Poniżej przedstawiamy nowe zasady na jakich rolnicy mogą otrzymywać od 2023 roku. Opracowaliśmy je w oparciu nie tylko o Plan Strategiczny, ale także opublikowane projekty rozporządzeń regulujących przyznawanie poszczególnych płatności.

Dopłaty bezpośrednie - terminy składania wniosków

W naborze wniosków na dopłaty bezpośrednie w 2023 roku rolnicy będą mogli składać wnioski do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa od środy 15 marca. Czas na to będą mieli do 15 maja. Choć nie można wykluczyć, że termin ten zostanie nieco przedłużony.

Żeby dostać płatności bezpośrednie trzeba spełniać normy GAEC

Przypominamy rolnikom, o czym pisaliśmy już wielokrotnie na naszych łamach (ostatnio w numerze 7 TPR na str. 13), że otrzymanie dopłat w nowej Wspólnej Polityce Rolnej jest powiązane ze spełnianiem m.in. norm dobrej kultury rolnej (skrót angielski GAEC). Norm jest dziewięć, jednak nie wszystkie trzeba spełniać w tym roku. W 2023 roku nie obowiązują normy: GAEC 2 – Ochrona terenów podmokłych i torfowisk oraz GAEC  7 – Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych dotycząca gospodarstw mających powyżej 10 ha gruntów ornych.

Wypełniając wniosek o dopłaty bezpośrednie, rolnik będzie musiał podać informację o obszarach i elementach nieprodukcyjnych w gospodarstwie objętych normą GAEC  8. W tym roku rolnicy, którzy zdecydują, że obszarem nieprodukcyjnym będzie ugór, mogą go obsiać lub obsadzić, pod warunkiem że nie będzie to kukurydza, soja i zagajniki o krótkiej rotacji. Informacje na temat obowiązujących w tym roku norm GAEC podajemy w ramce.

Jakie będą stawki dopłaty bezpośrednich od 2023 roku?

Poniżej przedstawiamy jakie są zatwierdzone stawki płatności bezpośrednich w nowej Wspólnej Politycy Rolnej na lata 2023-2027.

Podstawowe Wsparcie Dochodów, płatność redystrybucyjna i młody rolnik

Jednolitą płatność obszarową zastępuje od tego roku podstawowe wsparcie dochodów (PWD). W 2023 roku będzie na poziomie równowartości 115,83 euro/ha. Zakładając, że euro pod koniec wrześ­nia nie będzie tańsze niż 4,7 zł, PWD wyniosłoby minimum 544 zł/ ha. Gospodarstwa liczące nie więcej niż 300 ha otrzymają ponadto płatność redystrybucyjną na pierwsze 30 ha – wyniesie ona 39,1 euro/ha.

Młodzi rolnicy, którzy rozpoczęli działalność rolniczą nie wcześniej niż 5 lat przed złożeniem pierwszego wniosku o przyznanie tej płatności, wzorem lat ubiegłych mogą wnioskować o płatność dla młodych rolników (60,57 euro/ha). Warunkiem przyznania tej płatności jest posiadanie odpowiedniego wykształcenia lub stażu pracy w rolnictwie. Młody rolnik, który występuje o tę płatność po raz pierwszy, ma czas na złożenie dokumentu poświadczającego posiadanie wykształcenia do 30 września br.

Zachowano wszystkie dotychczasowe płatności związane z produkcją. Ich rodzaje oraz stawki podajemy w tabeli.

Płatności zwierzęce

Zarówno płatności do krów, jak i młodego bydła w przypadku województw: dolnośląskiego, kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, opolskiego, podlaskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego należą się rolnikom, którzy posiadają co najmniej 3 szt. Natomiast w pozostałych województwach wystarczy jedna sztuka. Płatności przysługują maksymalnie do 20 sztuk.

Ponadto w przypadku płatności do młodego bydła określono także najpóźniejszą możliwą datę urodzenia zwierząt (15 maja roku złożenia wniosku, czyli w dniu, w którym jest sprawdzany wiek zwierząt), do których może zostać przyznana płatność. Ma to wyeliminować sytuacje, w których młode bydło otrzymywałoby płatność 3 razy, zanim przekroczy wiek 24 miesięcy. Przepisy dopuszczają bowiem jedynie dwukrotne przyznanie takiej płatności.

Wymagania dotyczące przyznawania płatności do owiec i kóz pozostają bez zmian.

Do strączkowych i pastewnych

Tymi płatnościami będą objęte wszystkie gatunki roślin, na które przysługiwały one dotychczas.

Płatność związana z produkcją do powierzchni upraw roślin strączkowych na nasiona będzie przysługiwała do powierzchni upraw bobiku, grochu pastewnego, łubinów i soi również w przypadku upraw tych roślin w formie mieszanek. Warunkiem otrzymania dopłaty jest zbiór nasion.

Natomiast płatność związana z produkcją do powierzchni upraw roślin pastewnych będzie należała się do powierzchni upraw esparcety, koniczyny, komonicy, lędźwianu, lucerny, nostrzyka, seradeli i wyki, również w przypadku upraw tych roślin w formie mieszanek oraz w przypadku upraw tych roślin w formie mieszanek z roślinami kwalifikującymi się do płatności do strączkowych (bobik, groch, łubin, soja). Ze wsparcia wyłączono uprawy przeznaczone na zielony nawóz. Ponadto płatność związana z produkcją do powierzchni upraw roś­lin pastewnych należy się maksymalnie do 75 ha.

Uzupełniająca płatność podstawowa

Nie zmieniają się warunki wypłaty przywróconej w 2022 roku uzupełniającej płatności podstawowej wypłacanej w ramach przejściowego wsparcia krajowego. Ze względu jednak na to, że do tych płatności kwalifikują się też trawy na trwałych użytkach zielonych przeznaczone na susz paszowy, doprecyzowano, co należy rozumieć przez „susz paszowy”. Są nim:

• mączka i granulki z lucerny, sztucznie suszone oraz inaczej suszone i mielone,
• lucerna, esparceta, koniczyna, łubin, wyka i podobne produkty paszowe sztucznie suszone, z wyjątkiem siana i kapusty pastewnej oraz produktów zawierających siano,
• lucerna, esparceta, koniczyna, łubin, wyka, nostrzyk, groszek zwyczajny i komonica, inaczej suszone i mielone,
• koncentraty białkowe otrzymywane z soku z lucerny i z soku z trawy (produkty poddane dehydratacji, otrzymywane wyłącznie z pozostałości stałych i z soku powstających przy wytwarzaniu powyższych koncentratów).

Ponadto do uzupełniającej płatności podstawowej będą się kwalifikowały odmiany konopi o zawartości tetrahydrokannabinolu (THC) nieprzekraczającej 0,3%. Dotychczas ten próg był niższy i wynosił 0,2%.

Utrzymano także wypłatę płatności niezwiązanej do tytoniu, wypłacanej, podobnie jak UPP, w ramach przejściowego wsparcia krajowego.

Płatności ONW

Na podobnych zasadach będzie też wypłacana płatność z tytułu niekorzystnych warunków gospodarowania. Będzie się ona należała, podobnie jak obecnie, na maksymalnie 75 ha. Zachowano też uzależnienie stawki wypłaty od powierzchni objętej niekorzystnymi warunkami gospodarowania według schematu:

• od 1 do 25 ha – 100% płatności,
• od 25,01 do 50 ha – 50% płatności,
• od 50,01 do 75 ha – 25% płatności,

Podstawowa stawka płatności ONW na 1 ha użytków rolnych wyniesie:

• 179 zł – na obszarze ONW typu z ograniczeniami naturalnymi strefy I;
• 264 zł – na obszarze ONW typu z ograniczeniami naturalnymi strefy II;
• 179 zł – na obszarze ONW typu specyficznego strefy I;
• 264 zł – na obszarze ONW typu specyficznego strefy II;
• 450 zł – na obszarze ONW typu górskiego.

Na obszarze ONW typu specyficznego strefy II obowiązuje wyższa stawka, tj. 550 zł/ha, pod warunkiem że co najmniej 50% powierzchni użytków rolnych jest położonych powyżej 350 m ­ n.p.m. Natomiast rolnik jest posiadaczem: bydła, kóz, owiec lub koni, których liczba w przeliczeniu na DJP wynosi co najmniej 0,5 DJP na hektar wszystkich użytków rolnych zadeklarowanych przez niego we wniosku o przyznanie płatności ONW.

Wyższa niż podstawowa stawka, tj. 750 zł/ha, obowiązuje też na obszarze ONW typu górskiego. Warunkiem jej uzyskania, podobnie jak przy ONW specyficznym strefy II, jest posiadanie bydła, kóz, owiec lub koni w liczbie co najmniej 0,5 DJP na hektar wszystkich użytków rolnych zadeklarowanych o przyznanie płatności ONW.

W przypadku gdy do obszaru zatwierdzonego do płatności ONW przysługują różne stawki podstawowe, do obliczenia wysokości płatności ONW stosuje się stawki podstawowe w kolejności od najwyższej do najniższej.

Ekoschematy i dopłaty rolno-środowiskowe

Od tego roku rolnicy zostali pozbawieni płatności za zazielenienie. Wprowadzono natomiast płatności za ekoschematy, z tą różnicą, że rolnik musi sam wybrać, na realizację jakich ekoschematów się decyduje i jakie zobowiązania na siebie przyjmuje. Ekoschematów, o czym wielokrotnie już pisaliśmy, jest sześć. Są to: Obszary z roślinami miododajnymi, Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin, Biologiczna ochrona upraw, Retencjonowanie wody na TUZ, Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi oraz Dobrostan zwierząt.

Wzorem lat ubiegłych we wnios­ku o dopłaty bezpośrednie rolnicy będą wnioskować także o płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne. W Planie Strategicznym 2023–2027 takich działań jest siedem. Są to:

• Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000,
• Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000,
• Ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk na obszarach Natura 2000,
• Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych,
• Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie,
• Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie,
• Bioróżnorodność na gruntach ornych.

Oprócz wymienionych płatności wraz z wnioskiem o dopłaty bezpośrednie rolnicy będą mogli ubiegać się o dopłaty związane z działaniem „Rolnictwo ekologiczne” oraz „Premie z tytułu zalesień, zadrzewień oraz systemów rolno-leśnych”.

Normy dobrej kultury rolnej (GAEC) obowiązujące w tym roku

GAEC 1: Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o proporcję trwałych użytków zielonych do użytków rolnych

Udział trwałych użytków zielonych (TUZ) w powierzchni gruntów rolnych w skali całego kraju nie może się zmniejszyć o więcej niż 5% w stosunku do roku referencyjnego 2018. W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5% przekształcanie trwałych użytków zielonych jest niedopuszczalne, a rolnicy, którzy są w posiadaniu gruntów, które powstały w wyniku takiego przekształcenia, muszą je przywrócić lub ustanowić inny obszar TUZ nie później niż do 31 maja roku następującego po roku złożenia wniosku o przyznanie pomocy, lecz nie później niż do dnia złożenia kolejnego wniosku.

GAEC 3: Zakaz wypalania użytków rolnych

Norma ta dopuszcza jedynie punktowe wypalanie roślin, części roślin lub resztek pożniwnych ze względów związanych ze zdrowiem roślin. Punktowe wypalanie można zastosować przykładowo do spalenia na polu łętów ziemniaka.

GAEC 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych

Oznacza zakaz stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych w odległości co najmniej 3 m.

GAEC 5: Zarządzanie orką przyczyniające się do zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, w tym uwzględnianie nachylenia terenu

Według tej normy grunty orne położone na stokach o nachyleniu ≥ 14% uznaje się za utrzymywane zgodnie z normami, jeżeli gruntów tych:

• nie wykorzystuje się pod uprawę roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku,
• nie utrzymuje się jako ugór czarny w okresie jesienno-zimowym (od 1 listopada do 15 lutego).

Ponadto na gruntach ornych położonych na stokach o nachyleniu co najmniej 14% wykorzystywanych pod uprawę roślin wieloletnich oraz na plantacjach drzew owocowych położonych na takich stokach utrzymuje się okrywę roślinną lub ściółkę w międzyrzędziach.

GAEC 6: Minimalna pokrywa glebowa w najbardziej newralgicznych okresach

Norma ta wprowadza obowiązek utrzymania okrywy ochronnej gleby na powierzchni stanowiącej co najmniej 80% gruntów ornych od 1 listopada danego roku do 15 lutego kolejnego roku oraz w międzyrzędziach na plantacjach drzew owocowych.

Może być ono spełnione poprzez m.in.: okrywę roślinną typu uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime bądź poprzez pozostawienie ścierniska, pokrycie gruntów resztkami pożniwnymi czy mulczem.

GAEC 8: Utrzymanie elementów i obszarów nieprodukcyjnych

Norma określa obowiązki dotyczące:

• przeznaczenia minimalnego udziału powierzchni gruntów ornych na obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane,
• zachowania elementów krajobrazu – zakaz niszczenia drzew ustanowionych pomnikami przyrody, rowów o szerokości nieprzekraczającej 2 m oraz oczek wodnych o powierzchni mniejszej niż 100 m²
• zakazu przycinania drzew i żywopłotów, z wyłączeniem wierzb, drzew owocowych i zagajników o krótkiej rotacji, w okresie od 15 kwietnia do 31 lipca.

Pomimo że przepisy dotyczące wyznaczania obszarów nieprodukcyjnych są wzorowane na przepisach wdrażających obszary proekologiczne EFA w ramach zazielenienia do 2022 roku, te nowe są bardziej rygorystyczne. Obszary EFA mogły być utrzymywane na powierzchni odpowiadającej 5% powierzchni gruntów ornych w gospodarstwach rolników posiadających ponad 15 ha gruntów ornych, natomiast analogiczny obowiązek w ramach normy GAEC 8 obowiązuje rolników, którzy mają powyżej 10 ha gruntów ornych. I tak, jeśli jest realizowany jedynie za pomocą obszarów nieprodukcyjnych, w tym gruntów ugorowanych, na elementy i obszary nieprodukcyjne należy przeznaczyć 4% gruntów ornych. Jeśli natomiast rolnik chce częściowo zrealizować ten wymóg za pomocą określonych obszarów produkcyjnych, tzn. międzyplonów i upraw wiążących azot, uprawianych bez stosowania środków ochrony roślin, obowiązkowy odsetek wzrasta do 7% gruntów ornych, z czego 3% musi przeznaczyć na obszary i elementy nieprodukcyjne. Lista obszarów nieprodukcyjnych jest długa i obejmuje grunty ugorowane, rowy, oczka wodne, miedze śródpolne i strefy buforowe, żywopłoty, pasy zadrzewione, zadrzewienia liniowe, pojedyncze drzewa, zagajniki śródpolne i pasy gruntów wzdłuż obrzeży lasu.

W przypadku zastosowania gruntów ugorowanych z roślinami miodo­dajnymi będą one mogły być jednogatunkowe (w przeciwieństwie do ekoschematu „Obszary z roślinami miododajnymi”, gdzie muszą być mieszanki). Takie ugory należy utrzymywać aż do 31 sierpnia, czyli o miesiąc dłużej niż zwykły ugór. Zakaz prowadzenia produkcji rolnej wprowadzony dla określonych obszarów nieprodukcyjnych (gruntów ugorowanych, miedz śródpolnych i stref buforowych, pasów gruntów wzdłuż obrzeży lasu) obejmuje także zakaz nawożenia.

Obiekty i obszary realizujące opisany powyżej obowiązek mogą znajdować się na gruntach ornych lub bezpośrednio do nich przylegać, pod warunkiem że elementy liniowe (np. rowy, żywopłoty) przylegają do nich dłuższą krawędzią. Ponadto za realizujące ten obowiązek mogą zostać uznane również obiekty i obszary przylegające do powyższych. Przykładowo, za realizujący obowiązek może zostać uznany żywopłot bezpośrednio przylegający dłuższą krawędzią do gruntu ornego (z możliwością uwzględnienia pasa o szerokości 5 m wokół tego gruntu) i rów przylegający do tego żywopłotu. Jest to podejście analogiczne do tego, jakie było stosowane w stosunku do obszarów EFA w zazielenieniu.

Warto zaznaczyć, że wykaz roślin bobowatych uznawanych za realizujące normę nie obejmuje wyki.

Do obliczania powierzchni elementów i obszarów realizujących normę GAEC 8 są stosowane, tak jak to było dla obszarów EFA, współczynniki przekształcenia (konwersji) i ważenia.

W tym roku w odniesieniu do normy GAEC 8, w części dotyczącej przeznaczenia minimalnego udziału gruntów ornych na obszary nieprodukcyjne, jest stosowane odstępstwo. Rolnicy mogą użytkować grunty ugorowane, jeśli nie wykorzystają go na uprawę kukurydzy, soi i zagajników o krótkiej rotacji, a możliwa produkcja obejmuje wysiewy roślin ozimych dokonane jesienią 2022 roku.

GAEC 9: Zakaz przekształcania i zaorywania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako wrażliwe pod względem środowiskowym, położonych na obszarach Natura 2000.

Pod pojęciem zakazu przekształcania rozumie się m.in. zaorywanie, zamianę na inne użytki rolne, zalesianie, zabudowę lub eksploatację torfu i kruszyw. Rolnik, który wbrew zakazowi przekształci lub zaorze trwałe użytki zielone objęte normą, będzie obowiązany do ponownego przekształcenia tego obszaru w trwały użytek zielony, nie później niż do 31 maja roku następującego po roku złożenia wniosku o przyznanie pomocy, ale nie później niż do dnia złożenia kolejnego wniosku.

Szczegółowo o przepisach dotyczących ekoschematów oraz płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych ujętych już w rozporządzeniach napiszemy więcej w kolejnych wydaniach „Tygodnika”.

Magdalena Szymańska