Niedawno informowaliśmy o tym, że branża producentów nasienia obawia się o swoje funkcjonowanie i sprzedaż nasienia wyprodukowanego w strefach różowej i czerwonej. Problemy mogą wystąpić, jeśli zakłady znajdą się na obszarach objętych ograniczeniami w związku z afrykańskim pomorem świń. Zamknięcie firm zajmujących się pozyskiwaniem nasienia knurów grozi kłopotami z jego dostępnością na rynku, co może utrudnić działalność zarówno dużych ferm, jak i rodzinnych gospodarstw.

Pozyskiwanie nasienia wiąże się z posiadaniem specjalistycznego sprzętu pozwalającego na utrzymanie wysokiej higieny materiału oraz skuteczności inseminacji, a także odpowiednim doborem knurów o wysokim potencjale genetycznym. Choć w przypadku małych chlewni łatwiej i ekonomiczniej jest zakupić porcje gotowego nasienia, to w sytuacji rozprzestrzeniania się ASF warto wiedzieć, jak wdrożyć samodzielne jego pozyskiwanie. W przeciwnym razie gospodarzom utrzymującym lochy może pozostać tylko przekwalifikowanie się na tucz w cyklu otwartym.

• Na jakość nasienia knurów wpływają cechy osobnicze, warunki utrzymania samców oraz przechowywania uzyskanego ejakulatu

Ejakulacja u knura przebiega stosunkowo długo

Knury zwykle są utrzymywane w pojedynczych kojcach, aby zminimalizować obrażenia związane z agresją między samcami. Warunki bytowe powinny zapewniać dobrostan oraz jak najbardziej naturalne zachowania i swobodę ruchu podczas wzrostu. Knury często pozostają w gospodarstwie dłużej niż lochy i rosną znacznie większe, co należy uwzględnić przy planowaniu dla nich przestrzeni. W porównaniu z maciorami są mniej stadnymi zwierzętami, a w środowisku naturalnym żyłyby bardziej samotnie. W pomieszczeniach dla nich przeznaczonych należy uwzględnić rozwiązania minimalizujące stres związany z fizycznym kontaktem z innymi knurami, jak i obecnością loch w pobliżu. Kojce powinny również zapewniać bezpieczną obsługę i chronić przed możliwością zranienia ludzi.

Jakość nasienia pozyskiwanego od knurów zależy nie tylko od cech osobniczych, ale także od postępowania podczas jego pobierania i przechowywania. Wyprodukowane w jądrach knura plemniki są magazynowane w najądrzach. Po trwającym 7–8 tygodni procesie rozwoju i dojrzewania docierają tam w odstępach 4–7-dniowych. Aby zatem w pobieranych ejakulatach uzyskiwać każdorazowo optymalną liczbę dojrzałych plemników, knury powinno się eksploatować średnio raz lub półtora raza w tygodniu.

Ejakulacja u knura przebiega stosunkowo długo w porównaniu z innymi zwierzętami gospodarskimi i trwa przeciętnie od 5 do 15 minut, choć zdarza się, że jest dłuższa. Objętość ejakulatu waha się w granicach od 100 do 1000 ml, a średnio wynosi około 300 ml. Ilość zależy od rasy i wieku knura, częstotliwości eksploatacji, żywienia, pory roku. Objętość ejakulatu powiązana jest ściśle z koncentracją plemników (im większa objętość ejakulatu, tym zazwyczaj niższa koncentracja plemników). Koncentracja plemników, podobnie jak objętość ejakulatu, zależna jest od wielu czynników osobniczych i środowiskowych. W 1 ml nasienia znajduje się od 150 do 700 mln plemników.

Pozyskany ejakulat poddaje się szczegółowej analizie laboratoryjnej (makroskopowej i mikroskopowej). Do ocenianych parametrów należą: objętość (waga), koncentracja plemników, odsetek plemników wykazujących prawidłową ruchliwość, pH, zapach, barwa i ewentualna obecność zanieczyszczeń mechanicznych. Normy oceny nasienia to:

• objętość ejakulatu po przefiltrowaniu > 100 ml,
• odsetek plemników o ruchu prawidłowym > 70%,
• minimalna koncentracja plemników w 1 mm³ > 150 tys.,
• pH nasienia 6,8–7,8,
• odsetek plemników niezmienionych morfologicznie > 80%,
• odsetek plemników ze zmianami morfologicznymi < 20%,
• zawartość drobnoustrojów warunkowo chorobotwórczych
• < 150 tys./cm³.

Jak ocenić jakość nasienia ?

Barwę ejakulatu ocenia się w przedziale od silnie rozcieńczonego mleka do koloru białego, biało­szarego. Zmiany barwy świadczą o zanieczyszczeniu nasienia moczem, wydzieliną ropną lub krwią. Kolejnym elementem oceny jest ruchliwoścć plemników. Polega na ustaleniu ich odsetka charakteryzującego się prawidłowym ruchem, a minimum określono na poziomie 70%. Duży odsetek plemników martwych może świadczyć o zmianach w narządach rozrodczych knura. Parametry te są podstawą do określenia stopnia rozrzedzenia nasienia i ustalenia optymalnej liczby dawek inseminacyjnych możliwej do uzyskania z danego ejakulatu – przeciętnie 20–25 dawek o objętości od 80 do 90 ml, liczba plemników w dawce od 2,5 do 3 mld.

Ważną metodą oceny jakości nasienia, decydującą o użyciu danego ejakulatu do rozrodu, jest badanie morfologiczne plemników. Wykonuje się je w celu określenia odsetka plemników, które nie uleg­ły zmianom morfologicznym i nie wykazują wad. Na występowanie wad mają wpływ przede wszystkim czynniki środowiskowe, takie jak przegrzanie organizmu, niedobory składników pokarmowych, bakteryjne i grzybowe toksyny w paszach. Spośród wszystkich zwierząt gospodarskich plemniki knura są najbardziej wrażliwe na zmianę środowiska i temperaturę. Należy to mieć na uwadze przy przeprowadzaniu całego procesu pozyskiwania nasienia.

Ponadto na pojawienie się niektórych wad określanych jako główne wpływają często choroby, podawane leki, nadmierna eksploatacja i wady genetyczne rozpłodnika.

Wady powstają też w trakcie przechodzenia plemników przez drogi płciowe oraz w efekcie nieprawidłowego postępowania z nasieniem po jego uzyskaniu. Najczęściej spotykane defekty to pętla pojedyncza witki, kropla protoplazmatyczna dalsza, luźna prawidłowa główka. Wszystkie czynności manualne (przelewanie, rozrzedzanie, przekładanie porcji) należy wykonywać delikatnie, gdyż w przeciwnym razie dojdzie do uszkodzenia plemników. Niezmiernie ważne jest także zachowanie stałej, optymalnej temperatury sprzętu używanego przy pozyskiwaniu, ocenie oraz konfekcjonowaniu nasienia.

Przyjmuje się, że w ejakulacie knura nie powinno być więcej niż 20% plemników wadliwych. Ejakulaty, w których jeden z defektów głównych przekracza 5%, a jedna z pozostałych wad 10%, powinny być dyskwalifikowane.

Obchodzić się jak z jajkiem

Nasienie pobiera się do specjalnych plastikowych pojemników o pojemności 1 l wyposażonych w termoizolacyjne ścianki zabezpieczające nasienie przed gwałtownym ochłodzeniem. Przed każdym pobraniem nasienia powinny być one wykładane specjalnym jednorazowym woreczkiem. Rozcieńczalnik potrzebny do rozrzedzenia nasienia należy przygotować co najmniej pół godziny wcześ­niej. Rozpuszczanie rozcieńczalnika w wodzie powinno odbywać się w temperaturze 35–40°C. Z kolei temperatura rozcieńczalnika łączonego z nasieniem nie może być wyższa niż 36°C. Różnica pomiędzy temperaturami rozcieńczalnika a nasienia nie może przekraczać 1°C. Głównym zadaniem rozcieńczalników jest dostarczenie plemnikom energii z zawartej w nich glukozy oraz utrzymywanie odpowiedniego pH, ciśnienia osmotycznego, a także niedopuszczanie do wzrostu bakterii.

Temperatura buteleczek i tub do przechowywania nasienia bezpośrednio przed nalewaniem musi być zbliżona do temperatury nalewanego nasienia, czyli powinna wynosić 25–30°C. Czas od momentu rozrzedzenia nasienia do uzyskania temperatury jego przechowywania (około 17°C) powinien wynosić 4–6 godzin. Temperatura przechowywania nasienia obniża metabolizm plemników, zmniejszając tym samym produkcję kwasu mlekowego i innych niekorzystnych produktów metabolicznych. Ponieważ podczas przechowywania nasienia plemniki opadają na dno pojemniczka i dochodzi do sedymentacji, należy delikatnie je mieszać – co najmniej dwu-, trzykrotnie na dobę, aby nasienie uzyskało wygląd prawie jednorodnej mieszaniny.

• W inseminacji ważna jest jakość użytego nasienia knurów, dlatego musi ono podlegać wnikliwej ocenie

Dominika Stancelewska
Zdjęcia: Dominika Stancelewska