Podkreślali, że programy ochrony tego gatunku powinny uwzględniać ograniczanie sprawcy tej właśnie choroby. Oczywiście nie można pomijać presji mączniaka, brunatnej plamistości liści oraz rdzy brunatnej i żółtej, ale sprawców tych chorób można ograniczać przez wybór bardziej tolerancyjnych odmian. Trudnością w ograniczaniu septoriozy liści jest bardzo długi okres rozwoju utajonego (inkubacji).

Septorioza paskowana liści nie daje objawów nawet 3 tygodnie

Septorioza paskowana liści pszenicy występuje najczęściej na pszenicy, rzadziej na pszenżycie i życie, w dwóch stadiach: workowym stadium doskonałym (Mycosphaerella graminicola) i stadium konidialnym (Septoria tritici). Źródłem infekcji są resztki pożniwne, samosiewy i oziminy, na których grzyb zimuje w postaci piknidiów i grzybni z owocnikami workowymi tworzonymi na obumarłych liściach. Pierwszych zakażeń grzyb dokonuje już jesienią. Wiosną natomiast infekcja dokonywana jest przez zarodniki konidialne, które wydostają się z licznych piknidiów.

Zarodniki konidialne rozprzestrzeniane są przez deszcz. Do wywołania infekcji patogen potrzebuje długiego okresu wysokiej wilgotności powietrza. Wilgotność liści musi być wyższa niż 98% przez 24–48 godzin. Grzyb rozwija się w szerokim zakresie temperatur. Sprzyjającą temperaturą w nocy jest od 0 do 10°C, a w dzień od 10 do 16°C. Czas inkubacji grzyba w temp. 15°C wynosi od 3 do 4 tygodni.

• Pierwsze oznaki septoriozy paskowanej liści pszenicy występują już jesienią w fazie krzewienia na liściach najstarszych, lecz specyficzne objawy jesiennych infekcji są dobrze widoczne z owocnikami grzyba (na czubku środkowego liścia) dopiero wiosną

Septorioza tworzy na liściach plamy ograniczone nerwami

Jak objawia się septorioza paskowana liści na liściach i pochwach liściowych? Początkowo jesienią i wczesną wiosną (objawy występują najpierw na dolnych liściach) obserwuje się owalne szarozielone plamy, które szybko żółkną, a na powierzchni plam pojawiają się owocniki grzyba (piknidia). Są one ułożone wzdłuż nerwów liści.

Stopniowo choroba opanowuje liście rosnące wyżej. Plamy na liściach starszych w późniejszych fazach wzrostu są wydłużone, ograniczone nerwami, między którymi rozwijają się owocniki stadium konidialnego grzyba w postaci czarnych punktów. Plamy w tym czasie mogą mieć kształt nieregularnych prostokątów, a przy silnym porażeniu blaszki liściowej nekroza może obejmować znaczną jej część.

Niestety, inkubacji i rozwoju grzybni wewnątrz liścia nie jesteśmy w stanie dostrzec. Objawy widoczne gołym okiem w postaci pojawiających się na liściach nekroz zaobserwujemy dopiero po trzech tygodniach od infekcji. Zabieg chemiczny w tym momencie jest spóźniony. Dlatego, aby wyprzedzić diagnostykę potwierdzającą obecność choroby warto przeprowadzić test kopertowy. Jest łatwy do wykonania i naprawdę dużo pomaga. Opiszemy go w następnym wydaniu "Tygodnika Poradnika Rolniczego".

Nawet co setny liść z owocnikami 

Z metod niechemicznych septoriozę paskowaną liści skutecznie ograniczają: odpowiedni płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów, optymalne nawożenie azotowe, rozrzedzony siew, używanie kwalifikowanego i zaprawionego materiału siewnego, wybieranie odmian wcześnie dojrzewających i tych o większej odporności na septoriozę paskowaną liści.

Zabiegi chemiczne w integrowanej ochronie roślin są oczywiście ostatecznością. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w okresie od stwierdzenia objawów należy wykonać z uwzględnieniem progów szkodliwości. Zabiegi przy użyciu środków ochrony roślin wykonuje się od początku fazy strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia. W warunkach sprzyjających rozwojowi choroby zalecany termin zabiegu można wydłużyć do fazy dojrzałości wodnej ziarna.

Termin wykonania zabiegu musi uwzględniać karencję środka, a decyzję trzeba oprzeć na określonych przez IOR – PIB progach szkodliwości:

• w fazie krzewienia – 30–50% liści z pierwszymi objawami porażenia lub 1% liści z owocnikami,
• w fazie strzelania w źdźbło – 10–20% porażonej powierzchni liścia podflagowego lub 1% liści z owocnikami,
• w fazie kłoszenia – 5–10% porażonej powierzchni liścia flagowego lub 1% liści z owocnikami.

W jaki sposób najłatwiej zapobiegać odporności sprawców septoriozy na środki chemiczne?

Mówiąc o septoriozie paskowanej liści pszenicy nie można pominąć problemu jej odporności. W Europie Zachodniej, zwłaszcza tam, gdzie od kilkudziesięciu lat septorioza paskowana liści jest chorobą dominującą w pszenicy, odporność jest faktem. Podstawową grupą chemiczną do zwalczania septoriozy paskowanej liści powinny być azole, bo nadal są skuteczne. Jeszcze lepsze są w zwalczaniu septoriozy (oraz innych chorób zbóż) i zapobieganiu ewentualnej odporności na fungicydy zawierające azole i dodatkowo nowe substancje z grupy karboksyamidów (SDHI).

W przypadku tak podstępnego rozwoju grzyba septoriozy paskowanej liści najlepsze rezultaty jego ograniczania można by osiągnąć wykonując zabieg, gdy grzyb już zaatakował liść, a jeszcze brakuje objawów chorobowych. Są oczywiście komercyjne modele chorobowe i systemy decyzyjne wspomagające ograniczanie sprawcy septoriozy paskowanej liści. Wspomniany test kopertowy nie jest tak dokładny, ale warto skorzystać chociażby z takiej pomocy, którą bezkosztowo przeprowadzimy sami.

• W zaawansowanym stadium porażenia plamy z widocznymi owocnikami septoriozy paskowanej liści pszenicy wydłużają się i układają się w charakterystyczne paski (nieregularne prostokąty) stąd nazwa choroby. Objawy septoriozy paskowanej liści pszenicy są niekiedy podobne do objawów septoriozy plew pszenicy, ale także fuzariozy liści i brunatnej plamistości liści zbóż

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 11/2023 na str. 18. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.