W roku 2010 areał upraw konopi włóknistych w Polsce wynosił zaledwie 300 ha, a aktualnie powierzchnia uprawy tej rośliny wzrosła do ponad 3 200 ha. Duże znaczenie odegrała tutaj możliwość ubiegania się o dodatkowe dofinansowanie upraw konopi przemysłowych (274,82 zł/ha).

W Polsce od kilku lat działa program konopny, powołany przez poznański Instytut Włókien i Roślin Zielarskich (programkonopny.pl), którego celem jest rozwój Polski jako producenta i eksportera nasion konopi. Uprawa konopi włóknistych regulowana jest ustawą z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Uprawa tych roślin jest w Polsce zabroniona.


Nie każdy wie, że Polska ma optymalne warunki klimatyczne do uprawy konopi włóknistych

Z kolei hodowla konopi włóknistej wymaga podpisania umowy kontraktacji lub sprzedaży z podmiotem zajmującym się ich skupem lub mającym zobowiązanie do przetworzenia roślin we własnym zakresie, na cele określone wyłącznie na potrzeby przemysłu włókienniczego, kosmetycznego, papierniczego, spożywczego, farmaceutycznego, nasiennego lub budowlanego.

Nie każdy wie, że Polska ma optymalne warunki klimatyczne do uprawy tej rośliny, a co ważniejsze, uprawa nie niszczy środowiska, a produkty konopne znajdują zastosowanie także jako surowce w przemyśle paszowym w formie nasion, makuchów lub oleju.

Nasiona konopi stanowią dobre źródło białka wysokiej jakości

Nasiona konopi włóknistych należą do drobnych, a masa 1 000 nasion wynosi od 13 do 20 g. W Krajowym Rejestrze COBORU oraz w Katalogu odmian (CCA) umieszczonych jest 7 ich odmian: Białobrzeskie, Wielkopolskie, Beniko, Tygra, Wojko, Henola, Glyana, Matrix, Mietko, Sofia i Rajan. Należą one do konopi jednopiennych i włóknistych, które zawierają < 0,2% substancji psychoaktywnych w suchej masie ziela.

Białko nasion konopi ma korzystny profil aminokwasowy, duży udział argininy oraz kwasu glutaminowego. Zawartość aminokwasów siarkowych jest umiarkowana

Nasiona stanowią dobre źródło białka wysokiej jakości, tłuszczu oraz witamin i minerałów, lecz zawartość poszczególnych składników odżywczych w nasionach konopnych jest ściśle związana z ich odmianą. Zawierają one średnio:

• 25-28% białka,
• ok. 31% tłuszczu,
• 30-40% włókna,
• ok. 5% popiołu.

Białko nasion konopi ma korzystny profil aminokwasowy, ze względu na duży udział argininy oraz kwasu glutaminowego, natomiast zawartość aminokwasów siarkowych jest umiarkowana (patrz tab. 1.).

Udział białka w nasionach konopi jest podobny jak w nasionach rzepaku i lnu, ale jednocześnie jest ono bogatsze w argininę i uboższe w treoninę, prolinę, cystynę i lizynę. Arginina bierze udział m.in. w detoksykacji amoniaku i w procesie wzrostu płodu oraz jest niezbędna do syntezy takich związków jak ornityna, prolina czy poliaminy biogenne, które odgrywają istotną rolę w procesach trawienia, powodując zwiększanie liczby i wielkości kosmków jelitowych w jelicie cienkim. Arginina wykazuje również silne właściwości katalityczne w procesie uwalniania insuliny i hormonu wzrostu. Jest to aminokwas szczególnie ważny dla prawidłowego rozwoju prosiąt.

Konopie siewne mogą stanowić alternatywny surowiec w produkcji mieszanek paszowych

Nasiona konopne zawierają dwa razy więcej włókna niż nasiona lnu i rzepaku i ponad trzy razy więcej niż nasiona soi. Konopie siewne mogą zatem stanowić alternatywny surowiec w produkcji mieszanek paszowych, uzupełniający dawkę we włókno dla loch i młodych zwierząt, gdyż włókno syci, stymuluje rozwój żołądka i stabilizuje florę jelitową, co poprawia konsystencję kału, polepsza jakość ściółki oraz ogranicza występowanie kanibalizmu.

Konopie siewne to rośliny bogate w proteiny

Konopie siewne (Cannabis sativa) pochodzą z Eurazji, gdzie od tysięcy lat uprawiane były i przeznaczone do produkcji ubrań, żywności oraz leków. Jest to roślina bogata w proteiny, tłuszcz i substancje aktywne o charakterze prozdrowotnym. Największymi producentami konopi siewnych na świecie są Chiny (ponad 160 tys. ha/rok w 2018), Stany Zjednoczone i Kanada (w sumie ok. 70 tys. ha/rok), a także Europa.

Nasiona konopne charakteryzują się także wysoką zawartością tłuszczu, stanowiącego bogate źródło energii i niezbędnych kwasów nienasyconych (szczególnie kwasu linolowego), korzystnie wpływających na zdrowie zwierząt i ludzi. W nasionach konopnych ok. 90% sumy kwasów tłuszczowych stanowią kwasy nienasycone (UFA), w tym ok. 80% kwasy wielonienasycone (PUFA) o korzystnym stosunku ilościowym kwasów n-6/n-3.

W składzie nasion, ale także w innych produktach konopnych, występują ponadto tokoferole, m.in. γ-tokoferol (witamina E) i substancje aktywne, w tym katechiny o właściwościach przeciwutleniających oraz kwercytyna i naringenina o właściwościach przeciwzapalnych i antyoksydacyjnych.

Nasiona konopi stanowią ciekawą alternatywę białkowo-energetyczną w paszach dla świń. W Danii realizowany jest projekt, w którym badacze skupiają się na potencjale wykorzystania białka i oleju z konopi przemysłowych jako specjalnej paszy i dodatku paszowego dla prosiąt i loch. Tłoczony na zimno leczniczy olej i białko z nasion konopi może pomóc rozwiązać problemy produkcyjne, związane z biegunkami po odsadzeniu i wczesną śmiertelnością, ze względu na ich unikalne składniki.

Oczekuje się, że dodatek produktów konopnych może zmniejszyć śmiertelność prosiąt o 1,5 szt. na miot, oraz że zmniejszy częstość występowania biegunki poodsadzeniowej, a tym samym spożycie antybiotyków.

Oprócz oczekiwanego wpływu na śmiertelność, biegunkę poodsadzeniową i dobrostan zwierząt, uczestnicy projektu uważają, że uprawa konopi zapewnia również korzyści dla środowiska, ponieważ nie wymaga stosowania pestycydów.

Całe nasiona konopi mogą znaleźć praktyczne zastosowanie w żywieniu przede wszystkim loch. Badacze żywili lochy ciężarne dietą zawierającą 2% mączki z nasion konopi przez 10 dni przed porodem i 5% mączki przez cały okres laktacji (21 dni). Wyniki badań wykazały poprawę statusu oksydacyjnego loch karmionych mączką konopną przez cały okres laktacji w porównaniu z grupą kontrolną, żywioną paszą bez konopi.

Także u prosiąt pochodzących od tych loch zaobserwowano lepszą zdrowotność oraz mniejszą peroksydację lipidów w osoczu aż do odsadzenia.

Olej konopny charakteryzuje się niską zawartością kwasów nasyconych

Olej konopny jest głównym produktem przetwarzania nasion i pozyskiwany jest na drodze tłoczenia nasion na zimno. Charakteryzuje się dużą zawartością kwasów tłuszczowych wielonienasyconych oraz niską zawartością kwasów nasyconych.

Olej konopny pozyskiwany jest na drodze tłoczenia nasion na zimno

Do kwasów n-3 zalicza się kwas α-linolenowy (ALA), który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu i jest jednym z najlepszych antyoksydantów. Nie jest on syntezowany przez zwierzęta, dlatego musi być dostarczony wraz z pożywieniem. W oleju konopnym jest tego kwasu więcej niż w rzepakowym i sojowym.

W grupie kwasów PUFA znajduje się też kwas linolowy, należący do grupy n-6, który również dominuje w oleju z konopi siewnych pod względem zawartości (ok. 63%). Prawidłowy stosunek kwasów n-6/n-3 jest korzystny dla zdrowia świń.

Dobrze znane zależności między charakterem spożywanych lipidów a lipidami zawartymi w tkankach zwierzęcych mogą być wykorzystane do poprawy wartości odżywczej mięsa, w szczególności zawartości kwasów tłuszczowych. Strategia ta może być przydatna do zwiększenia spożycia kwasów tłuszczowych n-3 przez ludzi.

W badaniach porównujących olej palmowy, rzepakowy i konopny w dietach dla tuczników jako źródła tłuszczu, okazało się, że zawartość lipidów w mięśniu najdłuższym grzbietu była najwyższa u zwierząt skarmianych dietą konopną. Zaobserwowano u nich wyższe zawartości kwasu linolowego i linolenowego niż w przypadku zwierząt karmionych dwoma pozostałymi dietami.

Naukowcy stwierdzili, że przy stosowaniu tych samych olejów w tuczu świń karmionych dietą z olejem konopnym od 50 do 105 kg żywej wagi, zawartość kwasów tłuszczowych n-3 wzrosła w zewnętrznej tkance tłuszczowej, ale nie w mięśniu najdłuższym grzbietu. Autorzy obliczyli, że zawartość kwasów tłuszczowych z grupy n-3 w kotlecie wieprzowym wynosiła około 200 mg/100 g mięsa w diecie z dodatkiem oleju konopnego oraz 110 mg/100 g i 60 mg/100 g w przypadku zastosowania oleju rzepakowego lub palmowego.

Badacze porównywali też wpływ 1,6-proc. udziału oleju z nasion soi lub konopi w diecie u loch pierwiastek na m.in. skład mleka. To od loch otrzymujących olej konopny zawierało wyższy poziom kwasów linolowych, podczas gdy stosunek n-6/n-3 zmniejszył się.

Łuski nasion z konopi stosowane są jako suplementy włókna w diecie

Z nasion konopi tłoczony jest głównie olej, który jest produktem podstawowym. Resztę nasion stanowi mieszana biomasa białka i innych pozostałości, w tym łusek.

Łuski stosowane są aktualnie głównie jako wypełniacze poduszek i suplementy włókna w diecie. Zawierają one około 21,6% białka ogólnego; 19,4% tłuszczu, 50,7% NDF i 39,9% ADF; 0,14% wapnia; 0,58% fosforu i 1,76% argininy.

Naukowcy porównywali strawność i energetyczność łusek konopi surowych (HH) i ekstrudowanych (EHH) w dietach dla tuczników. Stwierdzili niższą strawność diety HH (82%) i EHH (82%) niż diety kontrolnej, zawierającej soję i kukurydzę (85%), co wynika z dużej zawartości w nich włókna. Wartości energii netto wynosiły odpowiednio 2375, 2320 i 2399 kcal/kg s.m. Kontynuacja badań poprzez dodanie do diet fitazy pozwoliła na poprawę strawności wapnia i fosforu z diety i zmniejszenie wydalania tego pierwiastka do środowiska.

Makuchy z konopi włóknistych są materiałem o niskiej zawartości tłuszczu surowego

Makuchy konopne otrzymywane są na drodze ekstrakcji oleju konopnego i przez długi czas były produktem ubocznym tego procesu. Ich potencjał żywieniowy zauważony został późno, a stanowią one bogate źródło białka ogólnego, o korzystnym składzie aminokwasowym, ze względu na wysoki udział aminokwasów i bogate źródło substancji aktywnych biologicznie, co może zaklasyfikować ten surowiec jako komponent paszowy dla zwierząt, czy dodatek poprawiający jakość mięsa. Obecnie nie ma wielu doniesień na ten temat, ale badania w tym kierunku ciągle trwają.

Makuchy z konopi włóknistych są materiałem o niskiej zawartości tłuszczu surowego (ok. 10%) i dużej zawartości włókna (ponad 30%). W badaniach własnych wykazano, że makuch konopny zawierał 31% białka ogólnego, 9% tłuszczu i 34% włókna, 0,13% wapnia i 0,84% fosforu.

Makuch może być wartościowym źródłem argininy (10,17%) i metioniny (1,57%), kwasu linolowego (65,7%) i α-linolenowego (9,9%) przy stosunku kwasów n-3/n-6 = 1: 6,6. Badania przeprowadzone przez innych naukowców w 2021 r. wykazały, że makuchy konopne charakteryzują się zawartością metali ciężkich oraz mikotoksyn na znacznie niższym poziomie niż dopuszczalny.

Ponadto makuchy nie zawierają generalnie kannabinoidów i związków pokrewnych, mających działanie psychoaktywne, dlatego są bezpieczne dla zwierząt. Mogą być też źródłem energii i włókna, szczególnie dla loch prośnych. Ich udział w diecie w tym okresie powinien być wyższy, gdyż nie tylko zapobiegają zaparciom, ale także wypełniają żołądek, obniżając łaknienie i agresję wśród zwierząt.

Dagmara Franek, dr hab. Małgorzata Kasprowicz-Potocka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
fot. Ignaczewski, Franek