Z artykułu dowiesz się
Rzepak trzeba zasiać na jeden raz... jak i pozostałe uprawy. Najmniejszy błąd popełniony w tym zabiegu ma dalekosiężne skutki. Jednak do siewu rzepaku można podejść w różny sposób. Zależy to od posiadanych gleb, parku maszynowego, tradycji, a nawet kierunku produkcji. Nie ma jednej złotej metody, a dodatkowo w każdej z nich trzeba zwrócić baczniejszą uwagę na nieco inne elementy agrotechniki. Niezależnie od przyjętej metody jest kilka wspólnych elementów.
Pierwszym z nich jest termin. Okno czasowe prawidłowego siewu na większości terenu kraju ma miejsce od 15 do 25 sierpnia. Ważnym elementem jest doskonałe przygotowanie "łoża siewnego", aby zapewnić szybkie i wyrównane wschody.
Kolejna rzecz to gęstość. Obecnie jest to najczęściej 40–50 szt./m2. Jak te problemy rozwiązują praktycy?
– Rzepak w systemie strip-till siejemy od 3 lat. Do wejścia na tę drogę zachęciły nas opinie sąsiadów i z Internetu, konieczność małej ingerencji w glebę, a szczególnie prezentacja na naszych polach siewnika Horsch Focus – mówi Andrzej Skop z Dolnego Śląska. Razem z ojcem uprawia w tym roku 55 ha rzepaku, wszystko zasiane tym systemem.
W tym roku rosną u nich wyłącznie odmiany mieszańcowe: Dominator, Adelmo i Umberto. Rzepak w gospodarstwie przypada po pszenicy ozimej, z której słoma zostaje rozdrobniona na polu jako mulcz. Pomiędzy żniwami a siewem rzepaku nie ma dużo czasu, gdyż sieje z ojcem rzepak około tydzień wcześniej niż sąsiedzi. Dlatego pole po zbożu w większości nie jest ruszane i od razu ma miejsce siew. Sporadycznie wykonują talerzowanie.
– Warstwa słomy nie stanowi problemu pod warunkiem dobrego jej rozdrobnienia i niskiego koszenia. Redlice spulchniają pas około 4 cm i nawet kiedy jest stosunkowo sucho, łoże siewne jest wilgotne – twierdzi Andrzej Skop. Nasiona umieszcza na głębokość do 2 cm. Redlice tarczowe zapewniają równomierną głębokość, a cały siewnik z jego masą pozwala na dobry docisk, dzięki czemu nie wyskakują one na twardszych kawałkach.
– Siewnik ma redlice co 15 cm, ale sieję rzepak co 30 cm. Umożliwia to specjalna szyna do siewu rzepaku – mówi młody rolnik. Przyjął normę siewu w systemie strip-till na 45 szt./m2. Daje to przeciętny odstęp między nasionami co 7,4 cm. Oczywiście, polowa zdolność wschodów jest nieco niższa od siły kiełkowania, ale jeśli gleba jest dobrze przygotowana, to na 45 szt. wzejdzie co najmniej 40 z nich.
– Strip-till ma to do siebie, że jeśli nawet w czasie siewu z wierzchu jest sucho, to redlice wyciągną na wierzch wilgotną glebę i są równiejsze wschody. Działa też odwrotnie. Gdy jednego roku było bardzo sucho i tuż przed planowanym siewem spadł obfity deszcz i na powierzchni było zbyt mokro, to redlice wymieszały tę mokrą warstwę z suchym wnętrzem i był możliwy siew, podczas gdy siewnikiem zwykłym nastąpiłoby zmazanie gleby – wspomina Andrzej Skop. Uprawa pasowa ma to do siebie, że w rzędzie wzruszone są pasy 4 cm, a na 26 cm nie ma ingerencji. Zatem od żniw mogą wschodzić tam samosiewy zbóż i inne chwasty. Dlatego trzeba je jakoś zwalczać.
– Jesienią, po wschodach rzepaku, stosujemy na wschodzące osypane zboże, które osiąga fazę ok. 4 liści graminicyd, który zawiera chizalofop-P etylu. Wcześniej jednak, jeszcze przed wschodami, stosowany jest herbicyd rzepakowy, który zawiera metazachlor i chlomazon lub substancje te w mieszaninie zbiornikowej. Trzeba zwracać uwagę na herbicydy, gdyż w tym sezonie po raz pierwszy zasialiśmy rzepak z rośliną towarzyszącą, bobikiem lub grochem.
– Siewnik ma możliwość jednoczesnego siewu rośliny uprawnej i nawozu. Jednak zamiast nawozu do zbiornika wsypaliśmy 80 kg/ha nasion rośliny bobowatej. Nie były one jednak podawane wgłębnie, ale rozsypywane po wierzchu – wyjaśnia rolnik. Miało to na celu uruchomienie naturalnej fabryki azotu i wzbogacenie gleby w materię organiczną. Rośliny bobowate zasiane w połowie sierpnia rozwinęły się na tyle duże, że zaczęły tworzyć brodawki i wraz bakteriami wiązały azot.
Konieczność rozwoju bobowatych jest głównym powodem wcześniejszego siewu rzepaku, niż mówią zalecenia. Z drugiej strony wczesny termin i towarzyszące rośliny mogą nieco przyczynić się do wybujania rzepaku, ale na to radą są regulatory wzrostu (stosowany był Tilmor). Gdy przychodzą mrozy, roślina bobowata zamiera i nie stanowi już konkurencji dla rzepaku na wiosnę. Jej resztki w glebie rozłożą się akurat w chwili, gdy rzepak potrzebuje azotu. To jeden ze sposobów na oszczędności w tych trudnych czasach.
– Bobowate odciągają od rzepaku część szkodników, a ponadto, mimo że zmniejszyliśmy całą dawkę azotu o ok. 100 kg/ha, rośliny wiosną wyglądały lepiej niż sąsiednie – twierdzi Andrzej Skop. W gospodarstwie zasobność gleb w składniki podstawowe jest dość wysoka. Dlatego w tym roku mogli pozwolić sobie na zaoszczędzenie także tych składników.
– Od kilku lat nie mamy już produkcji zwierzęcej, zatem nie ma własnych nawozów naturalnych. Bez nich trudniej zadbać o materię organiczną w glebie i dobrą strukturę. Stąd też inne pomysły na wzbogacanie gleby, np. międzyplony. Z nich być może będzie dodatkowa korzyść, ponieważ uczestniczę w pilotażowym programie wiązania CO2 w glebie. Dlatego zaraz po żniwach, na zerwane ściernisko wysiewam międzyplon z peluszki, owsa i wyki jarej. Pod rzepak jednak nie jest to możliwe, ponieważ jest za mało czasu – mówi Andrzej Nowak z Rudziczki. Rzepak u niego siany jest ok. 25 sierpnia, a najpóźniej do 30. Międzyplon nie miałby zatem zatem sensu.
Ponieważ w okolicy jest duże ryzyko wystąpienia na polach kiły kapusty i innych chorób płodozmianowych rzepaku, to rolnik stara się siać rzepak co 4–5 lat. Kiła także lepiej rozwija się na wcześnie sianych rzepakach.
– Przeciw kile stosuję przed siewem ok. 1 t/ha wapna węglanowego, a na wysokim pH siarczan wapnia. Płytko umieszczony nawóz zatrzymuje chorobę na korzeniu głównym, a na bocznych nie jest taka groźna – twierdzi rolnik. Jest to stanowisko po zbożu ozimym z pozostawioną słomą. Zaraz po żniwach jest ona rozdrabniana mulczerem bijakowym. Pozwala to na dodatkowe rozdrobnienie słomy i utrudnia rozwój gryzoni w ściernisku. Po mulczowaniu stosowane są nawozy podstawowe (np. NPK 8-20-30, kizeryt, korn-kali, superfosfat, poliDAP itp. w zależności od dostępności i potrzeb nawozowych), a przed siewem jest użyta jeszcze talerzówka z wałem STS. Zabieg ten niszczy samosiewy i chwasty oraz dodatkowo przyspiesza mineralizację resztek.
– Około 7–10 dni przed siewem pole jest uprawiane gruberem z redlicami co 27 cm na 5 belkach, na głębokość 26–28 cm. Po nim gleba czasem musi być doprawiona broną talerzową z przednią włóką i zgrzebłem za talerzami albo kompaktorem – mówi Andrzej Nowak. Termin taki możliwy jest, jeżeli jest w miarę wilgotno, ale gdy jest sucho, uprawa przypada bezpośrednio przed siewem.
– Rzepak punktowo sieję od ok. 12 lat i eksperymentowałem także z obsadą. Jeżeli wilgoci było dość, to wystarczała obsada 25–30 nasion/m2. Mamy jednak często suche lata i dlatego trzeba siać go nieco gęściej. czyli ok. 30–35 szt./m2 – mówi Andrzej Nowak. Obecnie używa siewnika Väderstad Tempo V z 12 sekcjami co 45 cm. Umożliwia on umieszczenie nasion na jednakowej głębokości, dzięki m.in. wadze sekcji wysiewających i hydraulicznemu dociskowi. To cenna zaleta na ciężkich glebach.
– Nie daję pod rzepak nawozu w podsiewacz, gdyż cała planowana dawka składników poszła pod talerzówkę. Przymierzam się jednak do stosowania nawozów płynnych metodą iniekcji doglebowej. Byłby to głównie r.s.m. i polifosforanu amonu, czyli tzw. APP – planuje rolnik. Dzięki temu nawóz od razu byłby w roztworze glebowym, bez konieczności rozpuszczania się granuli. Szczelina podania nawozu musi być jednak obok rzędu nasion. Umożliwi to precyzyjny siew wg GPS z korektą sygnału.
W tym roku Andrzej Nowak zasiał odmiany mieszańcowe DK Excited, InV Tuba, Ambasador, Temptation. Dzięki niskiej obsadzie jedna jednostka wystarcza na 5 ha. Siane są one na głębokość nie więcej niż 2 cm. Po siewie przychodzi czas na zwalczanie chwastów. Jeszcze kilka lat temu rolnik siał rzepak punktowo w pole z samosiewami (na nowo przejętych polach). Do herbicydów przedwschodowych dodawany był 1 l/ha środka z glifosatem. Jednak okazało się to błędem, ponieważ na dzikich roślinach silnie rozwijały się gąsienice tantnisia, który potem niszczyły kiełkujący rzepak. Dlatego trzeba było niszczyć samosiewy mechanicznie wcześniej.
– Radą na to okazało się mechaniczne zniszczenie samosiewów przed siewem oraz podobnie jak na kiłę, lekkie opóźnienie siewu – mówi rolnik. Obecnie zwalczanie chwastów w rzepaku sianym punktowo nie różni się niczym od innego systemu. W Rudziczce stosowane są do 3 dni po siewie chlomazon i metazachlor lub metazachlor z chinomerakiem oraz adiuwant olejowy w celu utrzymania substancji na powierzchni.
– Przygotowanie pola pod rzepak zależy od przedplonu i stanowiska. Po zbożu z pozostawioną słomą, zwłaszcza na glebie cięższej, tam, gdzie jest podawana gnojowica w ilości ok. 11 m3/ha oraz po grochu wystarczy gruber na głębokość 25 cm z zębami o szerokości 80 mm. Lżejsze gleby są orane na 25 cm po wcześniejszej talerzówce na ściernisku na głębokość 5 cm. Jednak gdy jest sucho, to wbrew zaleceniom nie talerzuję, bo zauważyłem, że przed parowaniem chroni je jasna barwa, odbijająca promienie i mulcz z rozdrobnionej słomy – mówi Mateusz Cisłak z Chrzanowa. Pola są wapnowane, ale nie bezpośrednio pod rzepak, ale po nim, ale co dwa lata, tak aby utrzymać pH gleby na poziomie 6,5–7. Używa do tego węglanu magnezu w dawce 1 t/ha.
– Próbuję w tym roku dwóch podejść do rozstawy rzędów. Siewnik Amazone KG Centaya 3000 ma standardowo rozstaw rzędów 12,5 cm. Jedno pole zasiałem w co trzeci rząd, czyli co 37,5 cm, a drugie w systemie twin, czyli pas dwóch rzędów oddalonych o 12,5 cm, a pomiędzy nim przerwa 37,5. Jeszcze nie mam wyników plonowania, ale wizualnie lepiej wygląda rzepak w systemie twin – mówi młody rolnik. Ma też dwa warianty normy siewu.
– Odmiany populacyjne wysiewam w docelowej obsadzie roślin 50 szt./m2. Mieszańce, jako że droższe, ale też o lepszym wigorze, mogę siać rzadziej, czyli celuję w ok. 35 szt./m2 – mówi Mateusz Cisłak. Dodaje, że nie stosuje zagarniaczy, które narzucały na nasiona rzepaku suchą warstwę ziemi, co opóźniało wschody (sucha gleba odciągała wilgoć z okolic nasion).
– Równe pole bez zastosowania zagarniaczy powoduje, że lepiej działają herbicydy posiewne – twierdzi Mateusz Cisłak. W tym roku zastosował mieszaninę substancji aminopyralid, halauksyfen metylu, metazachlor i pikloram, a na polach bez stulichy psiej aminopyralid, chlopyralid, metazachlor i pikloram. Ponadto jesienią po wschodach był stosowany środek na jednoliścienne zawierający propachizafop. Preparat ten stosuje w technologii bez pługa w dwóch dawkach po 0,3 l/ha, a tam, gdzie orano, idzie raz w ilości 0,6 l/ha.
Rzepak wymaga jesiennej regulacji wzrostu. Mateusz Cisłak stosuje w fazie 3–4 liści rzepaku 1 l/ha fungicydu z 250 g/l tebukonazolu. Na części pola używa 0,6 środka z tebukonazolem z 0,6 l/ha mieszaniny metkonazolu i chlorku mepikwatu. To także element eksperymentu. Wczesny zabieg regulacji musi być jednak wsparty ochroną rzepaku przed suchą zgnilizną. Dlatego w fazie ok. 6 liści rzepaku rolnik stosuje jeszcze raz fungicyd z triazolem (1 l/ha).
Stosowanie normy siewu rzepaku poniżej 50 szt./m2 wynika m.in. z chęci oszczędzania na nasionach, wigoru mieszańców, ocieplenia klimatu oraz technologii siewu. 20 lat temu rzepak siano w obsadzie 100 szt./m2. Czasem wyższe, choć nie tak wysokie normy nadal obowiązują.
– Ze względu na specyfikę naszej firmy i działalność hodowlano-nasienną mamy specyficzne podejście do uprawy rzepaku. Wyjść trzeba od tego, że są dwa typy odmian, populacyjne zwane liniowymi i mieszańcowe, potocznie nazywane hybrydami – tłumaczy Krzysztof Rubrycki, dyrektor gospodarstwa w Borowie, które należy do Hodowli Roślin Strzelce Grupa IHAR. Produkcję nasion odmian liniowych prowadzi się w zasadzie tak, jak plantację towarową jako surowiec dla olejarni. Natomiast materiał siewny odmian mieszańcowych wymagają zasiania dwóch linii: matecznej (MS – męskosterylnej) i ojcowskiej tzw. restorer (przywracający płodność).
– Problemem w takich firmach jak nasza jest zachowanie izolacji przestrzennej. Dlatego w ciągu jednego sezonu produkujemy w Oddziale Borowo nasiona zazwyczaj 2, maksymalnie 3 odmian. W związku z powyższym trzeba zwracać uwagę na to, co sieją sąsiedzi na polu za miedzą – wyjaśnia dyrektor oddziału. Firma w swoim portfolio ma kilkanaście odmian rzepaku ozimego, dlatego też produkcja materiału siewnego odbywa się również w pozostałych oddziałach w woj. kujawsko-pomorskim, łódzkim i wielkopolskim. Przy produkcji materiału siewnego rzepaku ozimego nieważna jest pogoń za plonem, ale istotniejsze są jakość i wyrównanie otrzymywanych nasion. W ten sposób prowadzone są zarówno odmiany populacyjne, jak i mieszańcowe.
– Oprócz wysokiej siły kiełkowania i czystości odmianowej zależy nam także na wyrównaniu wielkości nasion – dodaje Krzysztof Rubrycki. Ponadto mniejsze nasiona rzepaku wcale nie mają mniejszej siły i energii kiełkowania. Dodatkowo do kiełkowania wymagają nieco mniej wody. Wielkość MTN jest warunkowana genetycznie, ale można ją modyfikować choćby przez gęstszy siew, wtedy jest niższa.
– Są dwa sposoby na osiągnięcie tych celów: optymalna obsada roślin, która wynosi dla odmian liniowych 60 szt./m2, a dla mieszańców 40 szt./m2. Drugim jest dwuetapowy zbiór. W ten sposób uprawiane są zarówno starsze odmiany, jak mieszańcowy Neon i liniowe Kepler czy Uniwersum.
– Zanim zasieje się rzepak przeznaczony na materiał siewny, trzeba wybrać pole. Tutaj ważny jest brak samosiewów rzepaku. Dlatego przerwa w uprawie wynosi nawet 10 lat – wyjaśnia dyrektor. Zatem rzepak nasienny najczęściej przypada po zbożu, po którym ściernisko jest zrywane gruberem zaraz po zebraniu słomy lub nawet między balotami.
– W odmianach liniowych w latach, gdy mamy mało wody, drugi zabieg mechanicznego niszczenia samosiewów wykonywany jest głęboko na 30 cm, a na drugi dzień przypada siew pneumatycznym siewnikiem rzędowym Pöttinger Terrasem C4 na głębokość 2–2,5 cm – mówi Krzysztof Rubrycki. Rzędy są w nim co 25 cm. Rzepak populacyjny siejemy w obsadzie ok. 60 szt./m2.
Odmiany mieszańcowe siane są po orce z ciężkim wałem Campbella, w niższej normie – 40 szt./m2. Po zasiewie plantacja taka składa się z 8 m (2 siewniki) linii matecznej (także 40 szt./m2), poprzedzielanych 3-metrowym pasem zapylającego tzw. restorera. Węższy pas tej drugiej linii wynika z faktu, że jest to siane siewnikiem Accord. Ponadto zaraz po kwitnieniu linia ta jest koszona, aby nie doszło do zamieszania z linią mateczną, z której otrzymywany jest materiał siewny F1.
tcz
Tomasz Czubiński
<p>redaktor „top agrar Polska”, specjalista w zakresie ochrony, uprawy i nawożenia roślin</p>
Najważniejsze tematy
