- Ile ha w Polsce wymaga wapnowania?
- Jakie są skutki zakwaszenia gleby?
- Jak przeciwdziałać procesowi zakwaszania gleby?
- Na czym polega wapnowanie regeneracyjne?
- Na czym polega wapnowanie podtrzymujące?
- Rolnictwo węglowe
- Na czym polega Narodowy Program Odkwaszania Gleb w Polsce?
Polska w stosunku do pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej jest państwem z relatywnie dużą powierzchnią użytków rolnych. Notujemy również wzrost wydajności, a także intensyfikację rolnictwa. Gleby w naszym kraju charakteryzują się jednak naturalną tendencją do zakwaszania.
8,37 mln hektarów w Polsce wymaga wapnowania
Prawie 6,7 mln hektarów w Polsce to gleby silnie zdegradowane o odczynie poniżej 5,1 pH. 1,6 mln hektarów to gleby zdegradowane ze względu na toksyny wpływ glinu. Łącznie około 8,37 mln ha gleb w Polsce powinno być objęte statusem: pilna potrzeba wapnowania.
Odczyn gleby poniżej pH 5,2 to blisko 2,1 mln ha i uniemożliwia on produkcje intensywnych upraw takich jak np. kukurydza, rzepak, pszenica, jęczmień, buraki, która byłaby opłacalna.
- W sumie podaje się, że niezależnie od poziomu pH wapnowaniem objęte powinno zostać 9,4 mln ha, czyli 64% użytków rolnych w Polsce. Uregulowany odczyn ma tylko 36% użytków rolnych w Polsce – czytamy w Narodowym Programie Powszechnego Odkwaszenia Gleb w Polsce.
Jakie są skutki zakwaszenia gleb?
Co niesie za sobą zbyt kwaśne pH gleby?
- Spada efektywność nawożenia, a co za tym idzie pobierania składników pokarmowych.
- Niskie pH wpływa na gorsze plonowanie i na większą podatność roślin uprawnych na działanie chorób i szkodników.
- Im niższe pH, tym wyższa przyswajalność szkodliwych metali ciężkich.
- Uregulowany odczyn gleby wpływa korzystanie na zmniejszenie skutków związanych ze stresem suszowym, a także w odwrotnej sytuacji, gdy mamy do czynienia z nadmiernymi opadami.
Czytaj także: Ekoschematy 2023: Czy trzeba wapnować wszystkie działki rolne czy tylko te z niskim pH gleby?Jak przeciwdziałać procesowi zakwaszania gleby?
W przypadku odkwaszania gleby można wykorzystać różne metody jednak najprostszą i najtańszą jest wapnowanie.
W Polsce możemy wyodrębnić dwa typy wapnowania:
- wapnowanie regeneracyjne,
- wapnowanie standardowe, czyli podtrzymujące.
Na czym polega wapnowanie regeneracyjne?
Wapnowanie regeneracyjne to wapnowanie, któremu powinna być poddana powierzchnia prawie 8,4 mln hektarów w Polsce. Nie jest to oczywiście proces jednorazowy, ponieważ może on podnieść pH o około 1 pkt rocznie.
Na czym polega wapnowanie podtrzymujące?
Wapnowanie standardowe, inaczej nazywane podtrzymującym to zabieg, który powinien być wykonywany systematycznie, nawet na glebach o uregulowanym pH, tak aby zapobiegać niekorzystnym procesom. W przypadku wapnowania podtrzymującego dawki wapna są znacznie niższe niż w regeneracyjnym.
Wprowadzenie zmian i rozwiązań, które nakierowane będą na poprawę jakości gleby to dyskusja, która prowadzona jest zarówno na poziomie Unii Europejskiej ale, jak i światowym. Zmiany, jakie zostały przyjęte w rozwiązaniach Europejskiego Zielonego Ładu, podkreślają konieczność obrania tego kierunku i podjęcia działań w tym zakresie.
- Najważniejsze dokumenty odnoszące się wprost do konieczności regeneracji i utrzymywania odpowiedniej jakości gleby to: § Strategia UE na rzecz ochrony gleb 2030 – Korzyści ze zdrowych gleb dla ludzi, żywności, przyrody i klimatu (Komunikat z dnia 17.11.2021 r.); § Strategia UE na rzecz bioróżnorodności 2030 – Przywracanie przyrody do naszego życia (Komunikat z dnia 20.05.2020 r.); § Strategia „Od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego (Komunikat z dnia 20.05.2020 r.). W uzupełnieniu do ww. dokumentów można jeszcze wymienić: § Rezolucję Parlamentu Europejskiego z dnia 28 kwietnia 2021 r. w sprawie ochrony gleb (2021/2548(RSP)) (2021/C 506/07); § Inicjatywę legislacyjną Komisji Europejskiej w sprawie przygotowania przepisów dotyczących zdrowia gleb – ochrona gleb, zrównoważone gospodarowanie glebami w UE i ich odbudowa – czytamy w Narodowym Programie Powszechnego Odkwaszenia Gleb w Polsce.
Dlaczego na poziomie UE nie przygotowano programu odkwaszania gleb?
Aktualnie bardzo duży nacisk kładzie się na regenerację gleb, wskazują na to cele strategii „od pola do stołu”, w których ustalono zredukowanie wykorzystania nawozów o 20%, a także pestycydów o 50%. Dlatego biorąc pod uwagę, jak ważny jest to problem dziwi fakt dlaczego na poziomie Unii Europejskiej nie przygotowano strategii kompleksowego odkwaszania gleb?
Zobacz również: Ekoschematy 2023: O jakie nowe dopłaty bezpośrednie wnioskują rolnicy?- Myślimy, że odpowiedź jest w miarę prosta: większość krajów ze względu na skalę zjawiska i stan gleb na ich terenie już dawno rozwiązało ten problem albo nie występuje on u nich w takim zakresie jak w Polsce. Na poziomie UE mówi się o zarządzaniu jakością gleby, a nie tylko o jej odkwaszaniu. Na ten aspekt należy zatem spojrzeć szerzej i bardziej pragmatycznie. Na poziomie UE przyjmowane są zazwyczaj dokumenty, które dotyczą problemów występujących w kilku lub w wielu państwach. Problem zakwaszenia gleb dotyczy głównie Polski. Czy powinniśmy zatem oczekiwać specjalnej, dedykowanej polityki UE, aby wprowadzić system poprawy odczynu gleb w Polsce? Rozwiązanie to powinno być wprowadzone niezależnie od polityki unijnej. Powinno być wprowadzone, ponieważ jest korzystne dla gospodarki i rolnictwa w Polsce. Powinno być wprowadzone, ponieważ koszty braku działań i zaniechań są ogromne. Powinno być wprowadzone, ponieważ nie stać nas, aby utrzymywać obecny stan – czytamy w Narodowym Programie.
Poprzednie próby ratowania gleb w Polsce – dlaczego się nie udało?
Pierwsze działania w kierunku systemowego rozwiązania problemu zakwaszenia gleb Polski, wprowadzono w roku 2019. Wtedy też wprowadzono program „Ogólnopolski program regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie”. Program ten funkcjonować ma jeszcze do października 2023 roku.
Sam fakt wprowadzenia programu zasługuje na pozytywną opinię, problemem okazały się przeznaczone na jego cel środki. Budżet programu wyniósł 300 mln złotych, do końca 2022 roku przyjęto 45,54 tys. wniosków – powierzchnia 340 tys. ha – kwota 177,2 mln zł. Zakładany budżet pozwoliłby zwapnować jedynie 600 tys. ha, a przypomnijmy potrzeby w Polsce sięgają prawie 8,4 mln ha. Podsumowując środków nie było wystarczająco i nie zostały one nawet wykorzystane. Powinno to skłonić do wyciągnięcia wniosków i poprawienia systemu.
- Po pierwsze, trzeba poprawić przepływ informacji tak, aby rolnicy mieli większą świadomość konieczności uregulowania odczynu gleby. Po drugie, wskazać słabe punkty w obecnych rozwiązaniach w celu ułatwienia absorpcji środków, aby system stał się systemem powszechnym i doprowadził do poprawy sytuacji – czytamy w programie.
Jakie błędy zostały jeszcze wskazane?
- wysokie koszty transakcyjne,
- zbyt wysoki nakład czasu – zawiezienie próbek gleby, uzyskanie opinii,
- błędy w fakturach,
- brak jednolitego podejścia w województwach itd.
Po drugie fakt, że wsparcie miało obejmować wyłącznie gospodarstwa o powierzchni do 75 ha i pH poniżej 5,4, a także brak zwrotu kosztów, jakie ponosił rolnik za przeprowadzenie procesu wapnowania.
Rolnictwo węglowe – wariant z wapnowaniem
Adresowane działanie do problemu zakwaszania to Rolnictwo węglowe, które jest interwencją w ramach PS WPR 2023-2027, tego tematu dotyczy praktyka: opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant z wapnowaniem.
- W przypadku praktyki opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant z wapnowaniem w planie strategicznym przyjętym przez Komisję Europejską – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zaproponowało 3 pkt, czyli 300 zł. Wariant podstawowy wyceniono na 100 zł, zatem samo wapnowanie wyceniono na 200 zł. Jednocześnie w planie strategicznym zaznaczono, że proponowana stawka stanowi 42% maksymalnej wartości wyliczonej stawki. Interwencja nie odnosi stawki wsparcia do wykorzystania określonej ilości składnika odkwaszającego, lecz po prostu do przeprowadzenia procesu wapnowania – czytamy w Programie.
Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 zakłada, że wapnowanie zostanie wykonane raz na 4 lata, przy odczynie gleby wynoszącym poniżej 5,5. Przyjęto, że w ramach tego ekoschematu wsparciem objęte zostanie 1,775 mln ha na rok, co w sumie w okresie 5 lat da nam powierzchnie – 8,878 mln ha.
Po roku 2027 będzie można ocenić, czy obecne mechanizmy spełniły oczekiwania i pozwoliły osiągnąć założone cele.
- Proponuje się przyjęcie głównego celu krajowego i sześciu realizujących go celów szczegółowych. Główny cel krajowy: Doprowadzenie do wyeliminowania problemu zakwaszenia gleb w Polsce jako zjawiska wpływającego negatywnie na stan środowiska naturalnego, przyśpieszającego degradację gleb, ograniczającego pobieranie składników nawozowych i pogarszającego stosunki wodne oraz znacznie obniżającego efektywność ekonomiczną produkcji rolnej – czytamy w Programie.
Kompleksowy program odkwaszania gleb w Polsce
W połowie maja 2023 roku, Prezes KRIR Wiktor Szmulewicz oraz delegacja Koalicji na rzecz zdrowych gleb w Polsce mieli przyjemność uczestniczyć w spotkaniu z sekretarzem stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi Lechem Kołakowskim. Podczas tego spotkania przedstawiciele aż 14 organizacji przekazali swoje cele odnośnie odkwaszania gleb.
Ministrowi został wręczony projekt Narodowego Powszechnego Programy Odkwaszania Gleb w Polsce. Dokument ten zawiera propozycję rozwiązań, które mają wpłynąć pozytywnie na regenerację gleb w Polsce.
Narodowy powszechny Program Odkwaszania Gleb w Polsce obejmuje trzy filary.
1 filar – stworzenie bazy odczynów gleb w Polsce.
2 filar – wprowadzenie systemu wsparcia do procesu odkwaszania gleb w Polsce. Tutaj znajdują się takie punkty jak:
- badania pH gleby,
- tworzenie zaleceń,
- wnioskowanie o wsparcie.
- Dysponując wynikami gleby poniżej 6 pH, rolnik wnioskuje do ARiMR o wsparcie. Rolnik albo dołącza wyniki badania pH (i prosi ARiMR o wprowadzenie do bazy), albo zaznacza, czy dane te są już dostępne w bazie pH gleb w Polsce. Można – na poziomie zasad wsparcia – przyjąć, że wyniki są ważne 4 lata od ostatniego badania. Można również – na poziomie zasad wsparcia – założyć, że jeżeli przez ostatnie 4 lata był przeprowadzony pełny zalecany proces wapnowania, to należy podwyższyć wynik z bazy o 1,5 pH lub powtórzyć badanie – czytamy w Programie.
3 filar – kompleksowe doradztwo dla rolników, a także realizacja działań informacyjnych na temat skutków, jakie niesie za sobą utrzymywanie niewłaściwego pH gleby.
Jakie koszty są przewidziane?
Na koszt realizacji składać się będą:
- koszty wsparcia do wapnowania,
- koszty zapewnienia odpowiedniego doradztwa, którego organy wyposażone będą w odpowiedni sprzęt.
Jeżeli założymy, że konieczne jest uregulowanie odczynu w przypadku pH poniżej 6, to musimy przyjąć powierzchnie 9,2 mln ha gleby.
- Przyjmując stawkę wsparcia 670 zł/ha, na środki odkwaszające potrzeba ok. 13,4 mld zł w okresie 5-letnim, czyli 2,68 mld zł rocznie. Dodatkowo należy dodać koszty doposażenia ODR-ów w sprzęt i ludzi, którzy mogą wykonywać odpowiednie zadania. Przy założeniu, że płaca wynosić będzie 8 000 zł i że na każdy powiat przypadać będzie jeden etat (czyli 365 etatów), koszty pracy wyniosą ok. 35 mln zł rocznie. Przyjąć należy takie same koszty po stronie ARiMR jako agencji płatniczej obsługującej system wsparcia. Dodatkowo trzeba założyć konieczność wyposażenia każdego z ośrodków w niezbędny sprzęt potrzebny do przeprowadzania badań gleby, m.in.: samochody, quady i pH metry itp. Przy założeniu 250 tys. zł na ośrodek alokowane środki wyniosłyby 91 mln złotych na 4 lata, czyli ok. 22,75 mln złotych średniorocznie. W tym przypadku wydatki będą raczej nieliniowe – należy założyć, że doposażenie struktur doradztwa powinno być przeprowadzone w pierwszym lub maksymalnie drugim roku – czytamy w Programie.
- Podsumowując na samo dofinansowanie na środki odchwaszczające potrzeba będzie 2,68 mld zł.
- Następnie 2,4 mld rocznie, aby przeprowadzać wapnowanie podtrzymujące.
- 0,07 mld zł – przeznaczone na koszt obsługi przez ARiMR i ODR.
- Doposażenie to koszt około 0,0455 mld zł.
- Roczny budżet przez pierwsze dwa lata wynosić powinien 2,8 mld złotych, od trzeciego roku do piątek roku wyniesie natomiast około 2,75 mld zł.
- W całym okresie 5-letnim koszt wyniesie 13,85 mld zł.
Bernat Patrycja
Źródło: KRIR, Narodowy Program Powszechnego Odkwaszania Gleb w Polsce Fot: archiwum
