Duży wpływ na właściwy wzrost, rozwój i ostatecznie na pokrój roślin rzepaku przed zimą wywiera termin i zagęszczenie siewu. Ten czynnik decyduje o tym ile liści wykształci rzepak do fazy spoczynku wegetacyjnego i jak niska będzie rozeta. Jeżeli zadbamy o te parametry, resztę zrobi za nas światło, które jest najlepszym regulatorem wzrostu roślin.

Rzadko zdarzają się jednak idealne warunki, a każdy plantator rzepaku przyzna, że każda jesień jest inna. Rzepak jest rośliną wymagającą właściwego prowadzenia łanu. Po siewie i jego wschodach pozostaje nam jeszcze kilka możliwości wpływu na kontrolowany rozwój łanu. To dokarmienie dolistne roślin kluczowymi dla rzepaku mikroelementami oraz regulowanie jego rozwoju i wzrostu. Plantacje skracane jesienią (regulatory wzrostu i fungicydy wykazujące działanie regulacyjne) w sezonach z dużymi wymarznięciami są zdecydowanie lepsze od nieskracanych. 

Jaka jest idealna rozeta rzepaku na zimę?

Pamiętajmy – czynnikiem decydującym dla uzyskania modelowych roślin rzepaku przed spoczynkiem zimowym, o najwyższym potencjale plonotwórczym i najwyższej zimotrwałości, jest termin i gęstość siewu rzepaku. Właściwy termin zakończenia siewu umożliwia każdej roślinie rzepaku uformowanie optymalnej rozety z 8–10 liśćmi, korzenia co najmniej długości 20–25 cm, szyjki korzeniowej grubości najlepiej 8–10 mm i jej wciągnięcie do gleby przed nastaniem zimy. 

Korzeń roślin najlepiej rozwiniętych jesienią powinien sięgać na głębokość 50 cm. To gwarantuje, że przed wejściem roślin w okres zimowego spoczynku rozeta będzie zwarta, o krótkich międzywęźlach liściowych, a pąk wierzchołkowy będzie umieszczony nisko przy ziemi. Rośliny o takim idealnym pokroju i idealnym rozwoju przed spoczynkiem zimowym mają największą tzw. zimotrwałość morfologiczną oraz największy ukształtowany jesienią potencjał plonowania.
Aby rzepak mógł się optymalnie rozwinąć i ukształtować, maksymalny potencjał plonotwórczy, musi mieć na to ok. 75 do 80 dni jesiennej wegetacji z temperaturą efektywną powyżej 5 st. C, gwarantującą sumę średniodobowych temperatur na poziomie 850 st. C. Ten warunek spełnia tylko siew w optymalnym terminie. 

Właściwym momentem na wykonanie zabiegu skracania (niezależnie czy planujemy jeden zabieg czy dwa sekwencyjne zabiegi jesienią), to faza 4–6 liści rzepaku, chyba że instrukcja produktu mówi inaczej 

Regulatory wzrostu pomocne, ale nie na wszystkie odmiany rzepaku

Używane do skracania rzepaku produkty fungicydowe pełnią inne funkcje regulacyjne jesienią, inne wiosną. Celem ich stosowania jesienią jest osiągnięcie pokroju roślin, czyniącego je bardziej mrozoodpornymi i zimotrwałymi. Preparaty te, choć każdy jest inny, stymulują rozwój mocnego i bardziej obfitego systemu korzeniowego. To powoduje z kolei, że rośliny mają nisko osadzoną, wręcz wciągniętą szyjkę korzeniową do gleby. Rozeta ma liście z krótszymi ogonkami, jest zwarta i prawie położona na glebie. 

Taki pokrój jest idealny z punktu widzenia zimotrwałości i nawet niewielki opad śniegu zakryje całą biomasę uzyskaną przez rzepak przed zimą.

Pamiętajmy – potencjał plonotwórczy rzepaku w całości kształtuje się jesienią.

Rośliny o wyregulowanym wzroście i rozwoju uzyskują znacznie większą odporność na niskie temperatury, ale też zwiększają liczbę rozgałęzień i łuszczyn i po prostu plonują wierniej i wyżej. 

Warto podkreślić, że stosowanie produktów silnie oddziałujących na wzrost i rozwój wymagają starsze odmiany rzepaku. Te najnowsze odmiany mieszańcowe trzeba w tym względzie traktować łagodniej, tj. stosować niższe z zalecanych dawek, a najlepiej wybierać te produkty, które mają silniejsze działanie ochronne przed suchą zgnilizną kapustnych i łagodniejsze działanie regulujące wzrost i rozwój roślin. 

Rośliny skracane mają przed zimą nisko osadzony pąk wierzchołkowy, szeroką szyjkę i mocny system korzeniowy. Z lewej przekrój rośliny po zabiegu skracania, po prawej rośliny nieskracanej z wyraźnie dłuższą szyjką i wyniesionym pąkiem 

Kiedy najlepiej wykonać zabieg regulowania rozwoju rzepaku?

W zaleceniach wynikających z etykiet fungicydów o właściwościach regulujących wzrost i rozwój rzepaku, optymalnym terminem dla tego zabiegu jesienią jest faza do 4 do 6 liści.
Z aktualnych informacji z różnych rejonów Polski wynika, że ta jesień (o ile siew wykonano terminowo) sprzyjała równym i szybkim wschodom rzepaku. Na takich wyrównanych plantacjach ze skracaniem należy postępować standardowo. 

Zbyt wczesna regulacja rzepaku w fazie 2–3 liści lub zbyt duża dawka regulatora może działać na rośliny fitotoksycznie

 

Jak pamiętamy, żniwa zbóż przebiegały w różnych warunkach i lokalnie znacznie się przeciągały. W efekcie sporo plantacji siano po terminach, a konieczność szybkiego doprawienia gleby z przyoraną słomą zbożową zawsze powoduje problemy. Na takich stanowiskach (również na glebach mozaikowatych) wschody mogą być nierównomierne, a to zmusza do innej strategii skracania.
Jaki wybrać termin zabiegu dla takiego łanu, w którym rośliny rozwijają się w różnym tempie? Co robić, kiedy część z nich jest w fazie 4 liści, a inne mają co najwyżej dwa? Czy czekać aż wszystkie osiągną fazę czterech liści?  

Termin zabiegu regulowania rzepaku uzależniony od najlepszych roślin

Jeżeli poczekamy z zabiegiem, to te najdorodniejsze o najlepszym wigorze rośliny będą miały 7 liści i więcej. Czekając na takie wyrównanie łanu część roślin, i to tych najlepszych, przerośnie. Specjaliści nie zalecają zwlekać z zabiegiem. Nie ma co się przejmować tym, że na polu jest trochę małych roślin i nie można brać ich pod uwagę przy wyznaczaniu terminu jesiennego zabiegu skracania. Warto zadbać o te o najlepszym wigorze i nie dopuścić do ich nadmiernego rozwoju. Te najsłabsze rośliny i tak mają najmniejsze szanse na przezimowanie. 

W ostatnich latach dochodziło do jeszcze większych komplikacji z zabiegami skracania. Z powodu bardzo długiej ciepłej jesieni i praktycznie bardzo krótkiego okresu spoczynku wegetacyjnego wiele plantacji mimo wykonanego zabiegu skracania zaczynała wydłużać jesienią pęd główny. Na wielu plantacjach zachodziła potrzeba wykonania jeszcze jednego zabiegu skracania, tyle, że w polskich etykietach takich zaleceń nie ma. 

Jeżeli dwa zabiegi, to dzielone 

Zgodnie z integrowaną ochroną roślin, można i zaleca się zmniejszać ilość substancji aktywnych. Można i zaleca się stosowanie dawek dzielonych produktów. Tak właśnie przy skracaniu rzepaku postępują np. plantatorzy w Niemczech. Często od razu zakładają zabiegi skracania dawkami dzielonymi, traktując ten drugi jako zabieg korygujący zależnie od stanu plantacji i warunków pogodowych. Stosują maksymalne zalecane w niemieckich etykietach dawki produktów na jesień i dzielą je na dwie. Pierwsza stanowi zwykle ok. 60% dawki maksymalnej, a druga pozostałe ok. 40%. 

Podobnie zaczynają postępować polscy plantatorzy rzepaku. W sezonach, w których zatrzymanie wegetacji rzepaku miało miejsce już na przełomie października i listopada, jeden zabieg regulujący był skuteczny i wystarczający. Na przestrzeni ostatnich 10 lat nie brakowało długich ciepłych jesieni z wegetacją do grudnia włącznie. To często powodowało, zwłaszcza u odmian mieszańcowych cechujących się szybszym tempem rozwoju, że rzepaki wybijały w pęd i niektóre rośliny zaczynały jesienią tworzyć pąki kwiatowe.  

Nadmierne wyciągnięcie szyjki korzeniowej (wczesny, gęsty siew i brak skracania jesienią) powoduje wyniesienie w górę i dominację pędu wierzchołkowego. To mocno zwiększa podatność roślin na wymarznięcie i tak może wyglądać plantacja nieskracanego rzepaku po zimie

W takiej sytuacji trzeba było skracać rzepaki dwa razy. Stanowiło to problem, bo nie było w Polsce takich zaleceń i nie wiadomo było czego się chwytać, skoro produkt w pierwszym terminie zastosowano w pełnej dawce. Po tych ciepłych jesieniach firmy chemiczne, naukowcy i rolnicy nabrali doświadczenia.
Zamiast czekać na rozwój pogodowego scenariusza można podjąć decyzję o dwóch zabiegach, ale dawkami dzielonymi.
W przypadku przyjęcia takiej strategii, pierwszy zabieg należy wykonać w fazie 4 liści, natomiast przy określeniu terminu drugiego zabiegu należy systematycznie kontrolować plantację. Przy krótkiej jesieni może okazać się niepotrzebny. Przy długiej i ciepłej jesieni może być bezcennym ratunkiem. Właściwy termin na wykonanie drugiego zabiegu skracania jesienią trzeba poprzedzić obserwacją stożków wzrostu roślin. Jeżeli przekroimy rośliny i zauważymy, że stożek wzrostu zaczyna się intensywnie uwypuklać, wykonujemy zabieg. Zazwyczaj przypada to na fazę 7–8 liści, a zatem takie obserwacje co dzień trzeba prowadzić od fazy 6 liści.

 

Marek Kalinowski 
Fot. Marek Kalinowski
Fot. główne: Pixabay