIX to nawóz wapniowy także granulowany, zawierający dwie formy wapnia: węglanową i tlenkową. Zawiera aż 65 % CaO i jak informuje producent, jednocześnie uzyskujemy efekt szybkiego (forma tlenkowa) i wydłużonego w czasie (forma węglanowa) dostarczania wapnia do gleby. Nawóz HORTIWAP MIX polecany jest na gleby o nieuregulowanym odczynie, ubogie w wapń, ze słabą strukturą gruzełkowatą.

• Obszar występowania kredy znajduje się m.in. w północno-wschodniej części Niżu Polskiego, w obrębie obniżenia podlaskiego, m.in. w Kornicy. Ale w Polsce jest wiele różnych złóż wapieni i dolomitów. Na zdjęciu kopalnia kamienia wapiennego z młodego, unikatowego w Europie złoża wapna okresu późnej jury w Sławnie z którego produkowane są nawozy granulowane

Dr hab. Dorota Pikuła

IUNG – PIB Puławy

Fot. Marek Kalinowski

Artykuł kazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 30-31/2022 na str. 38.  Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.