Sprawą zasad przedłużania dzierżaw zainteresował się poseł Janusz Kowalski z Solidarnej Polski, którego zdaniem nowe zasady ich przedłużania wprowadzone właśnie przez KOWR oznaczają w praktyce zniesienie w przepisach wewnętrznych KOWR pojęcia osoby prowadzącej gospodarstwo rodzinne w myśl ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, czyli tzw. rolnika indywidualnego, co jest sprzeczne z Konstytucją RP i obowiązującymi ustawami w tym zakresie.

Co zmienił KOWR w dzierżawach gruntów?

Zarządzenie Dyrektora Generalnego KOWR z dnia 8 czerwca 2022 r. wprowadziło następujące przepisy:

1. „Pisemna zgoda Dyrektora Generalnego KOWR lub Zastępcy Dyrektora Generalnego kierującego Pionem Gospodarowania Nieruchomościami wymagana jest, gdy ma nastąpić zmiana umowy dzierżawy nieruchomości rolnej o powierzchni powyżej 100 ha, w części dotyczącej:

a) zmiany terminu obowiązywania umowy dzierżawy, w przypadku wydłużenia umowy dzierżawy na okres krótszy niż 8 lat lub na okres dłuższy niż 12 lat (…)”.

2. „Umowa dzierżawy może być przedłużona na okres od 8 do 12 lat (…)”.

Ten zapis został skrytykowany przez posła Zjednoczonej prawicy.

- Decyzja podjęta przez pana Waldemara Humięckiego, dyrektora generalnego KOWR, tym bardziej jest niezrozumiała, że sztandarowym hasłem programowym Zjednoczonej Prawicy i prezesa PiS Jarosława Kaczyńskiego jest wzmacnianie gospodarstw rodzinnych – napisał w interpelacji poseł J. Kowalski, którego zdaniem nowe przepisy są krzywdzące dla osób prowadzących gospodarstwa rodzinne w związku z zagrożeniem możliwości ich powiększenia oraz mogą mieć charakter korupcjogenny.

Pierwszeństwo gospodarstw rodzinnych w dzierżawach

Resort rolnictwa wyjaśnił, że zarządzenie Dyrektora Generalnego KOWR z dnia 8 czerwca 2022 r. w sprawie wykonywania umowy dzierżawy nieruchomości ZWRSP nie zmieniają ustawowych zasad dzierżawy czy też nabywania nieruchomości rolnych wchodzących w skład ZWRSP. W dalszym ciągu obowiązuje zatem podstawowa zasada, że preferowanym dzierżawcą oraz nabywcą tych nieruchomości jest rolnik indywidualny. Niezmiennie zatem podstawową zasadą, którą kieruje się KOWR w rozdysponowywaniu nieruchomości rolnych jest reguła która stanowi, że KOWR gospodaruje ZWRSP w drodze w pierwszej kolejności wydzierżawienia albo sprzedaży nieruchomości rolnych na powiększenie lub utworzenie gospodarstw rodzinnych.

Wnioski organizacji rolników i dzierżawców w sprawie przedłużania dzierżaw

Resort rolnictwa poinformował także, że do MRiRW spływały wnioski Federacji Związków Pracodawców Dzierżawców i Właścicieli Rolnych dotyczyły kwestii związanych z wykonywaniem umów dzierżawy nieruchomości ZWRSP, w tym również m.in. zawierały postulaty dotyczące przedłużania okresów obowiązywania tych umów od 10 do 15 lat, niezależnie od tego czy dzierżawca posiada status rolnika indywidualnego w rozumieniu przepisów o kształtowaniu ustroju rolnego.

Federacja, podając argumenty przemawiające za koniecznością przyjęcia takiego rozwiązania, podkreśliła, że: „Z punktu widzenia ekonomicznego, stabilności gospodarowania oraz wymogów stawianych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu rolnicy, zarówno do 300 ha, jak i powyżej, ze względu na konieczność zmiany w podejściu do agrotechniki, sposobu uprawy roślin i chowu zwierząt, będą musieli przejść  przez proces edukacji i ponieść duże nakłady inwestycyjne, a takie działania można podjąć w racjonalny sposób tylko na wieloletnich, stabilnych dzierżawach lub wykupionych gruntach.”

W efekcie tego pisma KOWR dokonał analizy zgłoszonych postulatów, a następnie zwrócił się do MRiRW o akceptację zaproponowanych zmian, polegających na możliwości przedłużania okresów obowiązywania umów dzierżawy nieruchomości ZWRSP na okres od 8 do 12 lat dla wszystkich dzierżawców. Z kolei minister rolnictwa zaakceptował przedstawioną propozycję KOWR.

Jakie uzasadnienie nowych przepisów o dzierżawach?

Wiceminister rolnictwa Rafał Romanowski wyjaśnił posłowi Kowalskiemu, że zarządzenie Dyrektora Generalnego KOWR z dnia 8 czerwca 2022 r. wprowadza uproszczenia umożliwiające sprawne wydłużanie umów dzierżawy na okres od 8 do 12 lat dla wszystkich dzierżawców. Zakres czasowy dokonanych zmian umożliwi dzierżawcom uczestnictwo w programach pomocowych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej i realizację zamierzeń inwestycyjnych (często finansowanych ze środków zewnętrznych, np. pochodzących z kredytów i  pożyczek), poprawiających efektywność gospodarowania. Należy jednakże w sposób wyraźny podkreślić, iż powyższe regulacje nie wprowadzają automatyzmu w postaci przedłużania umów dzierżawy, a jedynie usprawniają procedurę stosowaną w KOWR. W dalszym ciągu decyzję co do wydłużenia umowy dzierżawy i dalszego okresu jej obowiązywania podejmuje KOWR – napisał wiceminister rolnictwa Rafał Romanowski, który nie zgodził się z zarzutami posła Kowalskiego.

 W myśl wcześniej obowiązujących regulacji, dyrektor oddziału terenowego KOWR, aby przedłużyć umowę dzierżawy obejmującą nieruchomość o powierzchni powyżej 100 ha, zobowiązany był uzyskać zgodę Dyrektora Generalnego KOWR. Obecnie, w przypadku kiedy stanowisko dyrektora oddziału terenowego KOWR co do okresu dalszego obowiązywania umowy dzierżawy obejmującej nieruchomość o powierzchni powyżej 100 ha mieści się w granicach czasowych od 8 do 12 lat, to wówczas na wydłużenie takiej umowy nie jest już wymagana zgoda Dyrektora Generalnego KOWR. W każdym innym przypadku, dla umów dotyczących powierzchni powyżej 100 ha, w sytuacji wydłużenia okresu obowiązywania umowy na czas krótszy niż 8 lat lub na czas dłuższy niż 12 lat albo odmowy wydłużenia umowy wymagana jest zgoda Dyrektora Generalnego KOWR. Wprowadzone regulacje zdecydowanie przyspieszą proces decyzyjny w KOWR w zakresie przedłużania umów dzierżawy, przeciwdziałają jakimkolwiek ewentualnym działaniom korupcjogennym, a tym samym sprzyjają dalszemu rozwojowi gospodarstw rodzinnych, których posiadacze użytkują grunty ZWRSP.

Jak dzierżawca może przedłużyć umowę dzierżawy?

Dzierżawca zainteresowany kontynuacją dzierżawy składa odpowiedni wniosek. KOWR, przed przedstawieniem warunków dalszej dzierżawy, dokonuje analizy pod względem ewentualnego zapotrzebowania na grunty, zgłaszanego przez okolicznych rolników oraz aktualnej sytuacji dzierżawcy (np. w zakresie profilu prowadzonej produkcji rolniczej, udziału w programach finansowanych albo współfinansowanych ze środków pomocowych, dla których wymagany jest okres „związania celem”, poziomu zatrudnienia, nakładów poniesionych w ramach prowadzonej działalności rolniczej).

Ustalenia te winny stanowić kryterium ewentualnego wyłączenia z umowy dzierżawy gruntów w chwili wydłużenia okresu dzierżawy, czy też zamieszczenia w umowie takiego zastrzeżenia, które umożliwiłoby wyłączenie w przyszłości gruntów w zależności od zgłaszanego zapotrzebowania. Odpowiedni zapis w umowie dzierżawy daje zatem możliwość wyłączenia części przedmiotu dzierżawy. Nie oznacza to jednak równocześnie, że KOWR będzie wyłączał z każdej umowy grunty do odrębnego zagospodarowania bez wcześniejszego przeprowadzenia analizy wskazanych wyżej aspektów.

Rola samorządu rolniczego w przedłużaniu umów dzierżawy

Ponadto, co warte podkreślenia, w przypadku wniosków dzierżawców o wydłużenie umów dzierżawy, którzy nie posiadają statusu rolnika indywidualnego, KOWR zasięga opinii izby rolniczej w zakresie zapotrzebowania na grunty, zgłaszanego przez rolników indywidualnych zainteresowanych powiększeniem prowadzonych gospodarstw rodzinnych. Opinie takie, zgodnie z propozycją Krajowej Rady Izb Rolniczych, nie są wymagane w przypadku, gdy przedłużeniu podlega umowa, której stroną jest rolnik indywidualny.

W przypadku, gdy z opinii izby rolniczej wynika, iż na danym terenie występuje duże zapotrzebowanie rolników indywidualnych na grunty dla powiększenia gospodarstw rodzinnych, wówczas KOWR, przy przedłużeniu danej umowy dzierżawy, może podjąć decyzję o wydłużeniu jej tylko w odniesieniu do części przedmiotu dzierżawy. Pozyskane w ten sposób grunty rolne przeznaczane są wówczas do dzierżawy w trybie przetargów ograniczonych. Takie działania w szczególności mają miejsce, gdy KOWR nie dysponuje „wolnymi” gruntami do rozdysponowania.

Wiceminister R. Romanowski podkreślił, że nowe przepisu nie będą stanowić żadnej bariery, aby państwowa ziemia rolna pełniła dalej, rolę bazy służącej powiększaniu gospodarstw rodzinnych.

wk

Fot. archiwum