Z artykułu dowiesz się
- Jakie czynniki wpływają na powstawianie odporności chwastów na herbicydy?
- Jakie zabiegi agrotechniczne mogą pomóc wyeliminować chwasty?
- Jaka jest charakterystyka niektórych chwastów występujących w zbożach?
r e k l a m a
Partnerzy portalu
Jak zwalczać odporne chwasty w zbożach ozimych na wiosnę?
02.03.2020autor: Marek Kalinowski
W tym roku po bardzo długiej jesieni i łagodnej zimie należy spodziewać się większych niż zwykle problemów z zachwaszczeniem zbóż ozimych. Po pierwsze – chwastów będzie więcej. Po drugie – będą w bardziej zaawansowanych fazach.
Szybkie pozbycie się zachwaszczenia będzie bardzo ważne, z czym nie musi być problemów pod warunkiem, że nie są odporne. No właśnie – odporność. Ten problem narasta i wcale nie musi wynikać z błędów w ochronie popełnianych w gospodarstwie. Np. odporność miotły zbożowej przekazywana jest z pyłkiem z pola na pole, chociaż podstawą tworzenia odpornych biotypów chwastów jest nadużywanie tych samych herbicydów i brak rotacji substancji czynnych preparatów.
Rotacja substancji kluczem do sukcesu w walce z chwastami
Czynnikami wpływającymi na powstawanie odporności chwastów na herbicydy są między innymi: stosowanie herbicydów o jednym mechanizmie działania na tym samym polu przez kilka lat, niewłaściwy dobór środków do składu gatunkowego chwastów, nieodpowiednia faza rozwojowa chwastów w momencie aplikacji środka oraz niesprzyjające warunki pogodowe i środowiskowe dla prawidłowego działania preparatu.
r e k l a m a
Chwasty mogą wykazywać odporność na jedną substancję czynną (to tzw. odporność prosta lub pojedyncza) lub co najmniej na dwie substancje czynne o tym samym mechanizmie działania, ale o różnej budowie chemicznej (tzw. odporność mieszana lub krzyżowa). Jeszcze groźniejsza jest tzw. odporność wielokrotna polegająca na braku wrażliwości biotypu chwastu na co najmniej dwie substancje czynne z różnych grup chemicznych i o różnym mechanizmie działania.
Z tych powodów przed zakupem herbicydów do odchwaszczania zbóż ozimych powinniśmy dowiedzieć się czy preparat cechuje jeden czy dwa mechanizmy działania na chwasty. To ważne, bo istnieje na rynku wiele produktów o tym samym mechanizmie działania i rotacja polegająca tylko i wyłącznie na zmianie herbicydu na taki, który różni się tylko nazwą handlową nie daje nic. Należy stosować przemiennie herbicydy o zasadniczo innych mechanizmach działania. Można też łączyć herbicydy o różnych mechanizmach działania i stosować je w mieszaninach zbiornikowych. Najlepiej jednak kupić herbicyd zawierający np. dwie substancje o różnych mechanizmach działania.
Orka i prawidłowo wykonane uprawki eliminują nawet 90% chwastów wyczyńca polnego
Teraz zbliża się wiosna i decyzje o zabiegach, ale warto przypomnieć, że w strategii zarządzania odpornością chwastów chemia jest ważna, ale to jedno ogniwo. Warto rozważyć w gospodarstwie na kolejny sezon zmianę metody uprawy, zwłaszcza jeżeli stosujemy uproszczenia. Wiele badań potwierdza, że orka i prawidłowo wykonane uprawki potrafią wyeliminować nawet 90% chwastów wyczyńca polnego.
Technologia uprawy to także ziarno siewne i najlepiej jest stosować materiał kwalifikowany, który jest przede wszystkim wolny od zanieczyszczeń nasion chwastów, a kiełkujące rośliny mają lepszy wigor, szybciej i równomiernie rosną i już na starcie są bardziej konkurencyjne. Należy wybierać właściwy, optymalny termin siewu i siać w odpowiedniej gęstości i na właściwą głębokość. Np. odpornym biotypom wyczyńca pomaga rzadki i wczesny siew. Przy problemach z odpornymi chwastami zalecane jest opóźnianie siewu, a także siew w węższe międzyrzędzia.
Jak te ogniwa agrotechniki oddziałują na chwasty? Np. wyczyniec polny lub życice mogą kiełkować tylko płytko pod powierzchnią gleby. Jeżeli nasiona dostaną się do głębszych warstw (orka), znacząco spada liczba wschodzących chwastów. Z powodu uproszczeń w uprawie i odchodzenia od uprawy płużnej narasta w Polsce problem zachwaszczenia stokłosami. Uprawy płużnej mniej boi się natomiast owies głuchy, który może wschodzić z głębszych warstw gleby, a jego nasiona są dosyć żywotne (zachowują w glebie zdolność kiełkowania przez 5–10 lat).
Ograniczyć zbożowy płodozmian
Uprawa zbóż w monokulturze sprzyja oczywiście namnażaniu i rozprzestrzenianiu się chwastów, a w konsekwencji tworzeniu się odporności chwastów. Powód tego jest prosty. Rok w rok stosujemy herbicydy zbożowe i zapominamy o znaczeniu rotacji substancji czynnych. Należy stosować zmianowanie i uprawę przemienną różnych roślin wiosną i jesienią. To jeden z najlepszych sposobów zapobiegania odporności chwastów. Samo zmianowanie wymusza stosowanie innych herbicydów i ich ciągłą rotację, a ponadto chwasty jednoliścienne znacznie łatwiej i skuteczniej wyeliminujemy innymi herbicydami w uprawach roślin dwuliściennych.
W gospodarstwach, w których są już realne problemy z odpornością chwastów najlepiej jest czym prędzej wzbogacić płodozmian zbożowy. Zamiast trzymać się kurczowo uprawy, a zwłaszcza monokultury pszenicy, warto rozwiązać problemy z odporną miotłą lub wyczyńcem przez wprowadzenie do płodozmianu uprawy roślin bobowatych, np. bobiku.
Dobre zmianowanie roślin jest ważne nie tylko w zarządzaniu odpornością chwastów, ale także chorób grzybowych i szkodników. Jeżeli patogeny te mają w każdym roku idealne warunki rozwoju, czyli jednego i stałego żywiciela, ich populacja rośnie i stanowią coraz większe zagrożenie. To wymusza stosowanie coraz mocniejszej i częstszej ochrony, a od takich działań do wytworzenia się odporności patogenów już mało brakuje.
Chaber bławatek- dobrze rozwija się na wszystkich typach gleb
Jest chwastem jednorocznym jarym wschodzącym jesienią i wiosną. Zimuje w postaci rozety. Jest niebezpieczny zarówno w rzepaku ozimym, jak i jarym. Dobrze rozwija się na wszystkich typach gleb. Normalnie osiąga wysokość 20–80 cm, ale w warunkach konkurencji o światło w łanach zbóż i rzepaku może osiągać wysokość ponad 100 cm. Łodyga jest prosto wzniesiona, od połowy rozgałęziona, pokryta włoskami tworzącymi pajęczynowato wełnistą strukturę.
Kwiatostan chabra ma postać koszyka, a owocem jest niełupka. Chwast rozmnaża się właśnie przez owoce. Jedna roślina wytwarza przeciętnie 700–1600 owoców, które leżąc w glebie zachowują zdolność kiełkowania przez okres 5–10 lat. Okres wschodów przypada głównie jesienią. Niełupki najlepiej kiełkują z głębokości 1 cm, natomiast nie kiełkują z głębokości większej niż 6 cm. W zbożach walka z chabrem wydaje się łatwa, ale to właśnie w pszenicy ozimej stwierdzono w 2010 r. odporność tego chwastu na inhibitory ALS (konkretnie na chlorosulfuron, imazapir, sulfometuron metylowy i tribenuron metylowy), a w 2012 r. stwierdzono odporność chabra bławatka w pszenicy ozimej na dikambę (syntetyczna auksyna z grupy O wg HRAC).
Mak polny- bardzo silnie rozwija się w lata mokre
Jest rośliną jarą wschodzącą jesienią i wiosną. Ponieważ zimuje, jest bardzo groźnym chwastem zbóż ozimych i rzepaku ozimego. Lubi gleby ciężkie, ubogie w potas i bogate w wapń. Bardzo silnie rozwija się w lata mokre. Rośliny z korzeniem palowym osiągają wysokość 20–60 cm, ale w łanach zbóż i rzepaku ponad 1 m wysokości. Siewki rozwijają się bardzo szybko tworząc rozetę owłosionych liści o średnicy 15 cm. Rośliny są słabo rozkrzewione z dominacją pędów kwiatowych zakończonych czteropłatkową koroną. Pojedyncze kwiaty maków wytwarzają owoce w postaci torebki (makówka). Nerkowate nasiona maku zachowują żywotność przez 10 lat. Jeden chwast wytwarza średnio 10 000–20 000 nasion (maksymalnie nawet 800 000 nasion).
Odporność maków polnych zachwaszczających tak zboża, jak i rzepak ozimy nie jest jeszcze masowa, ale lepiej dmuchać na zimne. Zdarzają się bowiem w Polsce plantacje zbóż wyglądające, jak krwistoczerwony dywan, prawdopodobnie z powodu zaniedbania jego zwalczania, a być może właśnie z powodu odporności. Pierwsze biotypy odpornych maków polnych na tribenuron metylowy (inhibitor ALS z grupy B wg HRAC) stwierdzono w Polsce w 2014 r. Ostatnie badania w ramach programu Biostrateg, jak pisaliśmy na początku – nie wykazały odporności maku polnego na żadną z badanych substancji czynnych herbicydów.
Miotła zbożowa- nasiona miotły przenosi wiatr
Ten chwast ma już odporność genetyczną na herbicydy ALS (grupa B wg klasyfikacji HRAC). Z badań wynika, że obecnie w Polsce 90% badanych biotypów miotły zbożowej ma odporność metaboliczną, a 33% z nich ma już różne mutacje genetyczne z odpornością na ALS. Z tego powodu mimo że w konkretnym gospodarstwie uprawia się mało zbóż, stosuje się rotację substancji czynnych w zwalczaniu miotły i nie używa się herbicydów ALS, to i tak odporne biotypy mogą się pojawić. Wystarczy, że genetycznie odporne biotypy miotły są w okolicy. W przypadku odporności genetycznej nasiona miotły przenosi wiatr i miotła nieodporna może być zapylona pyłkiem biotypów odpornych także na polach, na których nigdy nie stosowano herbicydów ALS. Ekspansji odpornych biotypów sprzyja olbrzymi współczynnik rozmnażania się miotły – z 10 roślin miotły zbożowej na 1 mkw. może osypać się aż 12 tys. ziarniaków.
O ile problem miotły odpornej na herbicydy z substancjami z grupy ALS narasta, to można sobie z tym radzić. Groźne jest to, że miotła w trosce o przetrwanie robi kolejny skok ewolucyjny w swojej biologii rozwoju. Jest stwierdzone i potwierdzone, że w Polsce w wielu rejonach są już fenotypy tzw. miotły wiosennej, której zwalczanie jesienne zawodzi. Z tym fenotypem można się rozprawić tylko wiosną. Tak dzieje się w rejonach, w których najwcześniej pojawiały się odporności metaboliczne i genetyczne na ALS.
Wyczyniec polny- ocieplenie klimatu sprzyja jego ekspansji
Wykształcił on biotypy odporne na niektóre substancje czynne herbicydów i są one stwierdzane przez naukowców na obszarze Polski. Z doniesień naukowych wynika, że chwast ten w Polsce wykazuje nawet tzw. odporność wielokrotną na herbicydy o różnych mechanizmach działania, zarówno na inhibitory ACCazy (w klasyfikacji HRAC grupa A), jak i ALS. Są to bardzo niepokojące doniesienia, chociaż raz jeszcze podkreślę – spotykane w Polsce lokalnie i głównie przy granicy z Niemcami oraz na Warmii i Mazurach.
Chociaż z racji obszaru występowania większym problemem jest w Polsce odporna miotła, to jeżeli mamy na polu odpornego wyczyńca, to walka z nim jest jeszcze trudniejsza. W dużej mierze wynika to z biologii rozwoju wyczyńca i stosunkowo wczesnego jego kiełkowania jesienią (80% roślin chwastu wschodzi jesienią w terminie od sierpnia do listopada, reszta wschodzi wiosną). Najlepiej czuje się, rozwija i najszybciej uodparnia się na herbicydy w uprawie pszenicy ozimej. Jego ekspansji na nowe tereny sprzyja ocieplanie się klimatu, z cieplejszymi okresami jesieni. Inna przyczyna to tendencja do uproszczeń płodozmianów zbożowych. Kolejna to wprowadzanie technologii uprawy pszenicy ozimej zakładających bardzo wczesne i rzadsze jej siewy.
Przy kompensacji wyczyńca polnego, strategia odchwaszczania musi opierać się na dwóch jesiennych zabiegach środkami z substancjami czynnymi z różnych grup chemicznych (zabieg doglebowy i nalistny). Przy wyczyńcu odpornym trzeba zmienić technologię uprawy gleby, opóźnić siew pszenicy i odstawić substancje czynne, na które chwast jest uodporniony.
Marek Kalinowski
Zdjęcia: Marek Kalinowski
Zdjęcie główne: Pixabay
Marek Kalinowski
Zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Poradnika Rolniczego” i szef działu „Agroporady”
<p class="MsoNormal" style="margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: medium; font-family: Cambria;">Zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Poradnika Rolniczego” i szef działu „Agroporady”.</p>
Masz pytania?
Zadaj pytanie redakcjir e k l a m a
r e k l a m a
Najważniejsze tematy
r e k l a m a