Ile powinny wynosić dawki wapna na użytkach zielonych?
23.10.2023autor: dr Maria Walerowska
Łąki i pastwiska należy traktować pod względem odczynu podobnie jak grunty orne. Uregulowanie i kontrola odczynu to podstawa! Nie tylko lepiej wykorzystane zostaną składniki z nawozów, ale także wpłynie korzystnie na rozwój cennych roślin bobowatych i traw w runi. Podajemy dawki CaO na użytkach zielonych według nowych zaleceń IUNG-PIB.
Z artykułu dowiesz się
Nowe zasady stosowania wapna - kiedy i jak?
Dawki wapna na użytkach zielonych CaO t/ha
Dawki CaO na użytkach zielonych według nowych zaleceń IUNG-PIB
Gleby organiczne – przypadek specjalny
Gleby, których w ogóle nie zaleca się wapnować.
Kiedy i jak często wapnować?
Jakie wapno wybrać?
Optymalny dla danego typu gleb (mineralnych bądź organicznych) odczyn jest jak fundament, nie tylko na gruntach ornych, ale także na użytkach zielonych. Szczególnie w przypadku lucerników, o czym pisałam wielokrotnie i będę powtarzać do znudzenia. Odczyn gleby powinniśmy sprawdzić przed jego założeniem, ale także przed zasianiem każdej łąki czy pastwiska. Oczywiście, na użytku już istniejącym także należy kontrolować pH gleby, ponieważ przez lata użytkowania, wraz z plonem – spasanym czy koszonym, zubażamy glebę z wapnia. Próba glebowa to koszt ok. 20 zł, a możemy zaoszczędzić tysiące złotych na nawozach, jeśli np. przez zbyt niskie pH składniki z nawozów nie będą w pełni przyswajane przez rośliny.
Nowe zasady stosowania wapna - kiedy i jak?
Doskonale zdajemy sobie sprawę, że im lepiej wymieszane z glebą będzie wapno w warstwie ornej, tym lepiej zadziała. Na łąkach i pastwiskach jest to możliwe przed założeniem użytku zielonego, na istniejących już użytkach jedynym rozwiązaniem jest zastosowanie wapna pogłównie i późna jesień jest najlepszym na to momentem.
Dawki wapna pod użytki zielone zależą nie tylko od wyjściowego pH, ale także od zawartości materii organicznej mierzonej ilością węgla organicznego (Corg.). Jeszcze do niedawna posługiwaliśmy się tabelami opracowanymi przez IUNG–PIB, wskazującymi potrzeby wapnowania użytków zielonych w zależności od kategorii gleb (mineralna: lekka i bardzo lekka, średnia i ciężka oraz organiczna), ale uwzględniającym tylko cztery zakresy pH (tab. 1.).
Warto zwrócić uwagę na stopień zmielenia wapna, im bardziej pyliste, tym lepiej wnika w glebę. Fot. Sierszeńska
W nowych tabelach opracowanych przez tę samą instytucję i opublikowanych w 2022 r., zalecane dawki CaO zostały doprecyzowane do konkretnych wartości pH w glebach gruntów ornych i użytków zielonych (tab. 2.)
Wapń przemieszcza się w glebie stosunkowo wolno – średnio 2–4 cm na rok (na mineralnych ciężkich glebach wolniej, nieco szybciej na lekkich, jeszcze szybciej na mokrych torfach). Wapnowanie gleb mineralnych jest o wiele prostsze niż organicznych, ponieważ postępujemy identycznie jak na gruntach ornych. Pamiętajmy, że przy niskim pH na glebach mineralnych pojawia się problem z rozwojem roślin bobowatych drobnonasiennych, wśród których najbardziej wrażliwa jest lucerna, ale także koniczyna czerwona. Dlatego jeżeli planujemy założenie np. lucernika na wiosnę, wapnowanie należy koniecznie przeprowadzić jesienią.
Gleby organiczne nie zawierają dużej ilości glinu. Dlatego niskie pH na takich stanowiskach nie jest tak szkodliwe, jak na mineralnych (tworzy się tam dużo mniejsza ilość toksycznych jonów Al3+). Gleby te nie wymagają więc podnoszenia odczynu do poziomu obojętnego i z powodzeniem można na nich prowadzić gospodarkę przy pH 4,5–5,5. Jednak często na zaniedbanych lub ekstensywnych stanowiskach pH bywa niższe niż 4,5 i wtedy konieczne jest podanie odpowiedniej dawki wapna. Przy wyższym pH optymalnym dla gleb organicznych (4,5–6,0) także warto wapnować, ale mniejszymi dawkami, aby neutralizować naturalnie pojawiające się zakwaszenie gleb.
Są gleby, których w ogóle nie zaleca się wapnować. Są to stanowiska o bardzo wysokiej zawartości materii organicznej (pow. 10% Corg.) – różnego rodzaju mursze. Warto pamiętać, że często gleby organiczne są położone na naturalnych pokładach wapna (kreda łąkowa) i wtedy nie wymagają dodatkowego podawania CaO. Odpowiednie pH to nie tylko brak toksyczności glinu, ale przede wszystkim zdolność korzeni roślin do pobierania dostępnych (rozpuszczalnych) przy właściwym pH gleby składników pokarmowych. Większość z nich jest dobrze pobierana od pH 6,0 w górę. Natomiast przyswajalność wielu mikroelementów spada od pH 7,0 do zasadowego. Oznacza to, że tak jak dla innych roślin, także dla użytków zielonych najlepszy zakres pH wynosi od 6,0 do 7,0. A im więcej jest tam bobowatych, tym bliżej trzeba trzymać sie wartości 7,0.
Na stanowiskach, na których nie podnosimy pH z bardzo niskiego, ale stosujemy wapno w celu utrzymania optymalnego odczynu, pamiętać trzeba, że wapno na użytkach zielonych nie może być wymieszane z glebą. Co prawda lekka brona czy włóka są w stanie wzruszyć wierzchnią warstwę, ale najwyżej na głębokość 1–2 cm. Jest to stanowczo za mało, aby uzyskać prawidłowe odkwaszenie profilu, czy warstwy korzeniowej łąki czy pastwiska.
Musimy zatem liczyć na siły natury w postaci opadów. Proces odkwaszania jest więc wolniejszy i nie mamy czasu na reagowanie interwencyjne. Dlatego pomimo że takie użytki wymagają niższego pH, powinno się je wapnować częściej niż grunty orne, ale także niższymi dawkami nawozów.
Kiedy i jak często wapnować?
Odpowiedź jest stosunkowo prosta, jeśli badamy odczyn. Wapnujemy tak często, aby nie doprowadzić do spadku pH poniżej zalecanego dla danej gleby. Pamiętajmy, że gdy okaże się, że analiza gleby wykazała bardzo niskie pH, np. poniżej 4, nie ma możliwości doprowadzenia do optymalnego pH w ciągu roku. Wtedy trzeba mniejszymi dawkami wapna (ok. 0,5–1 t/ha CaO), ale stosowanymi każdego roku przynajmniej przez 2–3 lata systematycznie podnosić pH gleby.
Warto pamiętać o zjawisku zakwaszenia, zwłaszcza przez fizjologicznie kwaśne nawozy amonowe. Im użytek jest intensywniej prowadzony (od 4-kośnych w górę), tym zwykle więcej stosuje się tam nawozów azotowych, w tym zawierającą głównie azot amonowy gnojowicę. Na takich użytkach wydzielanie jonów wodorowych przez korzenie jest intensywniejsze. Dlatego naturalne zakwaszenie jest tam intensywniejsze i niebezpieczny spadek odczynu może pojawić się tam wcześniej. Na intensywnie prowadzonych i nawożonych użytkach można więc zalecać coroczne dawki wapna w stosunkowo niewielkich dawkach – po 300–500 kg/ha nawozu o zawartości 40–50% CaO.
Termin wapnowania, niezależnie od kategorii gleby, też jest łatwy do określenia – najlepiej robić to jesienią, po ostatnim wypasie lub pokosie. Pozwoli to m.in. uniknąć wymieszania wapna z paszą (chociaż wapno i tak dodaje się do paszy). Ponadto wykorzystamy opady zimowe do rozpuszczenia granul lub drobinek wapna i wpompowania składnika w głąb profilu. Jeżeli z przyczyn organizacyjnych wapno nie może być zastosowane jesienią, ostatecznie dopuszczalny jest późnozimowy (na ruń bez śniegu) lub wczesnowiosenny termin. Pojawia się tutaj jednak trudność – kłopotliwe może okazać się wjechanie z ciężkim rozsiewaczem na mokry użytek zielony.
Wapnem w chwasty
Użytki zielone na glebach mineralnych o odczynie kwaśnym mają też tendencję do zachwaszczania gatunkami tolerującymi niskie pH – np. uciążliwymi szczawiami, skrzypami, jaskrami i innymi. Podniesienie pH i nawożenie azotem są jedną z nieherbicydowych metod ograniczania tych gatunków.
Na stanowiskach torfowych, wilgotnych często jest problem z sitami, turzycami i jaskrami. Są to gatunki o twardej tkance mechanicznej, często ostre, owłosione, o małej smakowitości. Ponadto wiele gatunków, np. jaskry zawiera substancje toksyczne dla zwierząt.
Podobnie jak na glebach mineralnych są to gatunki chwastów tolerujących niskie pH. Na takich glebach dochodzą jeszcze skrzypy i szczawie. Dominujący rozwój pewnych gatunków chwastów na kwaśnych glebach nie wynika bezpośrednio z tego, że preferują one takie gleby (bo np. skrzyp czy szczaw rosną równie dobrze na pryzmach starego wapna), ale ze słabego rozwoju w tych miejscach cennych traw i bobowatych. Odkwaszanie poprawia rozwój traw i w konsekwencji zagłusza te chwasty. Do tego wapnowany użytek jest zwykle częściej koszony, co dodatkowo ogranicza rozwój chwastów.
Szczaw. Fot: archiwum Pamiętajmy, że wapnowania gleby nie należy łączyć ze stosowaniem nawożenia organicznego. W wyniku reakcji chemicznych może następować ulatnianie się związków azotu do atmosfery, wymywanie do wód gruntowych i powierzchniowe zakwaszenie gleby.
Jakie wapno wybrać?
Ponieważ bardzo rzadko pastwiska, a tym bardziej łąki, są zakładane na ciężkich glebach gliniastych, nie stosuje się tam zwykle form tlenkowych wapna. Można ich użyć jedynie na wspomnianych glebach oraz raczej przed założeniem lub w czasie renowacji użytku. Dlatego praktycznie zawsze skupiamy się na wapnie węglanowym.
Wybierając produkt na łąki czy pastwiska kierować musimy się reaktywnością i szybkością rozpuszczania (tworzenia zawiesiny). Najlepsze pod tym względem są kredy. Wiele z tych produktów jest granulowanych i dzięki temu lepiej nadaje się na łąki i pastwiska, ponieważ kulista i ciężka granula stacza się z liści na powierzchnię gleby. Powoduje to nie tyle brak poparzeń liści (jesienne liście i tak zamierają i nie są paszą), jednak leżąc na glebie od razu mogą się rozpuszczać i składnik przemieszcza się w głąb niej. Produkty gruboziarniste natomiast zapewniają lepsze pokrycie powierzchni (nie ma skupienia składnika wokół granuli), jednak przy gęstej runi większość wapna jest na powierzchni roślin i dostaje się na glebę dopiero po mocnych deszczach lub wraz z obumarciem roślin.
Oprócz kredy interesujące są także pyliste wapna węglanowe – bardzo drobno zmielone (pompowane do rozsiewaczy jak płyny). Mają one także wysoką reaktywność i dobrze rozpuszczają się pod wpływem deszczu. Ostatnio na rynku pojawia się coraz więcej wapna węglanowego granulowanego, produkowanego ze skały wapiennej. Jeżeli wapno takie przed procesem granulacji zostało drobno zmielone, jest to także dobry produkt na użytki zielone.
dr Maria Walerowska Fot: Sierszeńska, Agrarfoto, Walerowska
