Szkodliwy pasażer na gapę przywieziony z wakacji do Europy

Turyści podróżujący po świcie, często w ramach pamiątki z wakacji, przywożą ze sobą do Europy ciekawe rośliny. Jednakże taka praktyka stanowi duże zagrożenie, zwłaszcza jeśli pochodzą one z odległych krajów, ponieważ takie „pamiątki” mogą być porażone przez organizmy szkodliwe. Tym samym stwarzają zagrożenie fitosanitarne dla upraw na terytorium Europy.

Na teren Wspólnoty Europejskiej nie wolno wwozić wielu rośli i ich owoców, warzyw, warzyw, kwiatów i nasion, jeżeli nie posiadają świadectwa fitosanitarnego. Wyjątek stanowią banany, orzechy kokosowe, daktyle, ananasy i duriany.

Tylko w latach 2016-2021 we włoskiej Kampanii podróżni przewozili wiele różnych części roślin, owoce, korę, suszone liście. Okazało się, że aż 41% tak przewożonych owoców były to różne gatunki szkodników. O tym więcej przeczytasz w 27 raporcie nt. zagrożeń fitosaniatrrnych PIORIN.  Co więcej, niektóre szkodniki zostały przechwycone w materiale roślinnym z krajów dotychczas nie będących na liście ich występowania. Doskonałym przykładem jest Sternochetus frigidus, choć znany do tej pory z Azji, został przechwycony w owocach mango z Burkina Faso.

Jakie patogeny roślin mogą wkrótce pojawić się lub już pojawiły się w Polsce?

Słodkie ziemniaki, znane jako bataty (Ipomoea batatas), zyskują na popularności w UE. Chociaż polskie warunki nie sprzyjają ich wielkoskalowej uprawie, można je spotkać jako ciekawostkę pod tunelami na polskich ogródkach. Jednym z patogenów infekujących bataty jest wirus chlorotycznej karłowatości batata (Sweet potato chlorotic stunt virus). Patogen ten występuje w kilku krajach obu Ameryk (Kostaryka, USA, kilka krajów Ameryki Południowej), Afryce i południowej części Azji. Na terenie UE podlega on obowiązkowi zwalczania, jego pierwsze stwierdzenie miało miejsce w 2002 roku w Hiszpanii, następnie w 2020 w Portugalii, a także w Holandii, na Węgrzech oraz w Belgii w 2022 roku.

Coraz lepiej w Europie zadomawia się znany patogen winorośli (Vitis vinifera), znany jako Grapevine red globe virus (GRGV00), któremu mogą towarzyszyć inne patogeny wirusowe. Wirus ten występuje w Azji (Chiny, Iran, Japonia), Ameryce (USA, Brazylia). W Europie został stwierdzony w Czechach, Hiszpanii, Francji, Niemczech, Słowenii, na Węgrzech i w Wielkiej Brytanii. Charakterystycznym objawem GRGV00 są czerwone przebarwienia, plamy i cętkowatość na liściach, ale bardzo często może występować w postaci bezobjawowej.

Nowe zagrożenie stanowi grzyb Fusarium brachygibbosum, który jako polifag poraża różne gatunki roślin zielnych i zdrewniałych. W UE uzyskał on status za agrofaga, który może zadomowić się na terenie Europy i stanowić potencjalne zagrożenie fitosanitarne. Patogen jest występuje w Azji (Arabia Saudyjska, Chiny, Indie, Iran, Irak, Katar, Malezja), Afryce (Algieria, Maroko, RPA, Tunezja), Ameryce (Meksyk, USA) i Australii. A także w niektórych krajach europejskich (Azerbejdżan, Turcja, Włochy). Tylko we Włoszech Fusarium brachygibbosum został stwierdzony w glebie, osadach z dna morskiego, a ponadto w nasionach komosy ryżowej i pszenicy durum, a następnie w 2022 r. po raz pierwszy wykryto go w ziemniakach. Na ziemniakach grzyb może wywoływać suchą zgniliznę bulw, która może doprowadzić do ich obumierania i mumifikacji. Kategoryzacja grzyba przeprowadzona przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) pozwoliła uznać go za agrofaga, który może zadomowić się na terytorium Unii i stwarzającego potencjalne zagrożenie fitosanitarne w Unii Europejskiej.

Pluskwiak z rodziny Cicadelidae Orientus ishidae (Matsumura) jest owadem polifagicznym porażającym zdrewniałe gatunki liściaste (np. grab, lipa, wiąz, klon) oraz rzadziej na ziołach (np. pokrzywa). Po raz pierwszy wykryty w Polsce w 2014/2015 r w trakcie badań przeprowadzonych przez pracowników naukowych IOR – PIB na dębach, głogach, leszczynie, świdośliwie i wiązach. Ponadto owad ten został on stwierdzony w Ameryce Północnej (Kanada, USA), Azji (Chiny, Filipiny, Japonia, Korea, Tajwan), a ponadto w kilkunastu krajach Europejskich, Osobniki dorosłe (imago) i nimfy odżywiają się sokami roślin. Uszkodzenia powstałe na liściach są widoczne w postaci jednej dużej plamy na każdym liściu, która brązowieje a następnie następuje nekroza całego liścia. Owad uważany jest za potencjalnego wektora fitoplazm porażających rośliny.

Oprac. Natalia Marciniak-Musiał na podstawie PIORIN
fot. PIORIN (na rycinie Orientus ishidae (Matsumura))