Do skracania zbóż służy kilka substancji czynnych. Najbardziej znane i stosowane w zbożowych retardantach, to: chlorek chlormekwatu (CCC), chlorek mepikwatu, trineksapak etylu, proheksadion wapnia i etefon. Poniżej najważniejsze ich cechy, w tym optymalne temperatury dla skutecznego ich działania oraz przykłady etykietowych zaleceń ich stosowania w różnych gatunkach zbóż.

Kiedy powinno zastosować się inhibitory w uprawie?

Substancja znana wszystkim ze skrótu CCC i chyba najlepiej znana rolnikom. Powoduje skrócenie i usztywnienie źdźbeł (dolnych międzywęźli), co nie wpływa ujemnie na wielkość kłosa lub wiechy i wykształcenie ziarna. Efekt skrócenia pszenicy o długiej słomie wynosi 10 proc. Warto dodać, że zboża pod wpływem tej substancji wykształcają grubsze i szersze blaszki liściowe o ciemnozielonym zabarwieniu. Wczesny oprysk środkiem CCC podczas krzewienia się wzmaga tworzenie pędów bocznych.

CCC do skutecznego działania wymaga średniej dobowej temperatury ok. 7–8°C, ale zdecydowanie lepiej, jeżeli zaczekamy i CCC zastosujemy przy 10–12°C. Drugim warunkiem musi być duże nasłonecznienie.

Temperatury niższe kilka dni po zabiegu wpływają ujemnie na skuteczność. Produktów z CCC nie należy stosować na 3–4 godziny przed spodziewanym deszczem i przed spodziewanymi przymrozkami. Wyższe dawki preparatów CCC należy stosować w uprawie odmian podatnych na wyleganie, w warunkach bardzo intensywnego nawożenia i przy niższych temperaturach powietrza.

Preparaty CCC dają najsilniejszy efekt skracania pszenicy przy stosowaniu w czasie uwalniania pierwszego kolanka od węzła krzewienia (silne skrócenie dolnych międzywęźli). Drugi oprysk CCC należy wykonać, gdy z pierwszego kolanka zaczyna się uwalnianie drugiego kolanka. Preparaty z CCC można stosować w dawkach dzielonych, ale zawsze trzeba dokładnie sprawdzić takie zalecenia w instrukcji stosowania produktu. Żyto należy opryskiwać CCC na początku strzelania w źdźbło, fazie 1–2 kolanka. Pszenżyto ozime należy skracać na początku strzelania w źdźbło w fazie 1–2 kolanka, a owies w fazie strzelania w źdźbło od 1 do 4 kolanka.

• Chlorek chlormekwatu (CCC), trineksapak etylu, proheksadion wapnia i chlorek mepikwatu są inhibitorami biosyntezy giberelin i zasadniczo powinny być stosowane do pierwszych zabiegów regulowania wzrostu zbóż – skracania. Nie mniej istotne od skrócenia jest pogrubienie pierwszych międzywęźli, co usztywnia źdźbła

W jaki sposób działa chlorek mepikwatu?

Ta substancja czynna z grupy piperydyn zarejestrowana jest w preparatach solo i w mieszaninach z proheksadionem wapnia oraz etefonem do skracania wszystkich gatunków zbóż ozimych oraz w jęczmieniu jarym.

Chlorek mepikwatu wykazuje najmniejsze wymagania termiczne spośród obecnie stosowanych substancji regulujących wysokość roślin. Można go stosować już w temperaturze 5°C.

Chlorek mepikwatu korzystnie wpływa na regulację wysokości zbóż, długość korzeni, pogrubienie podstawy źdźbła. Pozytywnie wpływa na wszystkie parametry fluorescencji chlorofilu. Preparaty zawierające chlorek mepikwatu można stosować od fazy strzelania w źdźbło (wg BBCH 30) aż do pojawienia się pierwszych ości (wg BBCH 49). W celu uzyskania maksymalnego efektu zaleca się stosowanie środka do fazy liścia flagowego (wg BBCH 39).

• Etefon należy do grupy generatorów etylenu. W roślinie przekształca się w etylen – hormon, który hamuje wzrost i przyspiesza dojrzewanie. Etefon jest najczęściej stosowany w fazie wykształconego liścia flagowego (na krótko przed masowym pojawieniem się ości) do skracania i usztywniania dokłosia zbóż, zwłaszcza dokłosia jęczmienia najbardziej podatnego na załamywanie

Kiedy nie zaleca się stosowania trineksapaktu etylu?

To wyjątkowa substancja czynna o długotrwałym działaniu, która – warto to podkreślić – nie redukuje masy rośliny i długości korzeni. Pobudza i wzmacnia system korzeniowy i powoduje usztywnienie źdźbeł. Środek pobierany jest głównie przez liście i źdźbła zbóż, a następnie przemieszczany do tkanek merystematycznych, a jego zadaniem jest zapobieganie nadmiernemu wydłużaniu się międzywęźli.

Trineksapak etylu wymaga minimalnej średniej dobowej temperatury ok. 8°C (nie należy stosować poniżej 5°C), a największą skuteczność uzyskuje się stosując substancję w temperaturze 10–15°C. Działanie substancji zwiększa silne nasłonecznienie oraz warunki, gdy łan jest suchy i aktywnie rosnący.

Substancji nie powinno się stosować w warunkach nadmiernej wilgotności lub długotrwałej suszy, wystąpienia przymrozków, nasilenia występowania szkodników i chorób. Wpływ na właściwości tej substancji ma jej formulacja. Zgodnie z zaleceniami dla jedynego przedstawiciela tej grupy chemicznej w pszenicy ozimej stosujemy trineksapak etylu raz od fazy krzewienia do fazy liścia flagowego lub w dawce dzielonej w fazie końca krzewienia i w fazie liścia flagowego. Jęczmień ozimy należy opryskiwać od fazy pierwszego kolanka do fazy liścia flagowego, a jęczmień jary od fazy pierwszego kolanka do fazy drugiego kolanka. Żyto skracamy od fazy pierwszego kolanka do fazy liścia flagowego, pszenżyto ozime od fazy pierwszego kolanka do fazy drugiego kolanka, a owies siewny od fazy pierwszego kolanka do fazy drugiego kolanka. Na rynku jest cała masa produktów z tą substancją w formulacji EC. Trineksapak etylu występuje też w unikalnej formulacji DC, dzięki czemu może być stosowany w niższych temperaturach (od 5 st. C) i jest doskonałym dokrzewiaczem pszenic.

Jakie właściwości wykazuje proheksadion wapnia?

Substancja stymuluje rozwój systemu korzeniowego, a hamując biosyntezę giberelin równomiernie skraca i pogrubia źdźbła pierwszych międzywęźli. Proheksadion wapnia w produktach do skracania zbóż występuje solo i w połączeniu z substancją chlorek mepikwatu oraz z trineksapakiem etylu. Te połączenia pozwalają skracać wszystkie zboża i w bardzo szerokim oknie aplikacji, także z założeniem skracania dawkami dzielonymi (od BBCH 29, czyli od końca krzewienia, aż po BBCH 49, czyli do widocznych pierwszych ości). Późne skracanie jest możliwe, ale w zbożach ozimych. Mimo tak szerokiego okna aplikacji, w późnych fazach w zbożach jarych istnieje ryzyko wpływu regulatora na kłoszenie.

Proheksadion wapnia działa w szerokim zakresie temperatur (od 5 do 25°C) szybko i natychmiast po zastosowaniu (jest pobierany przez rośliny w ciągu 4 godzin od zastosowania) właściwie niezależnie od temperatury. Substancja w wersji solo (zwłaszcza w bardzo dobrej formulacji użytkowej OD) do skutecznego działania wymaga minimalnej średniej dobowej temperatury ok. 5°C (optymalna temperatura 7–18°C).

Wraz ze wzrostem temperatury efekt działania substancji jest lepszy. Działa niezależnie od warunków nasłonecznienia i jest odporna na deszcz – szybko wnika w roślinę i opady w godzinę po zastosowaniu nie obniżają skuteczności. Są to podstawowe informacje o skracaniu źdźbeł różnymi substancjami i zawsze wariant skracania trzeba dobrze dopasować nie tylko do gatunku, ale także do odmian, które różnią się skłonnością do wylegania. Przed podjęciem decyzji o zakupie środków zachęcam zawsze do szczegółowego zapoznania się z zapisami w etykietach środków. Uczulam też, aby kupując konkretny środek domagać się od sprzedawcy albo sprawdzić samemu w dostępnych źródłach, badania związane z działaniem i ze skutecznością. Substancja czynna, która może występować w wielu produktach to jedno, a formulacja tej substancji, to drugie. Każdy preparat poza substancją czynną zawiera często kilkanaście innych substancji pomocniczych, które decydują o działaniu, przemieszczaniu, odporności na zmywanie, mieszalności itd. Pamiętajmy o tym wszystkim przy wyborze między produktami oryginalnymi, a tzw. generykami zawierającymi taką samą substancję czynną, ale często inne i mniej substancji pomocniczych.

Na jakiej zasadzie działa etefon?

W komórkach roślinnych etefon ulega rozkładowi, wydzielając etylen, który jest naturalnym hormonem roślinnym. Hamuje aktywność hormonów wpływających na wzrost i na długość, ale też przyspiesza starzenie się i dojrzewanie komórek, co jest jego wadą. Najlepiej działa podczas wydłużania się źdźbła, tzn. gdy z 1. kolanka uwalnia się 2. kolanko, do momentu pojawienia się liścia flagowego (pszenica, żyto, pszenżyto) lub od fazy 2. kolanka do początku pojawienia się ości (jęczmień). Ostateczna długość międzywęźli ustala się dopiero po kwitnieniu, dlatego przy późniejszym stosowaniu tej substancji aktywnej można wpływać na skrócenie przede wszystkim środkowych części źdźbła.

Etefon wymaga minimalnej średniej dobowej temperatury ok. 12°C (nie stosować poniżej 10°C), a jego temperatura optymalna działania to 15–19°C. Drugim warunkiem skuteczności etefonu jest średnie nasłonecznienie.

Preparatów zawierających tę substancję nie należy stosować łącznie z herbicydami. Zabieg przeciwko chwastom lepiej wykonać wcześniej, tzn. 10 dni przed lub 10 dni po zastosowaniu regulatora. Zależnie od produktu handlowego etefon należy stosować w jęczmieniu ozimym od wytworzenia drugiego węzła źdźbłowego (kolanka) do okresu na krótko przed pojawieniem się ości – podobnie jęczmień jary. Żyto należy opryskiwać od fazy pojawienia się węzła źdźbłowego (kolanka) nad powierzchnią do okresu poprzedzającego kłoszenie. Pszenżyto ozime opryskujemy w okresie strzelania w źdźbło, to jest od fazy pierwszego węzła źdźbłowego (kolanka) do początku pojawienia się liścia flagowego. Pszenicę ozimą i jarą należy opryskiwać od fazy pierwszego węzła źdźbłowego (kolanka) do początku pojawienia się liścia flagowego.

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 11/2023 na str. 20. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.