Ale jest jeszcze jeden szkodnik – są nim ślimaki potrafiące zjeść całą plantację rzepaku w kilka dni. W Polsce Północno-Wschodniej praktycznie nie ma z nimi problemu i rolnikom z tych rejonów trudno jest nawet uwierzyć w skalę wyrządzanych zniszczeń upraw np. na Opolszczyźnie.

Żarłoczne i niewybredne ślimaki niszczą uprawy 

Ślimaki chętnie atakują rzepak, pszenicę ozimą i prawie wszystkie gatunki roślin uprawnych. Uszkadzają wszystkie organy roślin, jednak najchętniej żerują na kiełkujących nasionach, siewkach i młodych liściach.

Rośliny rzepaku ozimego niszczone są przez ślimaki głównie w pierwszych kilku dniach po wschodach. Szkodniki ścinają kolanko podliścieniowe i zjadają tkanki liścieni powodując całkowite zniszczenie siewek. W miarę rozwoju kolejnych liści właściwych wygryzane są w nich otwory, a niektóre mogą być zjadane w całości.

Problem jest poważny, a to jak sobie poradzić ze ślimakami opisuje w informacji prasowej dr Monika Jaskulska z Zakładu Entomologii i Agrofagów Zwierzęcych Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu. Informacje na czasie przed siewami rzepaku i bardzo pomocne, bo dotyczące naturalnych metod walki ze ślimakami. Dr Monika Jaskulska podkreśla stanowczo, że stosowanie chemicznych środków zwalczania tych szkodników to ostateczność, bo można i warto wykorzystać naturę.

Populacje ślimaków w uprawach roślin są liczne i mogą powodować znaczne uszkodzenia. Szkodniki te żerują na wszystkich częściach roślin, na nasionach i młodych roślinach, zgryzają i odcinają fragmenty liści. Mogą zjadać stożki wzrostu powodując zamieranie roślin. Żerując na uprawach, zanieczyszczają je odchodami i śluzem. Skutkuje to rozprzestrzenianiem się chorób grzybowych, bakteryjnych i wirusowych na roślinach i płodach rolnych.

• Spośród kilkunastu gatunków ślimaków atakujących rośliny uprawne najgroźniejszym szkodnikiem jest pomrowik plamisty. Lokalnie duże szkody powodują rodzime gatunki śliników (pospolity, wielki i zmienny) oraz zawleczony do Polski ślinik luzytański

Ponad 20 gatunków uciążliwych dla upraw ślimaków

Największe zagrożenie stanowią lądowe ślimaki płucodyszne, do których można zaliczyć ponad dwadzieścia gatunków ślimaków nagich i skorupkowych. Do najbardziej szkodliwych należą ślimaki nagie. Żerują głównie w nocy, a w słoneczne dni chronią się w kryjówkach. W Polsce najgroźniejszymi szkodnikami są: pomrowik plamisty – Deroceras reticulatum, ślinik pospolity – Arion vulgaris, ślinik wielki – Arion rufus i ślinik zmienny – Arion distinctus.

Ocieplenie klimatu wpływa na intensywność występowania ślimaków, powodując migracje niektórych gatunków. Przykładem może być ślinik wielki (A. rufus), który dawniej występował głównie w lasach i zaroślach, a obecnie częściej można go spotkać w pobliżu upraw różnych gatunków roślin rolniczych i warzywnych, w których wyrządza znaczące szkody. Temperatury od 15°C do 20°C latem i łagodne temperatury zimą są korzystne dla ślimaków nagich, szkodliwe są dla nich natomiast ekstremalne ciepło lub zimno.

W jaki sposób określić wielkość populacji ślimaka w uprawach?

Określenie liczebności szkodników zawsze jest podstawą do oceny ryzyka i konieczności ograniczania szkodników. Zagęszczenie ślimaków w uprawach roślin określa się na podstawie liczby ślimaków odłowionych w pułapki chwytne. Dostarczają one danych odnośnie względnej liczebności ślimaków i stopnia ich aktywności powierzchniowej. Innym sposobem jest liczenie ślimaków w ramkach o określonej powierzchni. Ta metoda dostarcza orientacyjne dane na temat obecności i nasilenia występowania ślimaków na polu.

W przypadku masowego występowania szkodliwych ślimaków ważny jest dobór odpowiedniej metody ich zwalczania. Należy wykorzystać wszystkie dostępne agrotechniczne, ekologiczne i biologiczne zabiegi, które prowadzą do ograniczenia miejsc występowania i liczebności ślimaków. Decyzja o zabiegach chemicznych – moluskocydami – powinna zostać podjęta na końcu, gdy inne metody nie przyniosą oczekiwanych rezultatów.

W jaki sposób zwalczać ślimaki?

Naturalne metody zwalczania ślimaków to przede wszystkim zabiegi agrotechniczne, jak na przykład bronowanie, ale należy je wykonywać podczas słonecznej pogody. Bronowanie powoduje wyrzucanie ślimaków i ich jaj na powierzchnię gleby, co prowadzi do ich szybkiego wysuszania.

Pozytywny wpływ na zmniejszenie intensywności występowania ślimaków na polach i w ogrodach może mieć również płodozmian. W celu ograniczenia liczebności ślimaków i wyrządzanych przez nie szkód, z powodzeniem można stosować rośliny niechętnie zjadane przez te szkodniki, na przykład gatunki lub odmiany mniej podatne lub tolerancyjne na ich żerowanie. Deterentne działanie mają na przykład cyjanogenne glikozydy, które stanowią najważniejszą grupę substancji roślinnych odgrywających rolę w cyjanogenezie. Przykładem są tutaj: koniczyna biała, lucerna, łubin oraz nasiona w owocach gruszki, jabłka, moreli czy brzoskwini.

Pozytywne zastosowanie w ochronie roślin mogą mieć także olejki eteryczne lub wyciągi roślinne, które mają działanie repelentne lub atraktantne w stosunku do różnych agrofagów, w tym także dla ślimaków (na przykład olejek tymiankowy lub goździkowy, wyciąg z czosnku albo rumianku).

Wiele gatunków to naturalni wrogowie ślimaków

Są naturalni wrogowie ślimaków skorupkowych i młodych ślimaków nagich. Należą do nich: pająki, ptaki, krety, jeże, chrząszcze, muchówki, płazińce, roztocza, nicienie, wirusy, bakterie i grzyby. Howlett (2012) w obszernej publikacji opisuje larwy muchówki z rodziny smętkowatych (Sciomyzidae), które są drapieżnikami ślimaków. Wnikają one do organizmu ślimaka przez gruczoły w stopie lub przez czułki oczne, a następnie żywią się nim przez kilka dni. Prowadzi to do ograniczenia żerowania ślimaków na roślinach. Gatunki chrząszczy z rodzin biegaczowatych: biegacz gajowy i szykoń czarny, mogą zjadać jaja ślimaków nagich oraz skutecznie atakować młode osobniki.

Jedynym wrogiem naturalnym ślimaków, który znalazł zastosowanie w praktyce, jest pasożytniczy nicień Phasmarhabditis hermaphrodita. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku po raz pierwszy został skomercjalizowany jako biopreparat przeznaczony do zwalczania różnych gatunków ślimaków. Obecnie jest on sprzedawany w kilkunastu krajach Europy. W Polsce jest zalecany do ochrony wybranych roślin warzywnych i ozdobnych, uprawianych w gruncie i pod osłonami.

• Ślimaki największe szkody powodują w rzepaku ozimym i pszenicy ozimej. Rośliny rzepaku ozimego niszczone są głównie w pierwszych kilku dniach po wschodach ścinając kolanka podliścieniowe roślin. Na roślinach starszych wygryzają otwory w liściach właściwych albo zjadają je w całości

Marek Kalinowski
Za informacją IOR – PIB
fot. Monika Jaskulska