F. culmorum występuje tylko w stadium konidialnym, cechuje się dużą zdolnością do życia saprotroficznego – może długo utrzymywać się w glebie bez rośliny żywicielskiej. Natomiast F. avenaceum oprócz zarodnikowania konidialnego, tworzy stadium workowe Giberella avenacea. Sprawcami choroby mogą być inne gatunki grzyba: Fusarium graminearum, Microdochium nivale, Fusarium nivale, Fusarium spp.,

Grzybom z rodzaju Fusarium odpowiadają każde warunki

Choroba atakuje wszystkie zboża i może przeżyć długo bez rośliny żywicielskiej. Ważny w ograniczaniu sprawców choroby jest umiarkowany udział zbóż w zasiewach, prawidłowy płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i niszczenie samosiewów zbóż i chwastów jednoliściennych. W ograniczaniu choroby ważne jest stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego, poszukiwanie odmian o zwiększonej odporności i uprawa orkowa.

To pomoże, ale też trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że różni sprawcy z rodzaju Fusarium występują powszechnie. Pogoda ma duży wpływ na stopień porażenia, ale też każdy gatunek sprawcy różni się wymaganiami termicznymi i wilgotnościowymi. Nie ma właściwie takiej pogody, która uniemożliwiałaby rozwój któregoś z grzybów Fusarium.

Sprawcy choroby rozwijają się w szerokim zakresie temperatur, a optymalnym przedziałem jest 5–25°C. Rozwojowi sprzyja wysoka wilgotność względna powietrza i gleby lub gleba przesuszona, a zatem i przy niedoborach wody w glebie grzyby mogą się rozwijać. Obok destrukcyjnego działania mrozów często to fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni razem z innymi chorobami podsuszkowymi jest przyczyną dużych strat w obsadzie roślin po zimie. Porażeniu przez grzyby ulegają korzenie i podstawa źdźbła. Przenoszenie patogenów następuje z materiałem siewnym, ale źródłem infekcji może być również grzybnia żyjąca saprofitycznie w glebie na resztkach roślin. Pierwsze symptomy choroby mogą być widoczne już jesienią.

• Przy silnej presji grzybów z rodzaju Fusariwizyjnejfizaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni obserwuje się na podstawach siewek młodych roślin wczesną wiosną a nawet jesienią

Gdzie szukać objawów? Na pochwach, źdźbłach i korzeniach

Pochwy liściowe zmieniają barwę z zielonej na brązową. Początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi, kreski oraz plamy nieregularnego kształtu. Przy silnym porażeniu obejmują podstawę siewek, pochwy liściowe, a później źdźbła i wnętrze źdźbła. Niekiedy można obserwować zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni. Wraz z upływem czasu występują brunatnobrązowe nekrozy od dołu do drugiego kolanka. Na powierzchni nekroz pojawia się watowata grzybnia barwy białej, różowej lub karminowej (barwa zależy od gatunku grzyba) grzybni często na kolankach, a także wewnątrz źdźbeł.

Objawy fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni łatwo można pomylić z objawami zgorzeli podstawy źdźbła oraz łamliwością źdźbła zbóż. Pamiętajmy, że w przypadku fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni oznaki porażenia na korzeniach i podstawie łodygi są brunatne (brązowe). Nigdy nie są połyskliwie czarne, a plamy są w postaci kresek i smug z postrzępionymi zakończeniami. Natomiast barwa porażeń powodowanych przez zgorzel podstawy źdźbła na korzeniach i źdźbłach jest czarna (połyskliwie czarna), a łamliwość źdźbła zbóż objawia się brązowymi plamami na podstawie źdźbła (czarne łatki w centrum plamek), ale nie atakuje korzeni.

• Czasami objawy choroby w postaci brunatnych, brązowych przebarwień występują na wyższych międzywęźlach zbóż i kolankach

Od czego zacząć chemiczne ograniczanie fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni?

Chemiczne ograniczanie fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni zbóż zalecane jest w fazie od początku strzelania w źdźbło (BBCH 30) do fazy pierwszego kolanka (BBCH 31), jeżeli 25–30% źdźbeł uległo porażeniu. Szczególnie zagrożone chorobą są zboża ozime, a najbardziej pszenica i pszenżyto. Zabiegi nalistne ograniczające chorobę wykonuje się w tym samym terminie jak przy łamliwości podstawy źdźbła (początek strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka). W tym terminie pozycjonowanych jest większość
preparatów.

Substancjami czynnymi ograniczającymi fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż są strobiluryny, triazole i benzimidazole. Niestety, skutecznych i tanich triazoli ubywa i ta ochrona w przyszłości będzie coraz trudniejsza i kosztowniejsza. Internetowa wyszukiwarka środków ochrony roślin wskazuje, że zastosowanie do ograniczania tej choroby w różnych fazach rozwojowych zbóż ma ponad 60 zarejestrowanych fungicydów. Chemiczne zwalczanie fuzaryjnej zgorzeli jest także utrudnione ze względu na sposób zimowania w postaci grzybni sprawców w glebie lub grubościenność zarodników na resztkach pożniwnych. Ponadto, sprawcy tej choroby mogą infekować zboża w ciągu całego okresu wegetacyjnego wywołując fuzariozę na liściach i ostatecznie na kłosach, kiedy zastosowane fungicydy przestają już działać
.

• Objawy fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła można pomylić z objawami zgorzeli podstawy źdźbła. Porażone źdźbła przez Fusarium spp. są brunatne, nigdy czarne i mają postrzępione zakończenia. Brunatnieją także korzenie lub mają barwę brązoworudą (u żyta kasztanową). Potem na nekrozach pojawia się watowata grzybnia barwy uzależnionej od gatunku sprawcy

• Porażenie fuzaryjną zgorzelą podstawy źdźbła i korzeni powoduje odcięcie przewodzenia wody i składników pokarmowych. Końcowym etapem fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni jest całkowite, przedwczesne zamieranie porażonych pędów, tak zwane bielenie kłosów, co skutkuje słabszym wypełnieniem kłosów i wytworzeniem pośladu

fot. Marek Kalinowski

Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 7/2023 na str. 22. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.