Owies stanowi cenny element płodozmianu zbożowego. Pozostawia dobre stanowisko. Owies wykazuje działanie fitosanitarne, dzięki wydzielaniu przez korzenie skopoletyny - swoistego alkaloidu. Uprawa jest możliwa na słabszych stanowiskach, ponadto owies wykazuje wyższą tolerancję na niskie pH gleby. Wynika to z mniejszej wrażliwości na nadmiar jonów glinu i manganu w glebie. Dobierając stanowisko do uprawy owsa należy zaznaczyć jednak wysokie wymagania wodne, toteż nie zaleca się uprawy na glebach lekkich, przepuszczalnych. Owies jest rośliną dnia długiego. Zaleca się wczesny termin siewu, gdyż opóźnienie wpływa m.in. na zmniejszenie ilości wiech oraz masy 1000 ziaren (MTZ).

Dobór odmian
Właściwy dobór odmiany jest jednym z czynników warunkujących osiąganie wysokich plonów oraz opłacalność uprawy. Producenci corocznie mierzą się z trudną decyzją, którą z dostępnych na rynku odmian wybrać, aby w określonych rejonach kraju była możliwa pełna realizacja potencjału plonotwórczego. Ostatni rok charakteryzował się wystąpieniem suszy. Niedobór wody w 2020 roku pojawił się już w kwietniu, co ograniczyło dostępność oraz możliwość pobrania składników pokarmowych. Stres wodny finalnie wpływa na zmniejszenie wielkości oraz jakości plonu. W sezonie 2020 niedobory wody dostępnej dla roślin zostały uzupełnione w zależności od rejonu kraju w maju i czerwcu.

Rejestr odmian
Aktualnie producenci mają do wyboru 34 odmiany owsa jarego: w tym 30 owsa zwyczajnego i 4 nagiego. W 2020 roku z Krajowego Rejestru (KR) wykreślono cztery odmiany: Haker, Sławko, Kasztan oraz jedyną odmianę dedykowaną do uprawy w terenach górskich Celer. Polskie odmiany w KR stanowią ponad 70%. Rozmnażaną na największym areale jest polska odmiana Bingo (45,3%), a następnie Kozak (5,2%) Romulus 4,7 (%), Arab (4,6%). Wybierając odmianę warto zapoznać się z wydawaną corocznie przez COBORU listą odmian zalecanych (LOZ) do uprawy  w poszczególnych województwach. Wyniki doświadczeń realizowanych w ramach systemu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO)  prowadzonego i koordynowanego przez COBORU we współpracy z zainteresowanymi podmiotami na obszarze danego województwa  stanowią podstawę tworzenia wspomnianego zestawienia. Zawiera ono  listę odmian najlepiej plonujących w poszczególnych rejonach kraju, charakteryzujących się zróżnicowanymi warunkami glebowymi oraz klimatycznymi. Odmianą rekomendowaną w większości województw (13) jest Bingo. Odmiana Kozak zalecana jest do uprawy w 10 województwach, natomiast Harnaś oraz Monsun w 8. Ponadto przegląd wyników plonowania oraz ocen cech technologicznych odmian w  ramach PDO  umożliwi trafny dobór odmiany.

Plony zależą od opadów
Średni plon odmian w 2020 roku w ramach badań Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego wyniósł 65,7 dt z ha, natomiast plon odmian wzorcowych 71,0 dt z ha (ryc. 1.). W trzyleciu 2018-2020 średni plon odmian wzorcowych owsa zwyczajnego wyniósł 63,0 dt z ha. Najlepiej plonujące odmiany w ostatnim trzyleciu to: Rambo, Alfa, Refleks, Figaro i Agent.
 Na przestrzeni lat kluczowym czynnikiem powodzenia uprawy pozostaje trafny rozkład opadów. Dostępność wody w glebie umożliwia pobieranie składników pokarmowych. Dzięki opadom, które występują w kardynalnych fazach rozwoju roślin możliwy jest niezakłócony rozwój roślin. Najlepiej plonujące odmiany to głównie kreacje zarejestrowane w ostatnich latach. Wskazuje to na postęp hodowlany obserwowany w nowych odmianach. Prace hodowlane mają na celu nie tylko maksymalizację plonu, ale także m.in. zmniejszenie udziału łuski, zachowanie dużej MTZ, odporności na choroby, wyleganie oraz zawartość białka i tłuszczu. Na rycinie 2 zaprezentowano wyniki plonowania owsa zwyczajnego w doświadczania w ramach PDO oraz dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). W latach 2010-2019 plony uzyskiwane przez producentów wg GUS stanowiły średnio 42% plonów w doświadczeniach COBORU. Różnice w plonowaniu to wypadkowa wielu czynników,  między innymi warunków glebowych oraz agrotechniki.


Cechy rolniczo-użytkowe
W tabeli 2 zamieszczono wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian owsa znajdujących się w Krajowym rejestrze w ostatnim trzyleciu. Odmiany uszeregowano według malejącego plonu ziarna. W zestawieniu pominięto odmiany, które nie były badane w doświadczeniach COBORU w tym okresie. Prezentowane wyniki plonowania są średnią z doświadczeń prowadzonych przez COBORU w stacjach, zakładach oraz punktach doświadczalnych na terenie całej Polski. W tabeli ujęto wybrane cechy rolniczo-użytkowe. Hodowcy dążą do obniżenia udziału łuski. Do odmian charakteryzujących się najmniejszym udziałem łuski zaliczają się Lion oraz Bingo. Dobór odmiany oraz odpowiednia agrotechnika pozwalają na uzyskanie ziarna o dużej MTZ. Najwyższą MTZ cechują się: Pablo, bingo, Nawigator, Agent i Armani. Szczególnie istotną cechą jest także odporność na wyleganie. Mechaniczne uszkodzenie źdźbeł wpływa na zmniejszenie efektywności transportu wody wraz z  solami mineralnymi, asymilatów oraz pozostałych substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania roślin. Odmiana Alfa to odmiana o największej odporności na wyleganie. W 2020 roku najczęściej obserwowano objawy helmintosporiozy oraz rdzy owsa. Na ryc. 3 zestawiono w ujęciu procentowym ilość doświadczeń, gdzie obserwowano objawy wspomnianych chorób w latach 2000-2019. Linia trendu wskazuje na wzrost presji patogenów w ostatnich latach. Najwyższą odporność na rdzę owsa notuję się dla odmian: Arkan i Nawigator, natomiast na helmintosporiozę dla: Arden, Figaro i Harnaś .

Areał uprawy
Średnia powierzchnia uprawy owsa w latach 2010-2019 wynosiła blisko 515 tys. ha. Rekordowa powierzchnia uprawy została odnotowana w 2015 roku, ponad 631 tys. ha. W ostatnim trzyleciu uprawiano średnio blisko 0,5 mln ha. Średnio w trzyleciu najwięcej owsa uprawiano w województwie mazowieckim (96,5 tys. ha) i lubelskim (75,6 tys. ha), natomiast najmniej w opolskim (5,9 tys. ha) i lubuskim (7,8 tys. ha). Owies w Polsce uprawia się głównie z przeznaczeniem na paszę dla zwierząt. W ostatnich latach dzięki dużej ilości wielonasyconych kwasów tłuszczowych oraz dobremu składowi aminokwasowemu produkty owsiane coraz częściej stanowią cenny składnik ludzkiej diety.

Mgr inż. Katarzyna Drążkiewicz   
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
Słupia Wielka