Skala porażenia tymi chorobami zależy w każdym sezonie od presji szkodników, zwłaszcza ploniarki zbożówki oraz od warunków pogodowych. Czynnikiem sprzyjającym jest oczywiście monokultura.

Głownia guzowata kukurydzy infekuje rośliny przez rany

A jaka jest szkodliwość tej ostatniej – głowni guzowatej kukurydzy (Ustilago maydis). Przy umiarkowanym porażeniu szkodliwość jest niewielka i tylko przy dużej presji i porażeniu kolb kukurydzy może dochodzić do poważnych strat w plonie kukurydzy ziarnowej. Przy zbiorze na kiszonkę duży udział głowni guzowatej ma oczywiście wpływ na smakowitość paszy. Trzeba jednak podkreślić, że grzyby głowni guzowatej kukurydzy nie wytwarzają mikotoksyn, a zatem nie ma w przypadku tej choroby obaw o zdrowie zwierząt i ludzi.

Chcę dziś przypomnieć istotne elementy z biologii rozwoju sprawcy głowni guzowatej, bo w tym roku lokalnie wystąpiła w sporym nasileniu. Wpływ na to miały przede wszystkim warunki pogodowe i skala uszkodzeń kukurydzy przez szkodniki, przymrozki, gradobicia i suszę. Przy powszechnej uprawie kukurydzy bank zarodników sprawcy choroby jest w całym kraju wystarczający, aby infekować. Musi być spełniony jeszcze jeden warunek – uszkodzenia roślin, nawet niewidoczne mikrouszkodzenia i rany, przez które dochodzi do infekcji, a potem do rozwoju grzybni.

• Tak wygląda pierwsza generacja głowni guzowatej atakująca kukurydzę na początku wegetacji

Możliwe trzy generacje głowni guzowatej kukurydzy

Objawy chorobowe głowni guzowatej mają postać narośli (guzów) zlokalizowanych na blaszkach liściowych, łodygach, wiechach i kolbach, we wnętrzu których znajduje się masa zbitych, szaroczarnych zarodników. Początkowo narośle są jasne i jędrne, z czasem brunatnieją, marszczą się i pękają. Ponieważ zarodniki przetrwalnikowe głowni zachowują zdolność do infekcji przez okres 3 lat, to właśnie monokultura uprawy kukurydzy i wszelkie uproszczenia agrotechniczne sprzyjają sprawcy choroby najbardziej.

Pierwsza generacja grzyba głowni guzowatej opanowuje rośliny kukurydzy już w okresie rozwijania liści – od czwartego do siódmego, co zwykle ma miejsce w maju i czerwcu. Rośliny silnie opanowane zamierają, a mocno zdeformowane słabo rosną, często wytwarzają pędy boczne i nie zawiązują kolb.

Druga generacja głowni guzowatej poraża młode, najczęściej uszkodzone przez szkodniki lub grad łodygi oraz wiechy i kolby w okresie wiechowania i pylenia. Ta generacja grzyba atakuje i rozwija się w lipcu. Jeśli choroba wytworzy narośl w środkowej lub górnej części łodygi, albo opanuje kolbę – roślina nie wytworzy ziarna.

Trzecia generacja choroby opanowuje kolby w sierpniu, w okresie wypełniania i mlecznej dojrzałości ziarna. Zwykle są to narośle tylko na czubkach kolb. Choć wydawać by się mogło, że to generacja najbardziej szkodliwa dla kukurydzy a w rzeczywistości jej szkodliwość gospodarcza jest najniższa.

Coraz mniej zapraw kukurydzy chroniących przed głownią guzowatą

Porażeniu głownią sprzyja utrzymująca się dłużej ciepła pogoda z przelotnymi deszczami. Na stopień opanowania roślin przez patogen duży wpływ ma nasilenie ploniarki zbożówki, mszyc i przylżeńców, a także omacnicy prosowianki, które uszkadzając rośliny ułatwiają wnikanie zarodników do tkanek roślin. Źródłem infekcji są zarodniki grzyba zimujące w glebie na resztkach pożniwnych, a także na ziarnie siewnym. Trzeba tutaj dodać, że sprawca choroby do przejścia całego cyklu rozwojowego potrzebuje dostępu do żywej rośliny i jej komórek, które go karmią. I to właśnie zdecydowanie odróżnia grzyba głowni guzowatej od sprawców innych chorób kukurydzy, którzy degradują tkankę roślinną przez wydzielanie różnych mikotoksyn i enzymów niszczących ściany komórkowe.

Nasilenie występowania głowni guzowatej w kukurydzy z zakażeń pierwotnych mogą zmniejszać zaprawy. Kiedyś ich paleta była szeroka i dobrze zabezpieczały przed głownią takie substancje czynne, jak:

• tritikonazol,
• fludioksonil,
• metalaksyl-M,
• tiuram
• i karboksyna.

W tej chwili rejestrację na głownię ma jedna zaprawa zawierająca tritikonazol z grupy triazoli – Alios 300 FS z zezwoleniem przedłużonym w marcu br. i ważnym do końca kwietnia 2023 r. Niestety, trudno powiedzieć, czy ta zaprawa będzie dostępna, bo to zależy już od posiadacza zezwolenia i podmiotu wprowadzającego zaprawę na rynek.

Przy problemach z głownią w br. i planowanej uprawie kukurydzy w przyszłym roku na sąsiednim polu lub w monokulturze, warto byłoby doprawić zakupione ziarno siewne. Ponieważ innej możliwości ochrony chemicznej nie ma, a grzyb ma przecież drugą i trzecią generację atakującą rośliny, kiedy działanie zaprawy (nawet jeżeli będzie dostępna) nie jest już możliwe, powinniśmy wykorzystać w walce z grzybem zmianowanie i 3-letnią przerwę w uprawie na tym samym stanowisku.

• Głownia guzowata drugiej generacji
  
  

• Głownia guzowata trzeciej generacji

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 49/2022 na str. 20. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.