Jak za pomocą agrotechniki kształtować plon kukurydzy?

• obsada roślin;
• liczba kolb na roślinę;
• liczba rzędów ziarniaków w kolbie;
• liczba ziaren w rzędzie;
• masa tysiąca ziaren.

Zobacz także: Cel: szybkie i równe wschody kukurydzy

Kukurydza może wytworzyć od 14 do 18 rzędów ziarniaków w kolbie (zawsze parzysta liczba) i nawet ponad 40 ziarniaków w rzędzie. Oznacza to, że z kolby można uzyskać nawet 800 ziaren.

Wymagania kukurydzy, a FAO

Kukurydza ma wysokie wymagania świetlne, co odróżnia ją np. od pszenicy. Jest także zdecydowanie rośliną ciepłolubną. Do uzyskania kolejnych faz rozwojowych musi mieć zapewnioną odpowiednią ilość ciepła, którą nazywamy sumą temperatur efektywnych (STE). Jak to się ma do praktyki? Odmiany różnią się między sobą pod tym względem w zależności od ich wczesności. Im mieszaniec jest wcześniejszy (niższe FAO), tym ma mniejsze wymagania pod względem sumy temperatur efektywnych, potrzebnych do uzyskania, np. fazy kwitnienia. Odmiana bardzo wczesna potrzebować do tego będzie ok. 800°C, a odmiana bardzo późna ok. 1100°C. Przeliczając to na dni wegetacji, te różnice będą znaczne. Szczególnie pod koniec wegetacji jesienią, gdy niższe są także średnie temperatury dobowe, do osiągnięcia 50–60°C możemy potrzebować nawet 30 dni. Dlatego przy wyborze np. później odmiany w rejonach chłodniejszych trzeba być ostrożnym. Owszem, w ciepłym roku taka odmiana dojrzeje, ale w chłodniejszym może to być problematyczne.

Temperatura gleby, a wschody kukurydzy

Kukurydza potrzebuje także dość ciepłej gleby do wschodów – żeby nasiona skiełkowały, najlepiej aby gleba na głębokości siewu miała 8–9ºC, choć odmiany typu flint mogą kiełkować już przy temperaturze ok. 5–6ºC. Do fazy 3 liści kukurydza może wytrzymać przymrozki do –3ºC, ale jest bardzo wrażliwa na chłody w fazie kwitnienia. Po kwitnieniu, kiedy zaczynają się tworzyć komórki endospermy (nalewanie ziarna), maleją także wymagania temperaturowe kukurydzy. Przy czym najbardziej wskazane są umiarkowane jej zakresy, aby proces nalewania ziarna przebiegał łagodnie.

Kukurydza powinna zacząć wschodzić po 5–7 dniach od siewu.

Wymagania wodne kukurydzy

Porównując kukurydzę z innymi zbożami pod względem wymagań wodnych, można powiedzieć, że zwykle są one mniejsze, z wyjątkiem okresu zapylenia i zapłodnienia, a także bezpośrednio po tej fazie. Pojedyncza roślina kukurydzy potrzebuje ok. 30–50 l wody, z kolei burak cukrowy potrzebuje min. 50 l wody. Tylko do wytworzenia liści kukurydza wymaga 10–20 l wody, a na wytworzenie jednej kolby i nalanie ziarna kolejne 20–30 l wody.

Fazy rozwojowe kukurydzy

• BBCH 01–09 kiełkowanie - Faza BBCH 01 to początek pęcznienia ziarniaków. Proces ten powinien zacząć się jak najszybciej, najlepiej już w ciągu jednego dnia od siewu. Do tego jednak potrzebna jest odpowiednia temperatura i wilgotność gleby. Pękanie okrywy owocowo-nasiennej ziarniaka oznacza koniec jego pęcznienia (BBCH 03). Kolejnym etapem kiełkowania, który przebiega pod powierzchnią gleby, jest wyrastanie korzenia zarodkowego z ziarniaka (BBCH 05). Trwa on aż do pojawienia się na korzeniu zarodkowym włośników. W następnym etapie (BBCH 06) pojawiają się na korzeniu zarodkowym włośniki oraz może pojawić się pierwszy korzeń przybyszowy. Następnie pochewka liściowa (koleoptyl) przebija się przez powierzchnię gleby (BBCH 09). W jej wnętrzu znajduje się pierwszy liść. Równolegle z rozwojem pochewki pierwszego liścia rosną korzenie. Najdłuższy jest jeszcze korzeń zarodkowy. Pojawia się od 1 do 3 korzeni przybyszowych.
• BBCH 10–19 rozwój liści. Przebijanie gleby przez koleoptyl z zawiązkiem pierwszego liścia oznacza koniec kiełkowania i początek wschodów. Rozwój liści rozpoczyna się od BBCH 10. Na tym etapie liść, który wysuwa się z pochewki liściowej, jest zwinięty w rurkę. Wtedy nie mówimy jeszcze o fazie pierwszego liścia, jednak zaczynają się wschody. Faza pierwszego liścia u kukurydzy, tj. BBCH 11 ma miejsce, gdy blaszka liściowa jest już rozwinięta i nie ma pokroju rurkowatego. Charakterystycznym momentem rozwoju liścia (pierwszego oraz kolejnych), kiedy można mówić o osiągnięciu tej fazy, jest widoczny w sercu rośliny języczek (ligula). Obejmuje pochwę liściową kolejnego liścia i zabezpiecza przed wnikaniem do środka wody, patogenów i zanieczyszczeń. Innym objawem tej fazy jest widoczny szczyt następnego liścia. Faza drugiego liścia BBCH 12 ma miejsce, gdy blaszka drugiego liścia z pokroju rurkowatego staje się płaska, a u jej nasady odnaleźć można języczek.

Czytaj także: Strategia uprawy kukurydzy. Jak w tym roku do nawożenia podchodzą rolnicy? [FILM]

• BBCH 30–39 wydłużanie pędu. Po fazie głównej rozwoju liści z pominięciem krzewienia następuje faza wydłużania pędu. Ma ona miejsce po rozwoju od 6. do 8. liścia. Początek fazy najłatwiej wyznaczyć po wyrwaniu rośliny i przekrojeniu wzdłuż łodygi. Na dole widać wtedy poszczególne węzły, czyli merystemy interkalarne w postaci ciemniejszych prążków. Początek wydłużania pędu kukurydzy (BBCH 30) ma miejsce, gdy pomiędzy pierwszym liczonym od dołu węzłem (odpowiednikiem węzła krzewienia u zbóż) a następnym merystemem (prążkiem zbitej tkanki) jest większa odległość (zwykle jest to 1–3 cm) niż pomiędzy kolejnymi, umiejscowionymi wyżej merystemami, które są ściśle ułożone. Faza BBCH 31 – odpowiednik fazy 1. kolanka zbóż następuje, gdy pierwsze międzywęźle jest wyraźnie dłuższe. Kolejna faza (BBCH 32) zachodzi, gdy drugie międzywęźle zaczyna się wydłużać, mimo że pierwsze ciągle się wydłuża. Kolejne fazy oznacza się w analogiczny sposób. W międzyczasie na 4., a najczęściej 5. lub 6. kolanku od dołu pojawi się zawiązek kolby. Faza ta trwa aż do ukazania się wiechy.
• BBCH 51–59 rozwój wiechy. Początkiem rozwoju wiechy (wiechowania) jest wyłanianie się ze szczytowych liści czubka męskiego kwiatostanu, z zamkniętymi jeszcze kłoskami (BBCH 51). Faza BBCH 53 to moment, gdy widoczny jest wierzchołek wiechy, czyli całe szczytowe rozgałęzienie, a nie widać jeszcze bocznych gałązek wiechy. Faza BBCH 55 występuje w chwili, gdy połowa wiechy wysunie się, a jej boczne gałązki odchylają się. Koniec fazy rozwoju wiechy (BBCH 59) następuje w chwili, gdy cała wiecha jest widoczna, ale kłoski na niej są jeszcze zamknięte i roślina nie pyli. Równolegle zachodzi ukryty przed oczyma proces rozwoju kolby. W fazie BBCH 51 na najczęściej 5. lub 6. węźle wewnątrz pochwy liściowej pojawia się jasnozielony listek. Wewnątrz jest 1–2-centymetrowy zawiązek kolby. W fazie BBCH 53 kolba ma już 2–4 cm długości i szczecinę znamion słupków. Pod koniec wiechowania (BBCH 59) znamiona słupków są już długie, miotełkowate, ale jeszcze nie wychodzą na zewnątrz.
• BBCH 61–69 kwitnienie. Kwitnienie kukurydzy rozpoczyna się wraz z rozchyleniem kłosków wiechy i pojawianiem się widocznych pylników – BBCH 61. W tym samym czasie z pochwy jednego ze środkowych liści na pędzie wyłania się szczyt kolby. W fazie BBCH 63 rozpoczyna się pylenie, a z liści okrywowych kolby wyłania się miotełka pylników. W fazie BBCH 65 pylą kwiaty w górnej i dolnej części wiechy. Jednocześnie znamiona słupków są w pełni długie i żywo zielonkawe. W fazie BBCH 67 otwarte są wszystkie kłoski męskie, a znamiona słupków zaczynają brązowieć. W fazie BBCH 69 mamy do czynienia z końcem kwitnienia. Wtedy znamiona słupków kolby są suche i obumarłe. Pokrywa się to z fazą rozwoju ziarniaków. W fazie kwitnienia kukurydza jest najbardziej narażona na upały i pierwsze infekcje fuzariozami, ale także jest wrażliwa na niedobory składników pokarmowych.
• BBCH 71–79 rozwój ziarniaków. W fazie BBCH 71–79 następuje rozwój ziarniaków. Bardzo ważnym parametrem i elementem struktury plonu kukurydzy jest liczba ziarniaków w rzędzie, która zależy od warunków panujących podczas zapylenia. Natomiast ostateczna wielkość i liczba ziarniaków w kolbie ustala się w 2–3 tygodnie po zapyleniu. Na początku tej fazy rozwojowej ziarniaki mają konsystencję wodnistą i zawierają ok. 16% s.m. U większości podgatunków kukurydzy ziarniaki są nieoplewione, a plewki obu kwiatów zredukowane są do cienkich błonek, zwijających się u podstawy ziarniaków. W połowie tej fazy, tj. BBCH 75, ziarniaki zawierają około 40% s.m. i osiągają pełną dojrzałość mleczną. Typową wielkość uzyskują w fazie BBCH 79. Warunki stresowe w tym okresie, np. susza, bardzo wysokie temperatury, duży niedobór składników pokarmowych czy znaczne uszkodzenie przez szkodniki lub choroby, mogą spowodować reakcję obronną rośliny. W efekcie przestanie ona dostarczać składniki pokarmowe do ziarniaków na szczycie kolby (aborcja ziarna). Może to zahamować rozwój części ziarniaków lub wręcz doprowadzić do ich zasychania. Masa tysiąca ziaren kształtuje się już od fazy kwitnienia, aż do uzyskania dojrzałości fizjologicznej ziarna, czyli tzw. stadium czarnej plamki.
• BBCH 83–89 dojrzewanie. Na początku dojrzałości woskowej (BBCH 83) ziarniaków są one miękkie i zawierają ok. 45% suchej masy. Pełną dojrzałość woskową ziarniaki osiągają w fazie BBCH 85, mają wtedy już typowe zabarwienie i zawierają ok. 55% suchej masy. Od tej fazy możliwe jest rozpoczęcie zbioru kukurydzy przeznaczonej na kiszonkę. W momencie uzyskania przez ziarno fizjologicznej dojrzałości do zbioru (BBCH 87/89), czyli stadium czarnej plamki, kończy się proces gromadzenia w nim skrobi. Na plantacji tę fazę można rozpoznać po pojawieniu się u nasady ziarniaka (przy zarodku) charakterystycznego sczernienia. Na tym etapie ziarno zawiera ok. 60% s.m. W momencie uzyskania dojrzałości pełnej, tj. BBCH 89, ziarniaki są twarde i błyszczące, a zawartość suchej masy osiąga ok. 65%. Proces gromadzenia skrobi w ziarnie w czasie fazy dojrzewania przebiega intensywnie przy optymalnym zaopatrzeniu roślin w składniki pokarmowe oraz w sprzyjających warunkach pogodowych. Susza lub wysokie temperatury w tym okresie przyspieszają uzyskanie dojrzałości przez ziarno, tym samym skracając okres akumulacji w nim skrobi. Podobny skutek wywołuje wystąpienie przymrozku we wrześniu. Efektem będzie niższa masa tysiąca ziaren. Przy tym odmiany typu stay green pozostają dłużej zielone, a zatem dłużej mogą fotosyntetyzować i produkować asymilaty, co wydłuża także okres dojrzewania ziarna.
• BBCH 97–99 zamieranie. W głównej fazie rozwojowej kukurydzy BBCH 9, tj. zamierania, określa się w praktyce dwie fazy podrzędne. Pierwszą jest BBCH 97, kiedy roślina więdnie i zamiera. Łodyga i liście wysychają i przybierają słomkowy kolor. Natomiast o fazie BBCH 99 mówi się po zbiorze, gdy kolby i ziarno są zebrane. Rozpoczyna się okres spoczynku. Optymalna wilgotność ziarna kukurydzy podczas magazynowania nie powinna przekraczać 14%.

Problemy z synchronizacją pylenia pojawiają się także, gdy rośliny są nadmiernie rozbujane we wzroście wegetatywnym, często z tego powodu wiecha dojrzewa później niż kolba. Jest to często spowodowane zbyt dużą dawką azotu. Niezmiernie ważne jest także odpowiednie zaopatrzenie w mikroelementy – przede wszystkim bor, miedź i mangan.

Kukurydza jest rośliną rozdzielnopłciową, ale jednopienną. Kwiatostany męskie i żeńskie znajdują się na tej samej roślinie.

• Kwiatostan męski to wiecha,
• a kwiatostan żeński to kolba.

Kukurydza jest jednopienna, ale rozdzielnopłciowa. Kwiatostanem męskim jest wiecha.


Kwiatostanem żeńskim kukurydzy natomiast jest kolba.

Jako pierwsze zaczynają kwitnąć (pylić) wiechy. Na rdzeniu kolby osadzone są w rzędach dwukwiatowe kłoski żeńskie, przy tym płodny jest tylko kwiatek górny. Ma on silnie rozwinięty słupek, który wytwarza długą szyjkę (nawet do 60 cm), zakończoną rozdwojonym znamieniem. Podczas kwitnienia szyjki wysuwają się z okrywających kolbę koszulek, tworząc charakterystyczną miotełkę.