Trybunał Konstytucyjny staną po stronie rolników – mogą ubiegać się o odszkodowanie

O sprawie pisaliśmy w TPR 3/2021 (Rolnicy walczą z KOWR o 50 ha ziemi. Pomoże Trybunał Konstytucyjny?). Rolnicy utrzymywali stado stu opasów, dla których paszę produkowali m.in. na ziemi dzierżawionej od RSP Żytniów. Problemy zaczęły się, gdy spółdzielnia popełniła formalny błąd i zaniechała wpisu do KRS zgodnie z nowelizacją ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym z 1 stycznia 2015 roku. Ten defekt prawny po kilku latach zauważyło Starostwo Powiatowe w Oleśnie i w lipcu 2018 roku wydało decyzję w sprawie nieodpłatnego przejęcia gospodarstwa. Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, do którego trafiła ziemia, zdecydował o wypowiedzeniu umowy dzierżawy obowiązującej do 2025 roku.

Jak orzekł Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt: P13/18), rolnicy nie stracili praw do tej ziemi, gdyż: „Artykuł 9 ust. 2b ustawy z 20 sierpnia 1997 r. jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. A to on był podstawą dla Skarbu Państwa do nabycia nieodpłatnie mienia wykreślonych z rejestru handlowego podmiotów prawnych. Dlatego wspólnicy spółek prawa handlowego, stowarzyszenia, kółka rolnicze, spółdzielnie rolnicze bądź inne podmioty prawne funkcjonujące na wsi traciły swój majątek. Ten wyrok daje możliwość wystąpienia z pozwem o odszkodowanie za straty, jakie spowodowało przejęcie majątku danego podmiotu prawnego lub o jego zwrot.

Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w odpowiedzi na pytanie prawne skierowane przez Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie. Trybunał Konstytucyjny orzekł zaś, iż choć można pozbawić bytu prawnego spółkę, której nie przerejestrowano w ustawowym czasie do KRS, a państwo może przejąć jej majątek, nie można pozbawić wspólników prawa do tego majątku. W uzasadnieniu wyroku TK precyzyjnie wskazuje na wiele składowych elementów tego zagadnienia.

Andrzej i Mateusz Meryka zastanawiają czy wystąpić na podstawie wyroku TK na drogę prawną od zwrot gruntów, które przejęły instytucje Skarbu Państwa.

Ochrona własności narzuca odpowiednie obowiązki na ustawodawcę 

Trybunał uznał, że „Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia”. Artykuł 64 ust. 1 Konstytucji RP ustanawia prawo podmiotowe o randze konstytucyjnej stanowiące podstawę ochrony praw wspólników. (…) W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwalony jest pogląd, że z konstytucyjnego nakazu ochrony własności oraz innych praw majątkowych wynikają określone obowiązki dla ustawodawcy. Obowiązek pozytywny stanowienia przepisów i procedur udzielających ochrony prawnej prawom majątkowym i obowiązek negatywny powstrzymywania się od regulacji, które owe prawa mogłyby pozbawiać ochrony prawnej lub też ochronę tę ograniczać. (…) Wprowadzając ustawę o KRS, ustawodawca nałożył na podmioty wpisane do innych rejestrów obowiązek dokonania ich przerejestrowania. Zapewnienie jawności KRS wymagało ujednolicenia i doprowadzenia do zgodności stanu ujawnionego w rejestrze ze stanem rzeczywistym. Dlatego też ustawodawca nałożył na podmioty wpisane do innych rejestrów obowiązek złożenia wniosku o przerejestrowanie do rejestru przedsiębiorców KRS do 31 grudnia 2003 roku (w ciągu trzech lat od wejścia w życie ustawy). Pozostałe podmioty (stowarzyszenia, inne organizacje społeczne i zawodowe, fundacje oraz samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej) podlegały wpisowi do tego rejestru z urzędu, po ewentualnym wezwaniu podmiotu przez sąd rejestrowy do uzupełnienia braków (...). Końcowy termin ustalono na 31 grudnia 2015 roku. Ponadto z uwagi na nieefektywność dotychczasowych regulacji i pozostawanie w obrocie podmiotów nieprzerejestrowanych do Krajowego Rejestru Sądowego, ustawodawca postanowił wprowadzić zaskarżone regulacje w celu wzmocnienia motywacji podmiotów, które nie wykonały ciążącego na nich obowiązku.

Wspólnicy, którym wygaszono prawo do majątku po likwidowanej spółce mogą żądać odszkodowania 

Skutkiem niezłożenia wniosku do końca 2015 roku było zatem wykreślenie podmiotu z rejestru 1 stycznia 2016 roku. Kolejnym skutkiem było nieodpłatne nabycie przez Skarb Państwa z mocy prawa majątku wykreślonego podmiotu, jak również wygaszenie praw majątkowych wspólników wykreślonej spółki do pozostałego po niej majątku. (…) Pozbawienie wspólników ich praw majątkowych wychodzi już poza granicę celowości wprowadzonych regulacji i z tego powodu jest zbędne. (…) W ocenie Trybunału nie budzi wątpliwości, że wykreślenie spółki z rejestru z mocy prawa było środkiem koniecznym w świetle wartości, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji. (...) Natomiast zupełne wygaszenie praw majątkowych wspólników przez ustawodawcę nie było środkiem koniecznym. (…) Skutki w postaci wygaszenia praw majątkowych wspólników nie są ani celowe, ani konieczne dla ochrony bezpieczeństwa obrotu prawnego, a tym samym nadmiernie dolegliwe. (…) Z uwagi na to, że skutki majątkowe, o których mowa w art. 9 ust. 2b p.w. KRS, nastąpiły z mocy prawa 1 stycznia 2016 roku, przysługującym środkiem sanacji konstytucyjności jest roszczenie o odszkodowanie z art. 4171 § 1 k.c. Wspólnicy, którym zostały wygaszone uprawnienia do majątku pozostałego po likwidacji spółki z o.o., mogą żądać odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez wydanie aktu normatywnego. (...) W związku z tym Trybunał stwierdził, że art. 9 ust. 2b zdanie trzecie p.w. KRS jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji”.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego daje nadzieje rolnikom  

Andrzej i Mateusz Merykowie, rolnicy ze wsi Żurawie (województwo opolskie), odczuli na własnej skórze skutki działania wadliwej według TK ustawy.

– Wyrok Trybunału daje wielu rolnikom nadzieję na odzyskanie ziemi i sprawiedliwość, ale żeby tak się stało, czeka ich jeszcze długa batalia prawna w sądzie. A to nie jest dla rolnika proste i tanie – mówi Mateusz Meryka.

Część ich gruntów była w posiadaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej Żytniów (gmina Rudniki), które na skutek realizacji wyżej wymienionych przepisów stracili. Ich grunty są teraz przejmowane, ale rolnicy nie wiedzą, co zrobić z bydłem, które hodowali. Bez ziemi nie są w stanie dalej prowadzić produkcji zwierzęcej.

Andrzej i Mateusz Meryka zastanawiają czy wystąpić na podstawie wyroku TK na drogę prawną od zwrot gruntów

Artur Kowalczyk

Fot. Artur Kowalczyk