Jak pisaliśmy w ub.r. w nr. 50 TPR rynek nasion bobowatych może zagrać. Zaplanowane są wyższe dopłaty, a przemysł paszowy deklaruje skup, zwłaszcza nasion bobiku i grochu. Największe szanse ma bobik, bo w polskich warunkach plonuje najwyżej.

W uprawie bobiku ważny jest wczesny głęboki siew

Dziś przed sezonem prezentujemy Listy Odmian Zalecanych bobiku tworzone od 4 lat. Z uwagi na początek roku przedstawiamy odmiany rekomendowane na 2021 r. (LOZ na 2022 r. jeszcze nie ma). Na listach 13 województw jest 8 rekomendowanych odmian, we wszystkich liderem jest Apollo. Zanim przejdziemy do odmian kilka informacji o agrotechnice bobiku – przydadzą się rolnikom, którzy nigdy nie uprawiali tej rośliny.

Wymagania glebowe i agrotechnika bobików niskotaninowych są takie same jak zwykłych odmian. Najlepiej uprawiać je na glebach o odczynie obojętnym pH, klasy od I do IIIa w 3. lub 4. roku po oborniku na stanowisku po zbożach. Stanowiska o średniej zasobności w fosfor i potas powinny być nawożone tymi składnikami w ilości 60–80 kg P₂O₅/ha i potasem – 80–120 kg K₂O/ha. Te nawozy, zwłaszcza fosforowe, powinniśmy zastosować jesienią, bo bobik wysiewamy już w drugiej dekadzie marca. Jednak jeżeli siew na głębokość 8–12 cm będzie realizowany siewnikiem zbożowym i musimy doprawić glebę na taką głębokość, to zastosowanie nawożenia wiosną i przemieszanie składników na taką głębokość nie będzie rażącym błędem agrotechnicznym. Nawożenie azotowe? Na start, zanim zaczną funkcjonować bakterie brodawkowe, wystarczy przedsiewnie 30 kg N/ha.

Jak wspomniałem, bobik należy siać wcześnie i głęboko (8–12 cm), przy rozstawie międzyrzędzi 20–30 cm, w takim zagęszczeniu, aby po wschodach uzyskać obsadę 40–50 roślin na 1 mkw. Wczesny siew jest priorytetem. Nasiona muszą spęcznieć i wschodzą już od 1°C. Oczywiście chłód spowalnia kiełkowanie i rozwój, ale dla bobiku ten okres jest korzystny. Początkowy rozwój w takich chłodnych warunkach sprzyja rozwojowi silnego systemu korzeniowego, a przymrozki po wschodach (siewki wytrzymują do minus 7°C) sprzyjają pełnej jarowizacji, obfitemu kwitnieniu i plonowaniu.

• Bardzo dobry, wręcz doskonały dla plonowania bobiku był rok 2020, w którym średni plon w badaniach COBORU wyniósł aż 50,3 q/ha. Przemysł jest zainteresowany nasionami bobiku, bo w recepturach paszowych dla drobiu mogą zastąpić co najmniej 30% białka soi. Należy jednak pamiętać, że potencjalni odbiorcy nasion preferują odmiany niskotaninowe i są zainteresowani plonem przynajmniej z 3 ha plantacji

W Rejestrze znajduje się 12 odmian bobiku

Obecnie w Krajowym Rejestrze, z dwoma zarejestrowanymi w 2017 r. (Fanfare i Julia), dwoma w 2018 r. (Apollo i Capri), jedną w 2019 r. (Diego) i jedną w 2020 r. (Domino) znajduje się obecnie 12 odmian bobiku, w tym 6 odmian niskotaninowych niesamokończących: Albus, Amigo, Fernando, Olga, Diego i Domino; 5 odmian wysokotaninowych niesamokończących: Apollo, Bobas, Capri, Fanfare i Julia oraz jedna odmiana wysokotaninowa samokończąca – Granit. Pierwszą odmianę samokończącą wpisano do Krajowego Rejestru w 1990 roku, a potem kolejne. Dziś w Rejestrze jest tylko jedna odmiana samokończąca (Granit), a ten regres wynika z faktu, że takie formy są bardziej podatne na choroby w porównaniu do odmian niesamokończących.

Najważniejszym osiągnięciem w polskiej hodowli bobików są odmiany o niskiej zawartości tanin. Wraz z wielką poprawą tej cechy jakościowej decydującej o znacznie wyższej przydatności nasion w żywieniu zwierząt było uzyskanie dla odmian niskotaninowych w całości białej barwy kwiatów i białoszarych bądź białobeżowych nasion, które nie ciemnieją w czasie przechowywania. W odróżnieniu od nich, odmiany o znacznej zawartości tanin w nasionach cechują się ciemniejszymi nasionami i białymi kwiatami z ciemną plamką melaninową.

Warto w tym miejscu dodać, że są na polskim rynku dostępne odmiany bobiku z unijnego katalogu CCA. Prowadzone są ich badania rozpoznawcze, ale jedna z nich – Trumpet, uczestniczy w badaniach PDO. To odmiana wysokotaninowa niesamokończąca o najwyższym potencjale plonowania ze wszystkich odmian. W badaniach w 2019 r. uzyskała rewelacyjny plon na poziomie 122% wzorca i odpowiednio w 2020 r. – 118% wzorca, a w 2021 r. – 112% wzorca.

• Nasiona bobików zawierają w suchej masie 28,5–30,5% białka ogólnego i 8,6–10,2 włókna surowego. Oznaką obniżonej zawartości taniny jest jasna barwa nasion

Jakie odmiany wybrać: niskotaninowe czy plenniejsze wysokotaninowe?

W Krajowym Rejestrze jest obecnie 6 odmian niskotaninowych niesamokończących i te najlepiej nadają się na cele paszowe, te preferują mieszalnie pasz. Poniżej przedstawiamy krótką charakterystykę (wg COBORU) wszystkich odmian bobiku znajdujących się na LOZ na 2020 r. Wiem – to nie jest aktualna rekomendacja na 2022 r. bo te COBORU przedstawia zwykle pod koniec lutego. Jak tylko się pojawią napiszemy, jakie zaszły korekty. Liderem listy odmian rekomendowanym w 13 województwach na 2021 r. była odmiana Apollo i od jej charakterystyki zaczynamy. W tabeli natomiast jest porównanie najważniejszych cech wszystkich odmian z Krajowego Rejestru (bez Olgi, która nie była w ostatnich latach badana):

Apollo

wpisana do Krajowego Rejestru w 2018 r. jest odmianą niesamokończącą, wysokotaninową, przeznaczoną do uprawy na nasiona. Plon nasion bardzo duży, białka duży. Termin kwitnienia wczesny, dojrzewania dość wczesny. Okres kwitnienia średni. Równomierność dojrzewania dobra. Wysokość roślin średnia. Odporność na wyleganie w fazie końca kwitnienia dość duża i przed zbiorem średnia. Odporność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość, askochytozę bobiku i rdzę bobiku) – średnia. Masa 1000 nasion bardzo duża. Zawartość białka ogólnego w nasionach mała, zawartość włókna surowego duża. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m².

Capri

to odmian niesamokończąca wpisana do KR w 2018 r., przeznaczona do uprawy na nasiona. Plon nasion bardzo duży, białka bardzo duży. Termin kwitnienia wczesny, dojrzewania dość wczesny. Okres kwitnienia dość krótki. Równomierność dojrzewania dobra. Wysokość roślin średnia. Odporność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość i rdzę bobiku) – średnia, na askochytozę bobiku – średnia do dość małej. Masa 1000 nasion bardzo duża. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość mała, zawartość włókna surowego średnia. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m².

Fanfare

wpisano do Krajowego Rejestru w 2017 r. To odmiana syntetyczna, niesamokończąca przeznaczona do uprawy na nasiona. Plon nasion bardzo duży, plon białka duży. Termin kwitnienia i dojrzewania wczesny. Wysokość roślin średnia. Odporność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość i askochytozę bobiku) – mała, na rdzę bobiku – średnia. Masa 1000 nasion bardzo duża, zawartość białka ogólnego w nasionach mała, zawartość włókna surowego duża. Odmiana odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m².

Fernando

odmiana niesamokończąca, niskotaninowa zarejestrowana w 2016 r. przydatna do uprawy na zbiór nasion paszowych. Plon nasion i białka bardzo duży. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania średni. Okres kwitnienia dość długi. Wysokość roślin średnia. Podatność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość, zgorzelową plamistość i rdzę) – średnia do małej. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach duża, zawartość włókna surowego dość mała, znikoma zawartość tanin. Zabarwienie okrywy nasiennej jasne. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m².

Granit

to obecnie jedyna odmiana samokończąca wpisana do KR w 2006 r. Jest przydatna do uprawy na zbiór nasion paszowych, które cechuje względnie duża zawartość tanin. Plon nasion dość duży, białka średni. Okres kwitnienia średni. Rośliny średnie do niskich, wykazują dużą odporność na łamliwość łodyg. Podatność na choroby grzybowe średnia do dużej. Równomierność dojrzewania dobra do bardzo dobrej, udział roślin zielonych przed kombajnowaniem względnie średni. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Masa 1000 nasion duża, zawartość białka w nasionach mała. Z uwagi na wczesne dojrzewanie preferowana do uprawy w rejonach, w których bobik dojrzewa późno. Wymaga gleb żyznych, dobrze utrzymujących wodę oraz zwiększonej ilości wysiewu – optymalna obsada roślin około 60–65 szt./m².

Amigo

odmiana niesamokończąca, niskotaninowa zarejestrowana w 2016 r. przydatna do uprawy na zbiór nasion paszowych. Plon nasion duży, białka dość duży. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia dość długi. Wysokość roślin średnia. Podatność na choroby powodowane przez patogeny pochodzenia grzybowego (czekoladową plamistość i rdzę) – średnia do małej. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Masa 1000 nasion bardzo duża. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia, zawartość włókna surowego mała, zawartość tanin znikoma. Zabarwienie okrywy nasiennej jasne. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 50 szt./m².

Albus

to druga spośród najczęściej rekomendowanych odmian i jednocześnie najstarsza wpisana do KR w 2002 r. To odmiana niesamokończąca, niskotaninowa przydatna do uprawy na zbiór nasion paszowych. Termin kwitnienia wczesny, dojrzewania średni. Okres kwitnienia dość długi. Podatność na choroby pochodzenia grzybowego – średnia. Bardziej niż inne odmiany narażona na uszkodzenia przez strąkowce. Plony nasion i białka ogólnego zbliżone do średnich. Masa 1000 nasion duża, zawartość białka w nasionach średnia. Nasiona zawierają śladowe ilości tanin. Wymagania glebowe typowe dla bobiku; optymalna obsada roślin około 50 szt./m².

Bobas

wpisany do KR w 2002 r. jest odmianą niesamokończącą przydatną do uprawy na zbiór nasion paszowych. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania średni. Okres kwitnienia średni. Podatność na choroby pochodzenia grzybowego – średnia. Bardziej niż inne odmiany narażona na uszkodzenia przez strąkowce. Plony nasion duże, białka ogólnego duże. Masa 1000 nasion bardzo duża. Zawartość białka w nasionach duża, tanin względnie mała. Wymagania glebowe typowe dla bobiku; optymalna obsada roślin około 50 szt./m².

Źródło: porównywarka cech COBORU.

• Odmiany z białymi kwiatami i z ciemną plamką melaninową zawierają ok. 45 razy więcej taniny niż bobiki niskotaninowe z kwiatami całkowicie białymi. To olbrzymia różnica poziomu substancji antyżywieniowych

Marek Kalinowski

Zdjęcia: Marek Kalinowski

Oprac. Natalia Marciniak-Musiał. Artykuł, pt. Lista Odmian Zalecanych bobiku, ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 1/2022 na str. 20. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.