Czerń krzyżowych, której sprawcami są grzyby z rodzaju Alternaria (Alternaria brassicae oraz Alternaria brassicicola i Aalternaria alternata), występuje we wszystkich fazach rozwojowych rzepaku – od siewek aż do wytworzenia nasion. Jednak to infekcje w okresie kwitnienia prowadzą do największych strat. Czerń infekuje jednak po zgniliźnie twardzikowej i trzeba mieć to na uwadze przy planowaniu strategii ochrony rzepaku.

Stres to czynnik sprzyjający czerni krzyżowej w rzepaku 

Sprawcy choroby mają idealne warunki infekowania i rozwoju pod koniec kwitnienia rzepaku. Zwykle jest wtedy ciepło i są opady. Infekcje wzmaga obecność szkodników i uszkodzenia mechaniczne roślin wyrządzane gradem lub przymrozkami. Warto w tym miejscu dodać, że rzepak można i warto w tym okresie wzmacniać przez dokarmianie dolistne i stosowanie biostymulatorów. Dożywione rośliny są silniejsze, a biostymulatory, których rynek mocno się rozwija poprawiają fizjologię roślin i uodparniają je na stresy wywołane np. niedoborem wody czy wahaniami temperatur i przymrozkami.

Ale wróćmy do czerni krzyżowych – według opisu choroby opracowanego przez specjalistów w IOR – PIB w Poznaniu, pierwotnym źródłem infekcji są porażone nasiona i resztki pożniwne. Zarodniki konidialne tworzą się na powierzchni plam i rozprzestrzeniają się przez wiatr oraz deszcz. Grzyb wnika do rośliny przez kutikulę i szparki oddechowe.

Porażone liście stopniowo tracą zdolność asymilacyjną i obumierają, mogą też stanowić źródło infekcji dla łuszczyn. Porażone łuszczyny szybciej zasychają, a nasiona osypują się. Nasiona są słabiej wykształcone, często znacznie zasiedlone powierzchniowo i wewnętrznie przez patogeny.

• W okresie kwitnienia rzepakowi zagrażają trzy choroby: zgnilizna twardzikowa, czerń krzyżowych i szara pleśń. Jeżeli głównym problemem jest czerń, zabieg fungicydowy powinien być przesunięty na koniec kwitnienia

Jakie objawy wskazują na infekcję czerni krzyżowej łuszczyn w rzepaku? 

Objawy czerni krzyżowych widoczne są na wszystkich organach roślin. Na liściach są to brunatne, brązowe lub czarne plamy, często są koncentrycznie strefowane lub nieregularne, o różnej wielkości. Czerń krzyżowych należy do groźnych chorób rzepaku, ale większe znaczenie ma w rzepaku jarym niż ozimym.

Na łuszczynach plamy te są brunatnoczarne, podłużne lub owalne, często wyraźnie odgraniczone z chlorotyczną obwódką. Na pędzie głównym, na pędach bocznych i ogonkach liściowych grzyb powoduje powstawanie ostro ograniczonych, czarnych lub bladoszarych podłużnych plam.

Z metod agrotechnicznych, ograniczających czerń krzyżowych, należy wymienić płodozmian, niszczenie resztek pożniwnych poprzez staranne wykonanie podorywki i głębokiej orki, stosowanie przerwy w uprawie rzepaku i innych roślin kapustnych przez co najmniej 3–4 lata, izolację przestrzenną form jarych rzepaku od ozimych, optymalne nawożenie oraz ograniczanie populacji szkodników.

Zazwyczaj z silną infekcją czernią krzyżowych mamy do czynienia przy wysokiej wilgotności i temperaturach około 20^oC. Jeżeli zagrożenie czernią krzyżowych jest w gospodarstwie stałe, warto poszukiwać odmian o większej odporności. Ostatecznym rozwiązaniem jest oczywiście ochrona fungicydowa, w której pierwsze miejsce zajmuje zaprawianie nasion i opryskiwanie fungicydami po przekroczeniu progu szkodliwości.

• Pierwszym objawem czerni krzyżowych na liściach są drobne, ciemne plamki. Wraz z rozwojem choroby owalne jasnobrunatne lub brunatne plamy (nieco zagłębione i z żółtą obwódką) powiększają się. Charakterystyczne jest koncentryczne strefowanie tych plam

Skuteczność ochrony zależy od jej dopasowania do pogody

Próg szkodliwości czerni krzyżowych wskazujący na potrzebę wykonania zabiegu stanowi 10–30% roślin z objawami choroby. Ta rozpiętość progu szkodliwości zależy od ilości spodziewanego plonu, wrażliwości odmiany, ceny fungicydów. Aby określić próg szkodliwości, obserwuje się losowo w 4–6 różnych punktach pola po 25 roślin, ogółem od 100 do 150, w zależności od wielkości pola, i ocenia liczbę porażonych roślin z objawami
choroby.

Termin zabiegu, oczywiście ten wiosenny, przeciwko zgniliźnie twardzikowej, czerni krzyżowych i szarej pleśni przypada na okres kwitnienia, ale jest bardzo umowny. Termin ochrony przed tymi chorobami zależy w dużym stopniu od wyboru fungicydu i zaleceń jego producenta, a także od rzeczywistego zagrożenia chorobami i przebiegu pogody.

Czerń krzyżowych zwalcza się zasadniczo od momentu opadania pierwszych płatków kwiatowych do wytworzenia pierwszych łuszczyn (BBCH 65–71). Jeżeli to ona jest na plantacji głównym zagrożeniem, zabieg można wykonać w końcu kwitnienia. Jeżeli groźniejsza ma być zgnilizna twardzikowa, wskazany byłby termin wcześniejszy – w fazie pąkowania, jeszcze przed pełnią kwitnienia. Jeżeli jednak w okresie kwitnienia pogoda jest deszczowa, to zabieg przeciwko czerni krzyżowych powinien być przeprowadzony w pełni tej fazy do momentu opadania pierwszych płatków. W przypadku pogody suchej, gdy opady mogą wystąpić później, zabieg przeprowadzamy nawet w momencie pojawienia się pierwszych łuszczyn.

• Największe gospodarcze znaczenie ma porażenie przez czerń krzyżowych łuszczyn. Na początku widoczne są na łuszczynach małe drobne czarne plamki lub zagłębione plamy barwy czarnej lub brunatnej

Fot. Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 16/2022 na str. 34. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.