Spośród dostępnych na rynku granulowanych mieszanek treściwych dla cieląt, za lepsze najczęściej uznaje się te, które charakteryzują się jasnym kolorem. Taka barwa granulatu sugeruje, że jego ważnym składnikiem jest poekstrakcyjna śruta sojowa, dość powszechnie uznawana za najlepsze źródło białka dla cieląt. Z drugiej strony, ciemny kolor granulatu wskazuje na obecność w nim śruty poekstrakcyjnej rzepakowej, która w opinii wielu hodowców nie jest dobrą paszą dla cieląt. Skład surowcowy jasnego granulatu wcale nie musi być jednak lepszy od składu surowcowego granulatu ciemnego.

Jasny granulat wcale nie musi być lepszy niż ciemny

Ciemne startery dla cieląt, czyli zawierające śrutę poekstrakcyjną rzepakową, nie cieszą się dobrą opinią wśród hodowców. Wyniki badań wskazują jednakże, że pasza ta może stanowić nawet do 20-25% składu granulowanej mieszanki treściwej dla cieląt bez negatywnego wpływu na efekty ich odchowu. Oczywiście ostateczny efekt żywienia cieląt taką paszą zależy od tego, czy śruta poekstrakcyjna rzepakowa jest w niej prawidłowo stosowana.

Co szczególnie istotne, jasne granulaty mogą również zawierać szereg surowców negatywnie wpływających na efekty odchowu cieląt. W efekcie wcale nie muszą być lepsze od tych ciemnych.

Skład granulatu dla cieląt

W składzie granulatów dla cieląt mogą znajdować się takie surowce jak DDGS czy otręby pszenne. Ich wykorzystanie w granulacie, zwłaszcza w połączeniu ze śrutą poekstrakcyjną sojowa, daje wciąż produkt charakteryzujący się jasnym kolorem. Oczywiście kolor taki uzyskuje się, o ile udział tych surowców w granulacie nie jest bardzo duży. W efekcie granulat taki zawiera śrutę poekstrakcyjną sojową, która nierzadko stanowi w nim ważne źródło białka, ale także może zawierać sporo innych, niekoniecznie pożądanych surowców.

Dla przykładu, wyniki badań wskazują, że zawartość DDGS kukurydzianego w granulacie dla cieląt wynosząca 10% lub więcej pogarsza przyrosty masy ciała zwierząt (Suarez-Mena i wsp. 2011). Nierzadko nawet niewielki udział śruty poekstrakcyjnej rzepakowej w granulacie zniechęca hodowców do zakupu takiej paszy, gdyż ze względu na ciemny kolor nasion rzepaku jest ona łatwo zauważalna. Duży udział DDGS kukurydzianego (żółty kolor) będzie trudny do wykrycia, przynajmniej wizualnie, a może także pogarszać uzyskiwane efekty odchowu. Zaleca się także, aby udział otrąb pszennych w paszach dla cieląt nie przekraczał 10% (www.feedipedia.org).

Wyniki badań stosowania poekstrakcyjnej śruty rzepakowej w żywieniu cieląt

Biorąc pod uwagę powyższe kontrowersje wokół wykorzystania nawet niewielkiego udziału śruty poekstrakcyjnej rzepakowej w paszach dla cieląt, przy jednoczesnym dość powszechnym wykorzystaniu innych produktów ubocznych, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie z inicjatywy Polskiego Stowarzyszenia Producentów Oleju przeprowadził doświadczenie na cielętach. Jego celem było określenie efektów stosowania śruty poekstrakcyjnej rzepakowej oraz innych produktów ubocznych przetwórstwa płodów rolnych w granulowanych mieszankach treściwych dla tej grupy zwierząt.

Do doświadczenia przydzielono 90 cieląt, które rozdzielono do 3 grup doświadczalnych, tj.:

1) otrzymującej granulowaną mieszankę treściwą typu starter zawierającą śrutę poekstrakcyjną sojową jako główne źródło białka (grupa A);
2) otrzymującej granulowaną mieszankę treściwą, w której śrutę poekstrakcyjną sojową częściowo zastąpiono otrębami pszennymi i kukurydzianym DDGS (grupa B);
3) otrzymującej granulowaną mieszankę treściwą, w której śrutę poekstrakcyjną sojową częściowo zastąpiono śrutą poekstrakcyjną rzepakową (grupa C).

Składy doświadczalnych granulatów prezentuje tabela 1. Cielęta rozpoczynały doświadczenie w wieku 17 dni. Przed jego rozpoczęciem nie otrzymywały pasz stałych.

Tabela 1. Skład surowcowy i chemiczny doświadczalnych mieszanek treściwych

Składniki (% w paszy)	Grupa
	A	B	C
Śruta p. sojowa	22,0	17,0	17,0
Śruta p. rzepakowa	-	-	7,5
Otręby pszenne	5,0	9,0	5,0
DDGS kukurydziany	-	9,0	-
Jęczmień	27,72	12,97	20,47
Kukurydza	15,0	27,0	20,0
Pszenica	20,0	15,0	20,0
Serwatka	2,5	2,5	2,5
Dodatek min.-wit.	1,0	1,0	1,0
Glicerol	3,0	3,0	3,0
Melasa	1,0	1,0	1,0
Fosforan monowapniowy	0,25	-	-
Kreda pastewna	2,0	2,0	2,0
Sól	0,5	0,5	0,5
Aromat	0,03	0,03	0,03

Wyniki przeprowadzonego doświadczenia nie wykazały istotnych statystycznie różnic w osiąganych przyrostach masy ciała cieląt pomiędzy grupami doświadczalnymi, chociaż cielęta z grupy A były około 2 kg cięższe w momencie zakończenia doświadczenia (wykres 1).

Wykres 1. Wpływ podawania mieszanki treściwej typu starter zawierającej śrutę poekstrakcyjną sojową jako główne źródło białka (A), umiarkowaną zawartość otrąb pszennych i DDGS (B) lub umiarkowaną zawartość śruty poekstrakcyjnej rzepakowej (C) w zamian za śrutę poekstrakcyjną sojową na końcową masę ciała cieląt.

Obserwacja taka wskazywała, iż podawanie cielętom granulatu zawierającego śrutę poekstrakcyjną sojową jako główne źródło białka może pozwalać na uzyskiwanie lepszych efektów odchowu, niż podawanie granulatu, w którym białko sojowe zostało częściowo zastąpione innymi jego źródłami. Należy jednakże zwrócić uwagę, że pomimo wykonania doświadczenia na stosunkowo dużej stawce cieląt (30 szt./grupę), wpływ ten nie był istotny statystycznie, lecz miał charakter numerycznego trendu (P = 0,10). W efekcie mało prawdopodobne jest, aby różnica taka była zauważalna w ujęciu średniorocznym w przypadku większości gospodarstw odchowujących cielęta ras mlecznych.

Z drugiej strony, u cieląt z grupy A obserwowano zdecydowanie częściej luźniejszy kał i zdecydowanie częściej wymagały one podawania preparatu wieloelektrolitowego, stosowanego w przypadku biegunki (P ≤ 0,05; wykres 2). Ilość takich interwencji była najmniejsza w grupie C, czyli otrzymującej granulat zawierający śrutę poekstrakcyjną rzepakową. Co bardzo istotne, efekty wykorzystania tego surowca w paszy dla cieląt nie były gorsze od efektów wykorzystania innych produktów ubocznych płodów rolnych, a konkretnie otrąb pszennych i DDGS.

Wykres 2. Wpływ podawania mieszanki treściwej typu starter zawierającej śrutę poekstrakcyjną sojową jako główne źródło białka (A), umiarkowaną zawartość otrąb pszennych i DDGS (B) lub umiarkowaną zawartość śruty poekstrakcyjnej rzepakowej (C) w zamian za śrutę poekstrakcyjną sojową na ilość biegunek u cieląt.

Wyniki przeprowadzonego doświadczenia potwierdziły więc wyniki innych dostępnych badań. Tj. wprowadzenie umiarkowanej ilości śruty poekstrakcyjnej rzepakowej do granulatu w zamian za śrutę poekstrakcyjną sojową nie prowadzi do pogorszenia efektów odchowu cieląt. 

Pogłębiona analiza danych

W pewnym zakresie dyskusyjna może być metodyka przeprowadzonego doświadczenia. Podawane mieszanki treściwe nie zawierały dużych udziałów otrąb pszennych, DDGS oraz śruty poekstrakcyjnej rzepakowej, które w opinii autorów opisanego projektu badawczego w praktyce mogą być nierzadko większe.

Granulaty różniły się również udziałem kukurydzy, pszenicy i jęczmienia. Zaproponowany układ doświadczenia miał jednakże pozwolić na jak najbardziej precyzyjnie osiągnięcie jego celów, tj. porównania różnych źródeł białka w granulacie dla cieląt, przy ograniczeniu do minimum wpływu czynników pobocznych. W tym celu udział śruty poekstrakcyjnej sojowej w grupie B i C utrzymano na takim samym poziomie.

Z kolei udziałem poszczególnych ziaren zbóż manipulowano tak, aby koncentracja skrobi we wszystkich granulatach była zbliżona, co decyduje o ilości dostępnej energii z paszy dla cieląt. Zwierzęta nie miały także dostępu do pasz stałych przed doświadczeniem, a tym samym ich przewód pokarmowy nie był przyzwyczajony do trawienia któregokolwiek z testowanych surowców.

W efekcie ewentualne różnice między grupami doświadczalnymi mogły być przypisane przede wszystkim do braku lub udziału w granulacie różnych źródeł białka. Brak różnic między grupami doświadczalnymi wskazuje na brak negatywnych efektów stosowania umiarkowanego udziału śruty poekstrakcyjnej rzepakowej w granulatach dla najmłodszych cieląt, a także umiarkowanych udziałów otrąb pszennych oraz kukurydzianego DDGS. Wprowadzenie śruty poekstrakcyjnej rzepakowej do granulatu dla cieląt może dodatkowo ograniczać częstotliwość biegunek.

Większy udział poekstrakcyjnej śruty rzepakowej też dopuszczalny

Również większe udziały śruty poekstrakcyjnej rzepakowej w granulacie nie muszą prowadzić do pogorszenia efektów odchowu cieląt. W jednym z przeprowadzonych przez Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie doświadczeń, cielęta rozdzielono do czterech grup doświadczalnych, które otrzymywały granulat z umiarkowanym (10%) lub duży (32%) udziałem śruty poekstrakcyjnej rzepakowej, z lub bez dodatku mieszaniny enzymów paszowych.

Skład doświadczalnych pasz prezentuje tabela 2. Ilości wprowadzonej do granulatów śruty poekstrakcyjnej rzepakowej wyraźnie zmieniały ich kolor, tj. charakteryzowały się one widoczną ciemną barwą. Przebieg doświadczenia był bardzo podobny do tego opisanego powyżej, z tą różnicą, że przed rozpoczęciem doświadczenia cielęta mogły pobierać pasze stałe, a w efekcie ich przewód pokarmowy był przynajmniej w pewnym stopniu przygotowany do trawienia stałego źródła pokarmu. Pasza ta nie zawierała jednakże śruty poekstrakcyjnej rzepakowej.

Tabela 2. Skład surowcowy i chemiczny doświadczalnych mieszanek treściwych

Składnik (% w paszy)	Grupa1
	101	10 +	32	32 +
Śruta p. rzepakowa	10,0	10,0	32,0	32,0
Śruta p. sojowa	14,0	14,0	-	-
Jęczmień	25,97	25,87	10,97	10,87
Kukurydza	15,5	15,5	22,0	22,0
Otręby pszenne	8,0	8,0	6,0	6,0
Serwatka	2,5	2,5	2,5	2,5
Dodatek min.-wit.	1,0	1,0	1,0	1,0
Glicerol	3,0	3,0	3,0	3,0
Melasa	1,0	1,0	1,0	1,0
Fosforan monowapniowy	0,5	0,5	-	-
Kreda pastewna	2,0	2,0	2,0	2,0
Sól	0,5	0,5	0,5	0,5
Aromat	0,03	0,03	0,03	0,03
Enzym	-	0,1	-	0,1

¹10 = umiarkowany udział śruty p. rzepakowej w paszy; 10 + = umiarkowany udział śruty p. rzepakowej w paszy + mieszanina enzymów paszowych; 32 = duży udział śruty p. rzepakowej w paszy; 32 + = duży udział śruty p. rzepakowej w paszy + mieszanina enzymów paszowych.

Pobranie granulatu przez cielęta

W doświadczeniu tym udział śruty poekstrakcyjnej rzepakowej w granulacie nie miał istotnego wpływu na pobranie granulatu, końcową masę ciała (wykres 3) oraz efektywność wykorzystania paszy przez cielęta, chociaż cielęta otrzymujące granulat z dużym udziałem śruty poekstrakcyjnej rzepakowej pobierały granulat nieco mniej chętnie (49,3 kg vs 52,8 kg za cały okres doświadczenia, P = 0,12). Co istotne, przyrosty masy ciała cieląt w trakcie całego okresu doświadczenia (> 800 g/dzień) należy uznać za co najmniej dobre. Z drugiej strony, dodatek mieszaniny enzymów do granulatu wyraźnie zwiększał pobranie paszy i przyrosty masy ciała cieląt. Te otrzymujące w paszy dodatek enzymów paszowych ważyły na końcu doświadczenia o około 3 kg więcej, a różnica ta była istotna statystycznie (P = 0,05; wykres 3).

Wykres 3. Wpływ umiarkowanego (10%) lub dużego (32%) udziału śruty poekstrakcyjnej rzepakowej w mieszance treściwej typu starter w kombinacji z (+) lub bez dodatku (-) enzymów paszowych na końcową masę ciała cieląt.

 

Wyniki tego doświadczenia wskazują na możliwość uzyskiwania zadawalających efektów odchowu cieląt, gdy granulowana pasza starterowa zawiera umiarkowane, a nawet duże udziały śruty poekstrakcyjnej rzepakowej. Wykorzystanie enzymów paszowych może być jedną ze strategii poprawy efektów odchowu cieląt, która może być wdrożona do praktyki w niedalekiej przyszłości.

Czytaj etykiety na granulatach dla cieląt

Dokładne udziały poszczególnych surowców w granulacie dla cieląt nie są na ogół podawane na etykietach produktów. Nawet pobieżne przyjrzenie się składowi paszy deklarowanemu na etykiecie może dać jednak bardzo dużo informacji. Zgodnie z obowiązującym prawem surowce wchodzące w skład paszy powinny być wymienienie na etykiecie w kolejności od surowca znajdującego się w niej w największej ilości, a kończąc na tym, którego w paszy jest najmniej.

Dla przykładu, przyjmijmy następującą kolejność surowców na etykiecie granulatu dla cieląt: jęczmień, DDGS, kukurydza, śruta poekstrakcyjna sojowa, otręby pszenne, melasa, kreda pastewna, dodatek mineralno-witaminowy, sól. Taka ich kolejność oznacza, że w granulacie znajduje się więcej DDGS niż śruty poekstrakcyjnej sojowej. Aby uzyskać odpowiednią koncentrację białka w takim granulacie, udział DDGS w nim będzie musiał wynosić zapewne ponad 15% i będzie on większy niż udział śruty poekstrakcyjnej sojowej. W efekcie pasza taka będzie zawierać bardzo dużo produktów ubocznych, gdyż ważnym w niej źródłem białka są także otręby pszenne (wymienione na etykiecie zaraz po śrucie poekstrakcyjnej sojowej). Jest to przykład potencjalnie tańszego starteru dla cieląt. Skład taki na ogół nie budzi wątpliwości kupującego, gdyż nie ma w nim nielubianej śruty poekstrakcyjnej rzepakowej.

Z drugiej strony, wyobraźmy sobie następującą kolejność surowców na etykiecie granulatu dla cieląt: kukurydza, śruta poekstrakcyjna rzepakowa, śruta poekstrakcyjna sojowa, DDGS pszenica, otręby pszenne, melasa, kreda pastewna, dodatek mineralno-witaminowy, sól. Pasza taka będzie zawierać zapewne kilkanaście procent śruty poekstrakcyjnej rzepakowej. Jednocześnie będzie zawierać też dużo śruty poekstrakcyjnej sojowej. Kolor takiej paszy będzie wyraźnie ciemny, ale jednocześnie łączny udział takich produktów ubocznych jak otręby pszenne, DDGS i śruta poekstrakcyjna rzepakowa, będzie w niej mniejszy, niż w przykładzie opisanym powyżej. Pozwala na to większa koncentracja białka w śrucie poekstrakcyjnej rzepakowej niż w DDGS czy otrębach. Taka pasza będzie więc zawierać potencjalnie mniej włókna a więcej skrobi. Będzie więc lepiej wykorzystywana przez cielęta. Zawartość śruty poekstrakcyjnej rzepakowej w podanym przykładzie może zniechęcać hodowców do zakupu takiej paszy, chociaż będzie ona paszą lepszą niż pasza opisana powyżej.

Podsumowanie

Umiarkowany udział śruty poekstrakcyjnej rzepakowej w granulowanej mieszance treściwej dla cieląt nie pogarsza ich przyrostów masy ciała lub wpływ taki jest niewielki, a może zmniejszać ilość biegunek. Efekt stosowania tego źródła białka nie jest gorszy od efektu stosowania powszechnie wykorzystywanych w paszach starterowych dla cieląt innych produktów ubocznych, takich jak DDGS czy otręby pszenne.

Dr hab. Paweł Górka
Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie

Literatura dostępna u autora (p.gorka@ur.krakow.pl)

Publikację finansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych