Z każdą godziną po porodzie pogarszają się też możliwości wchłaniania immunoglobulin w przewodzie pokarmowym prosiąt. Aktywne substancje zawarte w siarze zapewniają prosiętom odporność na patogeny obecne w środowisku porodówki. Poprzez przekazywanie przeciwciał z siarą loch prosięta nabywają tzw. odporności biernej. Siara zawiera ponad 6% więcej suchej masy niż mleko, co związane jest głównie z większą zawartością białka. Najważniejszymi składnikami białkowymi w siarze są immunoglobuliny, dzięki którym prosięta uzyskują odporność. Ich ilość ulega gwałtownemu obniżeniu – do 50% już w 5 godzin po porodzie. Towarzyszy temu także szybko zmniejszająca się po urodzeniu możliwość wchłaniania przeciwciał w jelicie cienkim prosiąt. Średni czas tzw. otwartego jelita u prosiąt nie przekracza 18 godzin. Po tym czasie pobierane z mlekiem immunoglobuliny są trawione, choć zanim to nastąpi, mogą częściowo spełniać funkcje osłaniające w przewodzie pokarmowym.

Dlaczego poziom laktacji jest tak ważny po porodzie?

Przeciętnie ilość pobieranej siary wynosi od 200 do 500 g na prosię, a jej wydzielanie trwa od 12 do 48 godzin od rozpoczęcia porodu. W trakcie laktacji następuje stopniowa zmiana składu siary, dlatego powinno się nadzorować porody i zadbać, by wszystkie prosięta miały możliwość pobrania dostatecznej jej ilości, dzięki której przekazane zostaną przeciwciała. Zwykle najsilniejsze prosięta pobiorą jej najwięcej, a najsłabsze najmniej. Niektóre badania sugerują, że kolejność rodzenia się prosiąt nie ma wpływu na pobranie siary, jednak inne wskazują na powiązanie tego ze śmiertelnością przedodsadzeniową. Z reguły prosięta, które urodziły się jako ostatnie, pobierają, niestety, później siarę, która zawiera już mniej przeciwciał.

W przeciwieństwie do mleka produkcja siary nie zwiększa się wraz ze wzrostem liczebności miotu. Lochy wytwarzają średnio 3,5 kg siary w ciągu pierwszych 24 godzin i ilość ta jest w miarę stała. Przy 14 urodzonych prosiętach każde z nich może pobrać około 250 g siary. Przy bardzo licznych miotach, czasami wynoszących 18 sztuk, nie wszystkie prosięta są w stanie pobrać minimalną ilość gwarantującą bezpieczny odchów, czyli 200 g siary. Warto więc te wyproszone jako pierwsze po napiciu się z sutka umieścić w osobnym pojemniku i dać szansę pozostałym.

• Jeśli prosięta nie nabędą odporności wraz z siarą, która zawiera przeciwciała przeciwko patogenom znajdującym się w porodówce, grozi to zachorowaniami i biegunką nie tylko w okresie ssania, ale także tuż po odsadzeniu

Zaraz po porodzie następuje bardzo szybkie dojrzewanie struktur przewodu pokarmowego i o ile w pierwszych godzinach po urodzeniu nabłonek jelit jest przepuszczalny dla immunoglobulin i innych białek, o tyle między pierwszą a drugą dobą życia następuje uszczelnienie błon śluzowych jelit. Immunoglobuliny zaczynają być traktowane jak białko pokarmowe, czyli trawione do aminokwasów, i w tej postaci wchłaniane, tracąc swoje cenne właściwości odpornościowe. Najważniejsze jest więc wczesne pobranie siary, ponieważ:

• przeciwciała przechodzą przez ściany jelit do krwi tylko w ciągu 6 godzin po porodzie, potem ta ilość gwałtownie spada i po 24 godzinach żadne przeciwciała nie przedostają się już z jelit do krwiobiegu,
• stężenie przeciwciał w mleku szybko się zmniejsza i po 12 godzinach od porodu wynosi zaledwie połowę,
• koncentracja przeciwciał w mleku loszek jest dużo niższa niż u loch.

Siara - jej ilość i jakość decydują o wynikach odchowu prosiąt

Siara dostarcza noworodkom składniki odżywcze, przeciwciała, komórki odpornościowe (komórki fagocytujące, limfocyty), hormony (prolaktynę i kortyzol pełniące funkcję w regulacji wzrostu komórek nabłonkowych jelit), czynniki wzrostu, a także proteiny przeciwdrobnoustrojowe. Po przyjęciu siary przez prosięta matczyne immunoglobuliny (IgG, IgM, IgA) dzięki całkowitej przepuszczalności jelit przenikają przez enterocyty do krwiobiegu. W ciągu 24 godzin IgG przechodzą z wydzieliny gruczołu mlekowego do krwi prosiąt, osiągając koncentrację w surowicy identyczną z koncentracją u lochy, IgA natomiast po przejściu do krwi krążą i docierają do nabłonka oddechowego, a także nabłonka jelit.

Koncentracja IgG w siarze loch w pierwszych 36 godzinach zmniejsza się z poziomu około 70 mg/g siary do wartości poniżej 10 mg/g. Największa zawartość immunoglobulin jest w pierwszej godzinie od momentu rozpoczęcia porodu, dlatego ważne jest, aby prosięta pobrały siarę po raz pierwszy możliwie jak najwcześ­niej po urodzeniu. Pobranie większej ilości przeciwciał wpływa na zwiększenie odporności po urodzeniu i zapobiega wystąpieniu biegunek spowodowanych przez różne szczepy bakterii. Siara, oprócz przekazania ogólnej i miejscowej ochrony, wpływa na rozwój odporności ogólnej i lokalnej błon śluzowych.

Ilość i jakość siary decydują o wynikach odchowu prosiąt. To zaś w znacznym stopniu zdeterminowane jest żywieniem loch i wykonanymi szczepieniami. W pierwszych dniach życia siara i mleko zapewniają prosiętom wszystkie (z wyjątkiem żelaza) niezbędne składniki do prawidłowego rozwoju. Siara w większym stopniu niż mleko stymuluje syntezę białek w jelicie, wątrobie, nerkach, śledzionie i w mięśniach, co w efekcie powoduje większy o 22% wzrost masy przewodu pokarmowego niż w przypadku białek mleka. Wpływa ona na ilość, długość i rozwój kosmków jelitowych, co decyduje o powierzchni chłonnej jelit. Układ pokarmowy i jego funkcje doskonalą się stopniowo przede wszystkim pod wpływem siary, ale na jego rozwój wpływa też w późniejszym okresie mleko lochy i wprowadzana stopniowo pasza stała.

Skład siary, podobnie jak mleka, nie u wszystkich macior jest taki sam. Pod względem podstawowych składników zależy od czynników genetycznych, a nawet osobniczych pomiędzy maciorami, fizjologicznych czy stanu zdrowotnego, a także żywienia czy dostępu do wody. Oprócz zbyt późnego pobrania siary czy ograniczonego dostępu do sutków, jej skład będzie miał znaczący wpływ na żywotność i kondycję prosiąt.

Pierwsze pobranie siary przez prosięta buduje odporność

Przyczyną obniżonej odporności nowo narodzonych prosiąt może być zbyt późne dosadzenie ich do matki z powodu przedłużającego się porodu bądź też niezgodność immunologiczna między przekazywanymi przez lochę z siarą przeciwciałami a mikroflorą porodówki, co najczęściej jest spowodowane zbyt późnym przemieszczeniem maciory do kojca porodowego. Poza tym, jeśli locha cierpi na bezmleczność, gorączkę poporodową lub zapalenie wymienia, nie ma możliwości, aby prosięta pobrały odpowiednią ilość przeciw­ciał, co będzie miało dla nich skutki w późniejszym odchowie, gdyż zwierzęta te mają słabszą odporność.

Nic nie ma tak dużego wpływu na przeżywalność prosiąt, jak odpowiednie pobranie pierwszego pokarmu, który dostarcza energii i odporności. Aż 50–75% upadków prosiąt ma miejsce w pierwszych 72 godzinach życia. Ilość siary pobrana przez prosięta i śmiertelność są więc ze sobą ściśle powiązane.

• Sprawując nadzór nad porodem, można pomóc prosiętom, szczególnie tym najsłabszym, aby jak najszybciej pobrały siar

Jak osiągnąć wysoką odporność?

Wyróżnia się dwa rodzaje odporności swoistej: komórkową i humoralną. Ich wspólną cechą jest zdolność do reakcji immunologicznej, czyli rozpoznania wnikającego antygenu przez odpowiedni limfocyt z udziałem własnego antygenu zgodności tkankowej i produkcji przeciwciał oraz ich reakcji z antygenem. Podstawą odporności humoralnej są swoiste immunoglobuliny, czyli przeciwciała. Przeciwciała są białkami zdolnymi do reakcji tylko z tym antygenem, pod wpływem którego powstały.

Stres środowiskowy i szczepienia mogą pozytywnie lub negatywnie wpływać na ilościowy i jakościowy rozwój swoistej odpowiedzi immunologicznej u prosiąt. Ekspozycja na odpowiednią florę mikrobiologiczną we wczesnym wieku prowadzi do rozwoju skutecznego systemu odpornościowego. Obniżeniu odporności sprzyjają natomiast złe warunki mikroklimatyczne i higieniczne pomieszczeń, nieprawidłowe żywienie, błędy w utrzymaniu i postępowaniu ze zwierzętami. Wszystkie te czynniki działają stresogennie, pogarszają zdrowotność i zdolność obronną organizmu oraz kondycję zwierząt.

Dominika Stancelewska 

Zdjęcie: Dominika Stancelewska