Oprócz wysokiej emisji CO₂ oraz wysokich kosztów transportu i ich unieszkodliwiania, transport bioodpadów prowadzi także do utraty cennej materii organicznej z regionów z nadwyżką produkcji. W związku tym poszukuje się sposobów bezpiecznego przetworzenia znacznych ilości odchodów zwierzęcych w celu ochrony środowiska (ograniczanie wymywania N) i zdrowia ludzkiego.

Jak brzmi nowe rozporządzenie w sprawie produktów nawozowych ?

Niewłaściwe gospodarowanie obornikiem i gnojowicą zwierząt gospodarskich może prowadzić bowiem do emisji do środowiska znacznych ilości metanu i amoniaku, a w mniejszym stopniu podtlenku azotu, a także do wypłukiwania azotu i fosforu do wód, co prowadzi do eutrofizacji (wzbogacanie wód gruntowych i powierzchniowych azotem i fosforem). Zgodnie z Dyrektywą Azotanową, stosowanie nawozów naturalnych jest ograniczone do 170 kg N/ha na obszarach objętych Programem Działań Azotanowych – tzw. „Strefy Wrażliwe na Azotany”, które obejmują około 61% europejskich gruntów rolnych – w celu ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany (NO₃^-) ze źródeł rolniczych.

Przyjęcie nowego rozporządzenia w sprawie produktów nawozowych (FPR) ((UE) 2019/1009) otwiera nowe możliwości dla nawozów organicznych i pochodzących z odpadów w ramach jednolitego rynku europejskiego. Niemniej jednak wciąż obowiązujący obecny limit 170 kg N /ha ma zastosowanie do każdego produktu nawozowego, który jest częściowo lub całkowicie uzyskany z odchodów zwierzęcych, co może przekładać się na utrudnione stosowanie niektórych bioproduktów nawozowych przypominających w niewielkim stopniu obornik.

Co oznacza skrót RENURE ?

Wspólne Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej opublikowało niedawno sprawozdanie pt. „Technical proposals for the safe use of processed manure above the threshold established for Nitrate Vulnerable Zones by the Nitrates Directive (91/676/EEC)”, celem było określenie zharmonizowanych kryteriów, które mogłyby umożliwić stosowanie nawozów azotowych, częściowo lub w całości uzyskanych z obornika w drodze przetwarzania, na obszarach podlegających pułapowi 170 kg N/ha/rok określonemu w dyrektywie azotanowej (91/676/EWG) zgodnie z identycznymi przepisami stosowanymi do chemicznych nawozów azotowych. Naprzeciw temu wychodzi nowy nawóz RENURE. Co oznacza RENURE? RENURE z ang. REcovered Nitrogem from manURE (azot odzyskany z obornika) oznacza „każdą substancję zawierającą azot w pełni lub częściowo uzyskany z nawozu zwierzęcego w procesie jego przetwarzania, który może być stosowany w obszarach, na których występuje zanieczyszczenie wód azotem, zgodnie z przepisami identycznymi z przepisami stosowanymi do nawozów zawierających azot nawozów chemicznych określonych w dyrektywie azotanowej (91/676/EWG). Odzyskany azot może być wykorzystany do zastąpienia części obecnej produkcji syntetycznych nawozów mineralnych, co znacznie zmniejszyłoby emisję CO₂ związaną z produkcją syntetycznych nawozów azotowych.

RENURE jest zatem nowym rodzajem nawozu, substytutem ilości azotu odzyskiwanego z nawozów naturalnych, dotyczy nawozów azotowych ekstrahowanych z nawozów naturalnych lub pofermentu, do którego dodano obornik zwierzęcy. Są to produkty, które mają podobne działanie pod względem wykorzystania azotu jako nawozu mineralnego, a zatem pozbawione są większego ryzyka wymywania azotanów. W tym sensie RENURE nie jest obornikiem zwierzęcym, ale niesztucznym nawozem: w odniesieniu do standardu użytkowania jest podobny do sztucznego nawozu, ale w odniesieniu do stosowania (przechowywania i stosowania) zbliżony do warunków obornika zwierzęcego. Nawozy RENURE mają szereg zalet, np. większe wykorzystanie azotu przez rośliny, mogą być stosowane precyzyjnie, umożliwiają lepsze wykorzystanie ograniczonych składników pokarmowych, wykazują zmniejszenie strat w wyniku wymywania i strat gazowych.

Jakie są kryteria RENURE ?

Status RENURE można będzie uzyskać tylko wtedy, gdy ryzyko strat azotanów nie jest większe niż ryzyko referencyjne nawozu azotowego mineralnego. W praktyce oznacza to, że takie produkty muszą spełniać określone kryteria: powinny zawierać azot w nawozie co najmniej w 90% nieorganiczny/mineralny (N_min/N_łączny ≥ 90%) lub stosunek węgla całkowitego do azotu ogólnego mniejszy niż 3 (C_łączny/N_łączny ≤3), w przypadku nawozów, o których mowa, zawartość poszczególnych składników: azotu całkowitego (N), fosforu w przeliczeniu na pięciotlenek fosforu (P₂O₅) i potasu w przeliczeniu na tlenek potasu K₂O nie może przekraczać 1% w suchej masie. Konieczne jest zamieszczanie informacji, gdy zawartość danego składnika pokarmowego przekracza 1% w suchej masie. Ponadto rzeczywiste zmierzone poziomy zawartości składników w produktach nie mogą odbiegać o więcej niż 25% od wskazanych. W przypadku nawozów, o których mowa, oprócz zawartości składników pokarmowych muszą spełniać wymogi dotyczące limitu zawartości metali ciężkich (Cu, Zn, As, Cd, Cr, Hg, Pb).

Szczególne zainteresowanie nawozami RENURE wykazuje, np. Holandia, która zaproponowała następujące limity zawartości metali ciężkich dla nawozów RENURE: miedzi (Cu) ≤ 300 mg/kg suchej masy i cynku (Zn) ≤ 800 mg/kg suchej masy.

Nowe nawozy muszą spełniać kryteria porównywalne z nawozami mineralnymi pod względem skuteczności działania w uprawach roślin polowych i wymywania azotanów (należy unikać strat zarówno podczas przechowywania, jak i podczas użytkowania takich nawozów).

Nawozy RENURE mogą być produkowane przy użyciu następujących technologii: w drodze procesu przetwarzania obornika w sposób fizyczny, chemiczny lub biologiczny, innego niż tylko mieszanie, suszenie, rozcieńczanie, granulacja i/lub przechowywanie, w której zawartość azotu nieorganicznego musi wzrosnąć w stosunku do całkowitej zawartości azotu (organiczny + nieorganiczny). Ponadto wymagania dotyczące produktu w odniesieniu do zawartości azotu (N_min/N_łączny ≥ 90% lub C_łączny/Nł_ączny ≤3 zaleca się korygować o wszelkie dodatki lub mieszanie ze stężonymi produktami azotowymi (>3% N w przeliczeniu na suchą masę), które nie pochodzą z obornika zwierzęcego. Proces produkcji powinien gwarantować stałą jakość. Takie nawozy muszą charakteryzować się wysoką jakością zapewniającą wysokie plony i niskie straty wymywania.

Państwa członkowskie, które zdecydują się na stosowanie RENURE na obszarach, na których występuje zanieczyszczenie wód azotem w ilościach przekraczających próg określony w dyrektywie azotanowej (91/676/EWG) powinny wdrażać obowiązek przestrzegania określonych dawek tych nawozów, tak aby były dostosowane do potrzeb upraw pod względem zapotrzebowania na dany składnik pokarmowy zgodny z fazą rozwojową rośliny (aby ryzyko strat składników pokarmowych) było minimalne, a rośliny mogły pobrać jak najwięcej określonego składnika pokarmowego. Nawozy RENURE mają też inny, bardzo ważny cel, mają być stosowane w celu zminimalizowania strat azotanów. W szczególności dotyczy to nawozów, których azot stanowi więcej niż 60% (NO₃^-) oraz nawozów o pH oznaczonym w wodzie wyższym niż 5,5.

Konieczne zatwierdzenie przez KE

Aby móc stosować produkty RENURE jako substytut nawozu chemicznego, wymagana jest zgoda Komisji Europejskiej. Oznacza to, że państwo członkowskie musi złożyć wniosek o pozwolenie, a Komisja Europejska może je przyznać na określony czas, a także nałożyć na to dodatkowe warunki. Obecnie Dyrektywa azotanowa stanowi, że wszystkie produkty wytwarzane z obornika zwierzęcego są uważane za obornik zwierzęcy. Jest to również powód, dla którego na przykład poferment w komorach fermentacyjnych jest całkowicie postrzegany jako obornik zwierzęcy. Od RENURE oczekuje się wręcz przeciwnego: wydobywania z obornika tylko składników do wykorzystania jako nawóz.

• W Polsce nie mamy problemu z nadmiarem nawozów naturalnych i ich zagospodarowaniem. Co najwyżej lokalnie. Niemniej na rynku polskim może pojawiać się nowy rodzaj nawozu RENURE z azotem odzyskiwanym z nawozów naturalnych lub poferment, do którego dodano obornik zwierzęcy

W artykule wykorzystano informacje własne z przeglądu literatury dotyczące RENURE oraz ekspertyzę „Technical proposals for the safe use of processed manure above the threshold established for Nitrate Vulnerable Zones by the Nitrates Directive (91/676/EEC)” Publications Office of the European Union, The Joint Research Centre (JRC) of the European Commission.

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 12/2023 na str. 44. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.