Głównym sposobem ograniczania choroby jest prawidłowe zmianowanie roślin. Występowaniu kiły sprzyja kwaśny odczyn gleby, a więc duże znaczenie ma też wapnowanie. Doraźnym lekarstwem na stanowisko zakażone kiłą kapusty jest uprawa odmian odpornych.

Wybiera kwaśne, mokre stanowiska

Sprawcą kiły kapusty jest Plasmodiophora brassicae, organizm należący do królestwa pierwotniaków. Zakres żywicieli kiły kapusty jest bardzo szeroki (ok. 300 gatunków), a najbardziej podatny grunt stanowią kapustowate. Kiła infekuje korzenie rzepaku, które pod wpływem substancji wydzielanych przez kiełkujące zarodniki tworzą charakterystyczne narośla z zarodnikami przetrwalnikowymi. Rozwojowi choroby sprzyjają gleby torfowe, gliniaste i ilaste, zlewne i źle zmeliorowane, zakwaszone o pH od 5,3 do 5,7, wysoka wilgotność i temperatura od 9 do 35°C.

Kiedy w płodozmianie często występują po sobie rośliny z rodziny kapustowatych oraz gdy na polu nie są zwalczane chwasty z rodziny kapustowatych, szybko może pojawić się kiła kapusty. To choroba groźna, bo może rozprzestrzeniać się na sąsiednie pola poprzez użycie na nich tych samych maszyn co na plantacjach skażonych. Doskonale przemieszcza się również wraz z resztkami korzeni przeniesionymi przez wiatr czy silne opady deszczu. Choroba może też wędrować i zasiedlać nowe miejsca przez sieć drenarską.

• Jeżeli nie mamy problemu kiły, to nie zapraszajmy jej na pola przez błędy w zmianowaniu. Przerwa w uprawie rzepaku to konieczność, a rażący błąd to uprawa międzyplonów, w których komponentem jest gorczyca

Kiła lubi kapustowate międzyplony

Kiła pojawia się na początku w małym nasileniu, placowo i rolnik może nawet nie zauważyć tego problemu. Przy odpowiednim zmianowaniu i przerwie w uprawie rzepaku choroba nie przybierze rozmiarów epidemii. Łamiąc prawidła agrotechniczne, uprawiając rzepak w monokulturze albo uprawiając na stanowisku po rzepaku w ramach programów rolno-środowiskowych poplony gorczycy i innych roślin kapustowatych, kiła może rozwijać się lawinowo.

Z badań naukowych wynika, że kiła wyjątkowo efektywnie rozwija się na gorczycy. Z doświadczeń profesora Tomasza Kurowskiego z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wynika, że jeżeli kiła pojawi się na rzepaku w ok. 10% i po jego zbiorze wysiejemy na poplon gorczycę, to jej porażenie dochodzi od razu do 70%. W Polsce choroba występuje w dużym nasileniu w woj.: zachodniopomorskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim, dolnośląskim, opolskim i śląskim.

Jak rozpoznać pojawienie się kiły w rzepaku?

Każdy producent rzepaku dość dobrze zna objawy kiły kapusty na rzepaku, które jednak do złudzenia przypominają uszkodzenia korzeni wywołane przez chowacza galasówka. Jest jednak różnica. W guzach powstających w wyniku żerowania chowacza występują larwy lub ślady ich żerowania i guzy te nie ulegają później rozpadowi w czasie wegetacji. Guzy po chowaczu są ponadto mniejsze od narośli kiły i występują najczęściej w okolicy szyjki korzeniowej.

Narośla wywołane przez kiłę są owalne, różnych kształtów i wielkości, początkowo jasnożółte, a z biegiem czasu brunatne i ulegające gniciu i rozpadowi. Dopiero po przekrojeniu narośli (guzów) możemy wykluczyć jedną z przyczyn. Jeżeli w przekrojonym guzie nie ma larw ani kanałów wydrążonych przez chowacza, to jest to kiła kapusty. Symptomy porażenia kiłą można obserwować na nadziemnych częściach roślin. To placowo żółknące, następnie czerwieniejące, a w końcu więdnące rośliny.

Coraz więcej odmian rzepaku uodparnia się na kiłę

Odmiany kiłoodporne, chociaż trafniejszym określeniem będzie tolerancyjne, nie rozwiązują problemu kiły raz i na zawsze, a odporność odmian jest przełamywana. Sprzyja temu lekceważenie zaleceń hodowców tych odmian, którzy kładą nacisk na zarządzanie odpornością odmian. Najważniejszą zasadą jest, że odmiany tolerancyjne na kiłę wysiewać należy wyłącznie na stanowiskach zakażonych kiłą kapusty i z zachowaniem 4-letniej przerwy w uprawie rzepaku.

Odmian takich przybywa i z wpisanych do Krajowego Rejestru w ostatnich latach z podwyższoną odpornością na kiłę kapusty w zakresie patotypów najczęściej występujących w Polsce można wymienić: Alasco, Archimedes, Augusta, Crocant, Crocodile, Crotora, DK Plasma, DK Platinium, ES Criterio, LG Alltamira, LG Anarion, LG Scorpion, SY Alibaba, SY Alister. Są też odporne odmiany ze wspólnotowego katalogu CCA. Zaleca się, aby jeżeli to możliwe, zmieniać odmiany i wysiewać za każdym razem inną.

PH powyżej 6,5 i zbilansowane nawożenie

Profilaktycznie, w celu zmniejszenia porażenia kiłą kapustnych roślin rzepaku należy kontrolować odczyn gleby poprzez wykonywanie co najmniej co 3-4 lata analiz na pH gleby i regularne wykonywanie zabiegu wapnowania. Gleby zakwaszone należy wapnować jesienią, stosując od 2 do 4 t/ha dolomitu lub tlenku wapnia. Tlenek wapnia jest skuteczniejszy w walce z kiłą. Najlepiej, aby pH gleby oscylowało w granicach 6,5 i 7,0. Natomiast spadek odczynu gleby poniżej pH 4,9 kile bardzo sprzyja.

Jeżeli problem kiły już jest, wyregulowanie odczynu jest konieczne, ale też nie pozbędziemy się choroby. Trzeba wtedy uprawiać odmiany odporne i zwrócić szczególną uwagę na nawożenie fosforem i borem. Składniki te wpływają korzystnie nierównomiernemu wzrostowi i porowatości korzeni. Zatem wzmacniają korzenie rzepaku, co jest szczególnie ważne na plantacjach zainfekowanych, gdy korzenie są osłabione.

W Europie w ograniczaniu kiły wykorzystuje się biologiczne metody. W Polsce są też biostymulatory, które stymulują rozwój korzeni rzepaku i powodują wytwarzanie substancji blokujących rozwój kiły. Aktualnie nie ma środków ochrony do ograniczania kiły kapusty.

• Kiła występuje placowo, a te ewidentne, specyficzne objawy to narośla na korzeniach

fot. Marek Kalinowski
Artykuł kazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 30-31/2022 na str. 24.  Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.