- Jakie kwestie są najważniejsze w kryciu i inseminacji loch?
- Jakie są najczęstsze błędy odpowiadające za niepowodzenie inseminacji?
- Ile dni po odsadzeniu prosiąt może wystąpić ruja u loch?
- Jak właściwie przeprowadzać zabieg inseminacji?
Aby uzyskiwać dobre wyniki w kryciu lub inseminacji loch, niezbędne jest trafne rozpoznawanie i obserwacja rui już od pierwszego, a nie dopiero trzeciego lub czwartego, dnia po odsadzeniu prosiąt. Ważne jest także prawidłowe przeprowadzanie inseminacji, odpowiedni czas oraz częstotliwość zabiegów (najlepiej w obecności knura) oraz indywidualne utrzymywanie loch przez co najmniej 30 dni po pokryciu.
Najważniejsze, by trafić we właściwy moment
Podstawą do uzyskania wysokiej skuteczności zapłodnień loch jest ustalenie optymalnego czasu do przeprowadzenia zabiegu wraz z powtórzeniem (reinseminacją). Nieodpowiedni czas wykonania inseminacji (zbyt wcześnie lub zbyt późno) prowadzi do uzyskania niższych wskaźników wyproszeń oraz mniej licznych miotów.
Dokładne ustalenie początku rui jest najważniejszym elementem decydującym o prawidłowo przeprowadzonej inseminacji bądź też pokryciu loch. Nasilenie kolejnych objawów rujowych następuje w odpowiedzi na hormony estrogenne uwalniające się z pęcherzyków jajnikowych. Widoczne symptomy gwarantują, że wybrany termin krycia lub inseminacji ma miejsce w czasie, w którym komórki jajowe są uwalniane z pęcherzyków w procesie owulacji.
Tolerancja na knura
Feromony wydzielane przez knura są najlepszym czynnikiem pobudzającym odruch tolerancji u loch znajdujących się w stanie rui. Dość powszechnym błędem jest inseminowanie lochy niewykazującej pełnego odruchu tolerancji w stosunku do knura. Wystąpienie odruchu tolerancji to najwłaściwszy czas na wykonanie zabiegu unasieniania lub pokrycia lochy. Około 24 godzin od początku rui następuje jej szczytowy moment z objawem pełnej tolerancji. Ważne jest, aby ocena odruchu tolerancji oraz zabieg inseminacji były wykonane w obecności knura.
Począwszy od dnia odsadzenia lochy muszą być stymulowane knurem dwa razy dziennie, gdyż intensywna ekspozycja knura w tym okresie wpływa na uzyskanie większej liczby loch wykazujących ruję. Knur powinien być przeprowadzany przed głowami macior w takim tempie, aby każda locha miała szansę zareagować na jego obecność. Konieczne jest wyposażenie korytarza, przez który przeprowadzany jest knur, w specjalne przegrody. Ułatwi to zatrzymanie samca przed niewielką liczbą loch (maksymalnie 8), ocenienie odruchów płciowych i przeprowadzenie inseminacji.
Problemy oraz błędy w trakcie krycia i inseminacji loch
Wysoką skuteczność wyproszeń można uzyskać tylko dzięki wysokiemu wskaźnikowi krycia loch. Powinien on wynosić około 90%. Uzyskiwanie tak dobrych wyników jest możliwe, jeżeli maciory zostaną pokryte we właściwym momencie. Za niedostateczne wyniki inseminacji u świń odpowiadają między innymi:
- nieodpowiednie rozpoznanie optymalnego momentu krycia (inseminacji),
- zbyt duże rozrzedzenie plemników w dawce inseminacyjnej,
- zbyt długie przetrzymywanie nasienia,
- brak higieny unasieniania,
- stres do 30 dni po zapłodnieniu.
Optymalny moment krycia
Odsadzenie prosiąt od lochy wskutek zniesienia działania prolaktyny wywołuje ruję najczęściej czwartego lub piątego dnia. Przyczyną wydłużenia okresu między odsadzeniem a wystąpieniem rui może być niedostateczne pobranie paszy w okresie laktacji. Czasem okazuje się, że problem z płodnością i małą liczebnością miotów ogranicza się do loch pierwiastek. Jeżeli w chlewni jest ich zbyt dużo, wpływa to niekorzystnie na wydajność całego stada. Młode loszki pobierają stosunkowo mało paszy podczas laktacji, co predysponuje je do wystąpienia problemów z płodnością.
Owulacja, czyli moment, w którym komórki jajowe są uwalniane z pęcherzyków jajnikowych w jajnikach, występuje przeciętnie po upływie 66–85% czasu trwania odruchu tolerancji. Początek owulacji jest bardzo zróżnicowany i zależy między innymi od okresu od odsadzenia do wystąpienia rui, od liczby porodów czy pory roku.
Całkowity czas trwania owulacji wynosi średnio 3 godziny. Plemniki knura przeżywają przeciętnie w drogach rodnych samicy 24–36 godzin od momentu przeprowadzenia inseminacji. Komórki jajowe mogą być zapłodnione i rozwinąć się w zarodki tylko do 8 godzin po owulacji. Zapłodnienie i liczba rozwijających się zarodków są najbardziej uzależnione od czasu inseminacji w stosunku do owulacji (optymalny czas inseminacji to 12 godzin przed owulacją).
Dobre nasienie to podstawa
Oprócz ustalenia właściwego momentu do inseminacji, newralgicznym aspektem jest też przechowywanie nasienia knura. Niezbędne są specjalne torby termoizolacyjne, w których utrzymywana jest optymalna temperatura około 17°C. Najlepiej mieć lodówkę, w której materiał może być bezpiecznie przechowywany. Przy czym nie może to być dłużej niż 5 dni.
W trakcie przetrzymywania pojemników następuje sedymentacja (osadzanie się) plemników na dnie. Wskazane jest zatem co najmniej 2–3-krotne na dobę łagodne przemieszanie nasienia. Należy to wykonać powolnym, delikatnym ruchem, pamiętając, że w pojemniku znajdują się wrażliwe, żywe komórki. Bezpośrednio przed zabiegiem nasienie musi być podgrzane do temperatury około 35°C. Ma to na celu zwiększenie aktywności ruchowej plemników oraz zapobieganie wypieraniu z układu rozrodczego lochy zbyt chłodnego nasienia, gdyż temperatura w miejscu połączenia pochwy z szyjką macicy wynosi około 37–39°C.
Temperatura wody, do której zanurza się na kilkanaście minut tuby z nasieniem, nie może przekraczać 36°C. Wyższa może spowodować zniszczenie plemników. Czynność tę trzeba wykonać bezpośrednio przed zabiegiem i należy podgrzać tylko tyle porcji, ile zostanie wykorzystanych. Podgrzanie i ponowne schłodzenie nasienia do temperatury przechowywania zdecydowanie obniża jego wartość biologiczną.
- W inseminacji ważne jest przechowywanie nasienia, najlepiej w specjalnej lodówce w temperaturze 17°C
Istotne są własne obserwacje
Przy rujach wczesnych (3–4 dni po odsadzeniu prosiąt) pierwsze krycie wykonujemy 24 godziny po zauważeniu objawów, a następne po kolejnych 12 godzinach. Przy rujach terminowych, występujących 5 dni po odsadzeniu prosiąt, pierwsze krycie przeprowadzamy 12 godzin po zauważeniu rui, następne po kolejnych 12 godzinach. Z kolei ruje późne, a więc występujące 7–10 dni po odsadzeniu, wymagają krycia natychmiastowego po zauważeniu objawów i powtórzenia go po upływie około 12 godzin.
Więcej niż 80% loch manifestuje ruję do 7 dni od odsadzenia prosiąt. Stwierdzono ponadto, że wśród nich większość wykazuje objawy rujowe w czasie 4–6 dni od odsadzenia. Lochy, u których ruja występuje wcześniej, mają owulację w późniejszym okresie rui, zaś lochy wykazujące ruję później po odsadzeniu, owulują wcześniej.
Dlatego też każde gospodarstwo powinno wypracować sobie odpowiedni schemat krycia i inseminacji na podstawie własnych obserwacji objawów rui i występowania odruchu tolerancji u loch, gdyż przebieg rui, jej długość, wyrazistość, czas występowania odruchu tolerancji wykazuje zmienność osobniczą i zależy od wielu czynników, takich jak warunki utrzymania zwierząt, pasza, genetyka czy obsługa.
Zabieg inseminacji loch
Specyficzne ukształtowanie szyjki macicy lochy powoduje, że większość kateterów ma spiralne zakończenie przypominające prącie knura. Oprócz tych najczęściej używanych stosuje się również takie o zakończeniu w kształcie oliwki lub wałka, wykonane z gąbczastej pianki. Kateter wprowadza się pod kątem 20°, kierując jego spiralne zakończenie po górnym sklepieniu pochwy. Takie pochylenie przyrządu jest konieczne, aby nie został on skierowany do zachyłka cewki moczowej lub bezpośrednio do niej. Wprowadza się go do momentu, gdy wyczuwa się wyraźny opór (kateter znajduje się wtedy przy zewnętrznym ujściu kanału szyjki macicy).
Paroma obrotami w lewo (w przypadku kateteru o zakończeniu spiralnym) lub kilkoma delikatnymi ruchami do przodu i do tyłu (kateter zakończony gąbką) wsuwa się go na głębokość 2/3 szyjki macicy. Po zdeponowaniu nasienia kateter wraz z podłączonym do niego zbiorniczkiem należy pozostawić jeszcze do 5 minut w drogach rodnych samicy. Sprawi to, że nasienie nie wyleje się na zewnątrz. Przed wyjęciem przyrządu należy pamiętać o wykręceniu go kilkoma ruchami w prawo.
Istnieje też metoda unasieniania pozaszyjkowego, która pozwala deponować plemniki poza szyjkę macicy, bezpośrednio do jej trzonu. Metoda inseminacji pozaszyjkowej pozwala używać mniejszej liczby plemników w jednej dawce inseminacyjnej. Stwarza możliwość uzyskiwania od jednego knura znacznie większej liczby porcji inseminacyjnych oraz pozwala na optymalne eksploatowanie knurów.
Katetery do unasieniania pozaszyjkowego
są nieco dłuższe. Dodatkowo wewnątrz nich znajduje się cienki i giętki wewnętrzny minikateter.
Zabieg wymaga bardzo dużego wyczucia i wprawy. Po upewnieniu się, że kateter znajduje się we właściwym miejscu, deponujemy dawkę inseminacyjną. Metodę tę należy stosować w chlewniach, w których lochy w sektorze krycia utrzymywane są w kojcach indywidualnych. Konieczne jest bowiem
unieruchomienie maciory podczas wykonywania zabiegu, co nie sprawdzi się w systemie grupowego utrzymania loch.
- Katetery do inseminacji loch
Dominika Stancelewska
Zdjęcia: Dominika Stancelewska
