Wykluczanie. Czy może być dobre? W ostatnich latach stosuje się je w sytuacjach, kiedy chcemy dać do zrozumienia osobie, instytucji czy firmie, że nie zgadzamy się na pewne praktyki czy poglądy. Takie wykluczanie stało się elementem wprowadzania wielu korzystnych zmian społecznych.

Wykluczanie doczekało się jednak swojej nowej, dużo mniej korzystnej twarzy w postaci zjawiska zwanego cancel culture, czyli kulturą wykluczania. Jej negatywne dla zdrowia psychicznego skutki dotykają głównie nastolatków. Dla wielu z nich wykluczenie to najgorsza kara, ponieważ to, czego nastolatki boją się zwykle najbardziej, to odrzucenie przez grupę rówieśniczą. Dlatego istnieje związek między kulturą wykluczania a zdrowiem psychicznym. Wykluczenie może prowadzić do lęku, depresji oraz myśli i zachowań samobójczych.

Kultura wykluczania i media społecznościowe idą w parze 

W kulturze unieważniania koledzy i koleżanki z klasy lub „przyjaciele” z mediów społecznościowych bojkotują nastolatka, który mówi lub robi coś problematycznego, na przykład wygłasza rasistowskie komentarze czy opowiada niesmaczne żarty lub źle ocenia kogoś. Nastolatki wykluczają się również z innych powodów – na przykład za bycie toksycznym przyjacielem, bycie zbyt potrzebującym lub egocentrycznym, a nawet oglądanie niewłaściwych programów lub słuchanie niewłaściwej muzyki.

Kultura wykluczania i media społecznościowe idą w parze. Podstawowym sposobem wykluczenia osoby jest blokowanie jej w mediach, zaprzestanie obserwowania i/lub werbalne wspominanie ich w mediach społecznościowych czy też opublikowanie nagrania odwołującego się do tej osoby. Wśród nasto­latków kultura wykluczania ma miejsce w Internecie poprzez komentarze i zaprzestanie obserwowania. Jednak wykluczenie może się również wydarzyć w prawdziwym życiu, w szkole lub podczas zajęć pozaszkolnych. Nastolatki, które zostały wykluczone, są często zastraszane, ignorowane i izolowane.

Co na to specjaliści? Psychologowie uważają, że takie upomnienie przez rówieśników może być potężnym doświadczeniem edukacyjnym i rozwojowym dla nastolatków, jeśli dopuściły się obraźliwych słów lub czynów.

Jakie mogą być skutki dla osoby wykluczonej?

Wykluczenie to jednak najczęściej surowa kara i publiczne zawstydzenie. Jest szczególnie szkodliwe i niebezpieczne u nastolatków, ponieważ ta grupa wiekowa jest bardzo wrażliwa na opinie rówieśników. Przegląd badań nad mediami i rozwojem mózgu nastolatków wykazał, że nastolatki są szczególnie podatne na wpływy społeczne, ponieważ obszary mózgu zaangażowane w społeczne aspekty życia wciąż u nich dojrzewają. Badania obrazowe mózgu pokazują, że odrzucenie społeczne boli w sensie dosłownym – uaktywnia te same części mózgu nastolatka, które są aktywowane przez ból fizyczny.

W rezultacie wykluczenie społeczne w wieku, w którym kontakty z rówieśnikami są niezwykle ważne, może mieć fatalne skutki. Wielu terapeutów zgłasza, że ​​leczy nastoletnich pacjentów, którzy cierpieli na depresję, lęki i myśli samobójcze przez wiele miesięcy po tym, jak zostali wykluczeni przez rówieśników. Nastolatki, które tego doświadczają, mogą latami odzyskiwać zaufanie do siebie, zaufanie do innych i poczucie przynależności do grupy rówieśniczej.

Szkodliwe skutki kultury wykluczania rozciągają się również na same osoby wykluczające, ale też te postronne. Nastolatki, które wykluczają innych, mogą to robić z silnych moralnych pobudek i samo to nie jest jeszcze niczym złym. Ale kultura wykluczania daje przyzwolenie na pomijanie takich odczuć i odruchów, jak empatia i przebaczenie. Nastolatki dziś zamiast uczyć się debatować na tematy, w których się ze sobą nie zgadzają, idą na skróty i wykluczają. Co się dzieje z tymi, którzy stoją z boku i przyglądają się wykluczeniu? Często cierpią z powodu strachu, że będą następni, lub poczucia winy, że nie stanęli w obronie kogoś, kto został surowo potraktowany.

Rodzicu! Rozmawiaj z dzieckiem!

Ważne, aby rodzice rozmawiali z nastolatkami na temat wykluczania. Trzeba przede wszystkim pomóc im zrozumieć jego konsekwencje. Wiele dzieci nie zdaje sobie sprawy z tego, że wykluczanie w mediach społecznościowych może być rodzajem nękania, jeśli robi się to w sposób, który zawstydza. Że to niewłaściwy sposób, nawet jeśli ktoś zrobił coś zasługującego na potępienie.

Porozmawiaj z dzieckiem o tym, jak ważne jest zrozumienie tego, co czują i myślą inni, nawet jeśli się z nimi nie zgadzamy. Dowiedz się, jakie uczucia dziecko kojarzy z wykluczaniem, niezależnie od tego, czy dotyczy to kolegów z klasy, czy celebrytów. Nawet jeśli jakiś problem w klasie czy szkole wyda ci się mało poważny, przyjmij, że jest znaczący dla nastolatka. Zachęcaj do dyskusji na temat wykluczania i jego wpływu na ludzi po wszystkich stronach konfliktu. Taką okazją mogą być odwiedziny twojego dziecka przez kolegów i koleżanki z klasy czy moment, kiedy podwozisz gdzieś nastoletnią ekipę samochodem.

Ucz nastolatki tego, co nazywa się „dobrym cyfrowym obywatelstwem”. Oznacza to zastanowienie się dwa razy przed opublikowaniem jakiegoś komentarza w mediach społecznościowych i unikanie zaangażowania, gdy czuje się intensywne emocje. Jeśli jesteś rodzicem młodszego nastolatka, rozważ ograniczenie czasu, jaki dziecko spędza w mediach społecznościowych.

Jeśli twoje dziecko wyklucza innych, spróbuj dojść do tego, co się pod tym kryje. Czy czuje, że wykluczanie jest jedynym sposobem na utrzymanie przyjaciół lub bycie liderem? Czy wykluczanie w mediach społecznościowych stało się dla niego niezdrowym sposobem na zwiększenie poczucia włas­nej wartości? Zaproponuj skuteczniejsze i mniej agresywne sposoby dzielenia się swoimi przekonaniami i wartościami. Zamiast wykluczania podpowiedz opublikowanie postu z osobą godną naśladowania czy sytuacją, w której dzieje się coś dobrego i godnego pochwały.

Jeśli twój nastolatek został wykluczony, nie zaczynaj od osądzania go za zachowania, które do tego doprowadziły. Ucz, że stał się nie ofiarą ataku, a jedynie celem. Cel nie jest tak bezradny, jak ofiara. Jeśli zrobił lub powiedział coś problematycznego, wykorzystaj to jako okazję do przedyskutowania tego i pomóż mu zobaczyć, dlaczego to mogło być dla kogoś bolesne. Uznaj jego ból, okaż wsparcie i współczucie, a potem zaproponuj sposób rozwiązania konfliktu lub przeproszenie, jeśli będzie to konieczne. Jeśli twoje dziecko będzie dalej wykluczane, pomóż mu poszukać nowych znajomości.

• Nastolatkowie często stają się zakładnikami kultury wykluczania. Pomóżmy im uwolnić się z jej więzów

Nastolatku, zostałeś wykluczony?

Nie mścij się – to emocjonalny odruch, który po prostu daje prześladowcom to, czego chcą. Udokumentuj nękanie za pomocą zrzutów z ekranu. Zablokuj sprawcę, ustal odpowiedzialne osoby dorosłe i autorytety, do których można zgłosić to wydarzenie. Nie obwiniaj siebie za złe samopoczucie. Bycie prześladowanym boli. Zaakceptuj to, ale nie tkwij w tym uczuciu. Bez względu na to, jak okropne jest bycie celem, im dłużej się nad tym rozmyśla, tym gorzej się czujemy i tym bardziej tyran „wygrywa”.

fot. freepik

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 12/2023 na str. 102. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.