- Na jakie cele przeznaczane jest sorgo z uprawa w naszych warunkach klimatycznych?
- Jak wypada sorgo pod względem wydajności energetycznej i wielkości plonów względem kukurydzy?
- Czy uprawa sorgo jest korzystna ekonomicznie w naszym kraju?
Sorgo ziarnowe pochodzi z rejonów świata o wysokich temperaturach powietrza, dużej suszy glebowej i niskim poziomie wody gruntowej. W Afryce i podobnych rejonach świata spełnia rolę zboża chlebowego, zajmując ponad 50 mln ha.
Sorgo na mąkę bezglutenową
W naszych warunkach klimatycznych sorgo ziarnowe może być wykorzystywane przede wszystkim do produkcji mąki bezglutenowej lub bioetanolu a słomę przeznacza się na cele energetyczne do spalania w formie pelletów lub brykietów. Dotychczas ziarno sorga przeznaczane do produkcji pokarmów bezglutenowych jest importowane z krajów Bliskiego Wschodu.
Mąka bezglutenowa z sorgo może być wykorzystywana do wyrobów niskobiałkowych i żywności funkcjonalnej. Zawiera cenne aminokwasy: lizynę i tryptofan, witaminy z grupy B oraz dużą ilość magnezu i cynku. Całkowicie jest pozbawiona glutenu i dlatego jest bezpieczna dla alergików i osób cierpiących na nietolerancję pokarmową czy też celiakię. Wyroby otrzymane z mąki bezglutenowej są smaczne i mają wyższą wartość odżywczą niż z mąki pszennej. Mąka gryczana jest również bezglutenowa, ale jest bardziej ciemna, o gorzkim smaku w porównaniu z mąką sorga ziarnowego.
Polskie doświadczenia z uprawą
W celu oceny przydatności uprawy sorgo ziarnowego w warunkach klimatyczno-glebowych naszego kraju podjęto w 2016 roku doświadczenia polowe pięciu odmian pochodzących z niemieckiej hodowli roślin, w porównaniu z kukurydzą uprawianą na ziarno. Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 2016–2018 w ZD IWNiRZ Stary Sielec pow. Rawicz, położonym w rejonie o małej ilości opadów atmosferycznych (< 550 mm) i niskim poziomie wody gruntowej. Doświadczenia prowadzono na glebach bielicowych zalegających na glinie o pH 5,5–6,5 i średniej zasobności w składniki pokarmowe.
Przedplonem była pszenica, po której wykonywano podorywkę, bronowanie i jesienią orkę na średnią głębokość. Wiosną włókę, bronowanie, wysiew nawozów mineralnych i nasion. Bezpośrednio przed siewem dokonywano nawożenia w kg/ha: 100 N, 60 P₂O₅, 120 K₂O i 30 MgO. Do siewu wykorzystywano 5 odmian sorgo ziarnowego wymienionych w tabeli 1 i 2 w ilości 12 kg/ha zaprawionych nasion oraz kukurydzę Opoka w ilości 80 kg/ha przy rozstawie rzędów 40 cm w dniach 6–7 maja.
Rośliny zbierano w fazie pełnej dojrzałości ziarna 15.09.2016, 29.09.2017 i 18.09.2018 r. W tym samym czasie zbierano również kukurydzę na ziarno. Podczas zbioru pobierano próby nasion i słomy z każdego poletka po 1 kg a następnie ze zmieszanych prób pobierano referencyjną ilość z każdej odmiany do oznaczania wilgotności ziarna i słomy oraz bioetanolu w ziarnie i wartości energetycznej słomy.
Trzeba zaznaczyć, że w latach prowadzenia doświadczeń występowały duże różnice w przebiegu pogody. Szczególnie w 2018 roku ilość opadów wynosiła tylko 285 mm od marca do września, a temp. powietrza w tym roku była wyższa o 2,2°C od średniej wieloletniej wynoszącej 16,3°C. W pozostałych dwóch latach temperatury powietrza i opady były podobne do średniej wieloletniej.
| Tabela 1. Plony ziarna sorgo ziarnowego i kukurydzy w latach 2016–2018 w dt/ha |
| Lp. | Odmiany | 2016 | 2017 | 2018 | średnia | Wydajność bioetanolu w l/ha |
| ziarno | ziarno | ziarno | ziarno |
| 1. | Sweet Susana | 39,9 | 36,7 | 86,5 | 54,4 | 1269 |
| 2. | Sweet Karolina | 31,3 | 42,5 | 65,3 | 46,4 | 1038 |
| 3. | J-018 | 30,1 | 38,7 | 71,2 | 46,7 | 1039 |
| 4. | GK Emese | 29,9 | 43,1 | 73,3 | 45,8 | 1059 |
| 5. | J-GK-813 | 24,7 | 41,5 | 61,1 | 42,4 | 871 |
| 6. | Kukurydza Opoka | 74,9 | 58,3 | 68,8 | 67,3 | 2243 |
Czy warto uprawiać sorgo?
Z porównywanych odmian sorgo ziarnowego najwyższe plony (dane w tabelach) zarówno ziarna (54,4 dt/ha), jak też słomy (473 dt/ha) dała średnio odmiana Sweet Suzanna. Natomiast najniższe plony ziarna (42,4 dt/ha) dała odmiana J-GK-813. Badana wydajność etanolu była na korzyść kukurydzy, natomiast wydajność energetyczna odziarnionej słomy odmian sorgo jest wyższa od średniej wydajności energetycznej słomy kukurydzy. To badania wstępne i warto je kontynuować, zwłaszcza w zakresie poznania przydatności sorgo ziarnowego do produkcji żywności w naszym kraju. Bowiem wysoka wartość przychodów (> 40 tys. zł/ha) ze sprzedaży mąki bezglutenowej sorgo ziarnowego oraz słomy odziarnionej, stanowią uzasadniony ekonomicznie sposób poprawiania rentowności gospodarstw rolnych.
Wyniki badań pokazują większą przydatność ekonomiczną uprawy sorgo ziarnowego od kukurydzy uprawianej na ziarno. W warunkach niedoboru wody w glebie i wysokich temperatur powietrza na przykładzie 2018 roku, plony ziarna sorgo były wyższe od kukurydzy. W pozostałych latach przy większej wilgotności gleby i powietrza, plony ziarna sorgo niektórych odmian były niższe od plonów ziarna kukurydzy. Jednak z uwagi na wyższe ceny rynkowe ziarna sorgo od ziarna kukurydzy, to ostateczne przychody z uprawy sorgo ziarnowego są większe od przychodów z uprawy kukurydzy na ziarno.
Z uwagi na możliwości wykorzystywania ziarna sorgo głównie do produkcji mąki bezglutenowej, której wartość rynkowa jest bardzo wysoka i waha się od 15–17 zł/ kg, to uprawa tej rośliny jako towaru antyimportowego w warunkach ocieplającego się klimatu jest ekonomicznie uzasadniona. Z powyższych powodów uprawa sorgo ziarnowego może stanowić cenną metodę zwiększania przychodów w gospodarstwach rolnych oraz poprawiania rentowności polskiego rolnictwa.
| Tabela 2. Plony słomy sorgo ziarnowego i kukurydzy w latach 2016–2018 w dt/ha |
| Lp. | Odmiany | 2016 | 2017 | 2018 | średnia | średnia | Wydajność energetyczna
w GJ/ha |
| słoma | słoma | słoma | słoma | Wartość energetyczna w GJ/t |
| 1. | Sweet Susana | 345 | 566 | 509 | 473 | 16,8 | 795 |
| 2. | Sweet Karolina | 382 | 537 | 459 | 459 | 16,3 | 748 |
| 3. | J-018 | 293 | 498 | 468 | 420 | 16,2 | 680 |
| 4. | GK Emese | 321 | 523 | 480 | 334 | 16,6 | 554 |
| 5. | J-GK-813 | 335 | 557 | 469 | 454 | 16,0 | 726 |
| 6. | Kukurydza Opoka | 344 | 409 | 134 | 296 | 20,9 | 619 |
Henryk Burczyk
Zdjęcie: Henryk Burczyk
